Sri Lanka (syng.ශ්රී ලංකාව,tamil.இலங்கை,ang.Sri Lanka), oficjalnieDemokratyczno-Socjalistyczna Republika Sri Lanki (syng.ශ්රී ලංකා ප්රජාතාන්ත්රික සමාජවාදී ජනරජය, tamil.இலங்கை சனநாயக சோஷலிசக் குடியரசு, ang.Democratic Socialist Republic of Sri Lanka) – państwo wAzji Południowej, na wyspieCejlon (pod tą nazwą znane do 1972) wraz z mniejszymi przybrzeżnymi wyspami. Oddzielone odPółwyspu Indyjskiego CieśninąPalk i ZatokąMannar. Od wschodu oblewane przezZatokę Bengalską, od południa otwartymOceanem Indyjskim. Największe miasta kraju to:Kolombo,Dehiwala,Moratuwa,Dżafna,Kandy,Galle,Kalmunai.
Sri Lanka jestdemokratyczno-socjalistycznąrepubliką w ramachWspólnoty Narodów. Zgodnie zkonstytucją z 16 sierpnia 1978 głową państwa jestprezydent, który stoi na czelerządu i jest naczelnym dowódcą armii. Wybierany jest w wyborach powszechnych maksymalnie na dwie 6-letniekadencje. Prezydent, spośród członkówparlamentu, powołujepremiera i w konsultacji z nim ministrów rządu. Premier zastępuje prezydenta we wszystkich przypadkach uniemożliwiających pełnienie przez niego swojej funkcji.
Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu, do którego wybieranych jest 225 deputowanych na 6-letniąkadencję.
Oficjalną stolicą kraju jestSri Dźajawardanapura Kotte (znane również jako Kotte), do którego przeniesionoparlament w celu zdecentralizowaniaKolombo. Wciąż jednak większość instytucji centralnych znajduje się w Kolombo, z którego będą w przyszłości przenoszone. Z racji tego, że Kotte jest faktycznie jednym z przedmieść Kolombo, zwykle nie jest traktowane jako osobnaaglomeracja.
Nazwa państwa Sri Lanka, przyjęta w 1972 (wcześniej jako Cejlon), oznacza wsanskrycie „olśniewający kraj”. Obecna nazwa jest współczesną adaptacją nazwy występującej wRamajanie, gdzie wyspa znana jest jakoLanka.
W Ramajanie wyspa znana jest także jakoLankadweepa (dwepa – wyspa) orazLakdiva (diva – wyspa). Późniejszą tradycyjną nazwą byłaLakbima.Lak to skrót od Lanka.
Nazwa Cejlon (ang.Ceylon) sięga swoim rodowodem sanskryckiego słowasinha (lew).Sinhala może być rozumiana jako „krew lwa”. Ponieważ na Sri Lance nie występują lwy, nazwa ta mogła odnosić się do lokalnego bohatera, dziadka królaVijayi. Wjęzyku pāli, sanskrycka nazwaSinhala toSihalam, wymawiana jakoSilam.
Ptolemeusz nazywa Sri Lankę jakoSimoundou lubSimundu (prawdopodobnie jakoSilundu), która to nazwa upowszechniła się w starożytnym świecie. Ptolemeusz używał także nazwyPalai-Simundu (zgr.palai – stara, lub z sanskrytu jako „miejsce pochodzenia świętego prawa”), jako że w owym czasie wyspa była jednym z głównych ośrodkówbuddyzmu.
Biorąc pod uwagę pochodzącą z sanskrytu nazwęSinhala (poprzez palijską nazwęSihalam),Ammianus Marcellinus (IV w.) nazwał mieszkańców wyspySerandives, natomiast grecki podróżnikKosmas Indikopleustes (VI w.) nazwał wyspęSielen Diva (wyspa Sielen). Ta ostatnia została zaadaptowana przez inne języki:łac.Selan,port.Ceilão,hiszp.Ceilán,fr.Selon,hol.Zeilan,Ceilan iSeylon oraz ang.Ceylon, czy w końcupol.Cejlon.
Podobną etymologię mają inne nazwy Sri Lanki, np.Serendiva,Serendivus,Sirlediba,Sihala,Sinhale,Seylan,Sinhaladveepa,Sinhaladweepa,Sinhaladvipa,Sinhaladwipa,Simhaladveepa,Simhaladweepa,Simhaladvipa,Simhaladwipa,Sinhaladipa,Simhaladeepa itd.
Abu Rihan Muhammad bin Ahmad (X w.) nazwał wyspęSingal-Dip, jednak wjęzyku arabskim przyjęto później nazwęSerendib lubSarandib, pochodzącą zperskiegoSerendip. Nazwa ta użyta została w perskiej baśni „Trzej książęta z Serendip”, w której bohaterowie dokonują nieoczekiwanych odkryć i znajdują rzeczy, których nie poszukiwali. Od tej nazwy,Horace Walpole, 4. hrabia Orford w roku 1754 stworzył angielskie słowoserendipity (pol. serendypność – sytuacja, w której przypadkowo dokonuje się szczęśliwego odkrycia, zwłaszcza wtedy, gdy szuka się czegoś zupełnie innego).
Później w języku arabskim używanoTilaan iCylone, mających podobną jak „Cejlon” etymologię.
Inną nazwą, która była używana w zachodnim świecie, była nazwa wspomniana przez króla Vijayę (indyjskiego najeźdźcę) –Tâmraparnî („liść o miedzianym kolorze”), a zaadaptowaną do języka pali jakoTambaparni. OficerowieAleksandra Wielkiego orazMegastenes używali określeniaTaprobanê.
Pośród innych nazw Sri Lanki należy wymienić tamilskąİlanare, arabskąTenerism („wyspa rozkoszy”). Wyspa posiadała także popularne określenia: „Wyspa Nauki” (ze względu na to, że była jednym z ważnych centrów buddyzmu), „Łza Indii” (ze względu na swój kształt i położenie względem Półwyspu Indyjskiego) oraz „Perła Oceanu Indyjskiego”.
Odmiana nazwy tego państwa przez przypadki może sprawić pewne trudności, jak i utworzenie rzeczownika określającego obywatela Sri Lanki. Przy odmianie w niektórych przypadkach zachodzi oboczność. Mówimy o Sri Lance. Odwiedzamy zaś Sri Lankę. Obywatel Sri Lanki to Lankijczyk, obywatelka to Lankijka. Przymiotnik brzmi: lankijski[2].
Jest to kraj nizinny. Niziny stanowią 80% jego powierzchni. W środkowo-południowej części znajduje się prekambryjski masyw górski, który jest przedłużeniemDekanu. Linia brzegowa nie jest zbyt rozwinięta. Przy wybrzeżach znajdują się licznerafy koralowe. Sri Lanka znajduje się w obszarze klimatu zwrotnikowego monsunowego oraz równikowego wilgotnego na południu. Średnia roczna temperatura wynosi ponad 27 °C, a suma opadów ponad 1000 mm, zaś w górach nawet 5000 mm.
Na wyspie żyje niewielka społeczność luduWedda, która jest uważana za najbardziej pierwotną na jej terenie. Najliczniejsi sąSyngalezi, którzy stanowią 81,9% całkowitej populacji.Tamilowie stanowią drugą, pod względem liczebności, grupę etniczną w Sri Lance, wśród nich wyróżnia się Tamilów autochtonicznych oraz przybyłych na wyspę w okresie kolonialnym. Ta druga grupa w znacznej mierze wyemigrowała do rodzinnychIndii. Według danych z 2001 roku Tamilowie z kontynentu stanowili 5,1% populacji wyspy, a rodzimi 4,3%, jednak należy zwrócić uwagę, że dane te nie obejmują obszaru znajdującego się wówczas pod władzą rebeliantów. Około 8,0% populacji stanowiąMaurowie, którzy wywodzą swoje pochodzenie odArabów i wyznająislam.
Historyczna cywilizacja istnieje na wyspie nieprzerwanie od VI stulecia p.n.e., po podboju wyspy przez Indusów pod wodzą Sinhali, który założył państwo nazwane jego imieniem. Prężne państwo syngaleskiebuddyjskie ze stolicą wAnuradhapurze kwitło na wyspie w latach 200 p.n.e. – 1200. Następnie inwazje Tamilów i innych zewnętrznych najeźdźców zepchnęły cywilizację syngaleską na południe wyspy i doprowadziły do jej rozsypki na kilka księstw feudalnych. Od 1505 wybrzeża wyspy zostały stopniowo opanowane przezPortugalię. W latach 1638–1658 miejsce Portugalii stopniowo zajęłaHolandia. Następnie w 1796 roku kontrolę nad wyspą przejęłaWielka Brytania. W 1815 Brytyjczycy pokonali ostatniego miejscowego króla i stworzyliCejlon Brytyjski. Pod ich rządami na wyspie powstała gospodarka kolonialna oparta na plantacjachherbaty,kauczuku ipalmy kokosowej. W 1931 Wielka Brytania nadała Cejlonowi ograniczoną autonomię, ponownie rozszerzoną w 1946. Wyspa uzyskała pełną niepodległość 4 lutego 1948.
Początkowo większość w niepodległym kraju uzyskała partiaprawicowa – Zjednoczona Partia Narodowa, poważnie osłabiona w latach 50. przez rozłamlewicowego skrzydła na czele zSolomonem Bandaranaike, który powołał Partię Wolności Sri Lanki (SLFP)[10][11]. SLFP wkrótce stała się na pewien okres partią dominującą; odwoływała się do religii buddyjskiej[12] i popierała ustanowienie języka syngaleskiego językiem urzędowym wyspy[13]. Bandaranaike został premierem w 1956 roku, pod jego rządami kraj przyjąłsocjalistyczną ścieżkę rozwoju, dokonał szeregu zmian gospodarczych, jaknacjonalizacjaportuKolombo w 1957 roku[14][15]. Wkrótce po objęciu urzędu premier został zamordowany w zamachu zorganizowanym przez fanatycznego mnicha[16].
Władzę po mężu objęłaSirimavo Bandaranaike, żona dotychczasowego premiera. Sirimavo kontynuowała politykę nacjonalizacji kluczowych sektorów gospodarki, takich jak system bankowy i ubezpieczeniowy, znacjonalizowała firmy naftowe, a w 1961 roku upaństwowiła wszystkie szkoły także te będące własnością kościołów[17]. W 1962 roku doszło do nieudanej próby wojskowego zamachu stanu, zorganizowanego przez grupę oficerów wywodzących się z mniejszości chrześcijańskiej[18][19]. W 1964 roku rząd Cejlonu i Indii podpisał umowę dt. wymianę bezpaństwowej, tamilskiej, ludności obu krajów. 600 000 indyjskich Tamilów w Sri Lance miało otrzymać obywatelstwo Indii a 375 000 miało zostać obywatelami Sri Lanki[20]. W tym samym roku centrolewicowa SLFP zawiązała koalicję zmarksistowską Lanka Sama Samaja Party[21], koalicja nie utrzymała się jednak i musiała oddać władzę prawicy. Bandaranaike powróciła do władzy w 1970 roku, gdy udało się jej utworzyć koalicję Zjednoczonego Frontu (SLFP, LSSP ikomunistów)[22]. W 1971 roku syngalescyleniniści wszczęli nieudane powstanie przeciwko rządowi[23] które zostało stłumione przez rząd. 22 maja 1972 oficjalnie zmieniono nazwę państwa w Sri Lanka i proklamowano republiką (do tej pory była dominium z gubernatorem reprezentującym brytyjskiego monarchę). Po międzynarodowym kryzysie naftowym w 1973 roku państwo zbliżyło się doRuchu Państw Niezaangażowanych. W 1976 roku premier została wybrana sekretarzem ruchu, oraz gospodarzem konferencji w której uczestniczyło wielu światowych przywódców[24]. Rząd utrzymywał dobre stosunki z rządzonymi przezIndirę Gandhi Indiami, a w 1974 roku rząd Indii przekazał Sri Lance małą wyspę Kachchatheevu[25]. Dobre relacje ustanowiono również zChinami iZSRR[26]. Premier utraciła władzę pod koniec lat 70. XX wieku, a w 1980 roku zwycięska opozycja zakazała jej pełnienia funkcji publicznych na okres siedmiu lat.
Od 1977 roku na wyspie rządy objęła prawica w trakcie której Sri Lanka jako pierwszy kraj w Azji Południowej przeprowadziłaliberalizację gospodarki[27]. W 1983 wybuchła wojna domowa zTamilami, tworzącymi dużą mniejszość skupioną na północy wyspy, którzy domagali się własnego, niepodległego państwaIlam. Przez długi okres północno-wschodnia część wyspy stanowiłade facto niezależne państwo, ale po 2000 roku wojska rządowe zyskały przewagę nad zbrojnym ramieniem separatystów,Tamilskimi Tygrysami. 17 maja 2009pokonane Tamilskie Tygrysy ogłosiły złożenie broni, a prezydent Sri Lanki, Mahinda Rajapaksa, ogłosił zakończenie trwającej ponad ćwierć wieku wojny. Zagrożeniem dla rządu stało się również mające miejsce w latach 1987–1989 zbrojne powstanie radykalnej frakcji komunistycznej[28].
26 grudnia 2004 roku największe od prawie pół wieku podwodnetrzęsienie ziemi wywołało falętsunami, która spowodowała znaczne szkody nie tylko w Sri Lance, ale także wTajlandii,Indonezji i naMalediwach – zginęło około 300 000 osób. Sri Lanka bardzo ucierpiała – zginęło na niej ponad 40 000 osób. Do tej liczby należy także dodać wielu zaginionych. Ucierpiała na tym także gospodarka wyspy, wybrzeże było zniszczone. Na długi czas podupadła turystyka.
Wojska lankijskie w 2014 roku liczyły 161 tys. żołnierzy zawodowych oraz 98,2 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) lankijskie siły zbrojne stanowią 86. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1,5 mld dolarów (USD)[29].
Główne źródło utrzymania w Sri Lance stanowi rolnictwo. Rolnictwo jest skupione głównie wokół produkcjiherbaty. Sri Lanka jest jednym z największych potentatów herbacianych na świecie i z tego stosunkowo małego państwa pochodzi 6,8% światowej produkcji herbaty co jest równe około 330 tysięcy ton (wyspa ta jest czwartym największym producentem herbaty poChinach,Indiach iKenii). W państwie tym również rozwija się handel i przemysł, ten ostatni zwłaszcza wokół aglomeracjiKolombo. Jest to jeden z niewielu krajów, w których licznie występująszlachetne kamienie – ze Sri Lanki pochodzi na przykład 400-karatowy szafirBlue Belle of Asia.
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,798 mln turystów (17,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,981 mlddolarów[30].
↑Richardson, John (2005) Paradise poisoned: learning about conflict, terrorism, and development from International Center for Ethnic Studies, Kandy, Sri Lanka, s. 145,ISBN 955-580-094-4.
↑John RichardsonParadise Poisoned: Learning About Conflict, Terrorism and Development from Sri Lanka’s Civil Wars, s. 221.
↑P. Sahadevan, Neil DeVottaPolitics of Conflict and Peace in Sri Lanka 2006, s. 42.
↑Lucy M. JacobSri Lanka from dominion to republic:a study of the changing relations with the United Kingdom National Pub. House; overseas distributors: Books from India, London, 1973, s. 81.
↑Navaratna Dissanayake SamarawickremeIndustrial Accumulation in Sri Lanka: Impact of Policy Shifts 2005 s. 183.
↑Gunaratna, Rohan. (1998), s. 353, Sri Lanka’s Ethnic Crisis and National Security, Colombo: South Asian Network on Conflict Research.ISBN 955-8093-00-9.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
