Sputnik 1 (ros.Спутник-1, w tłum.towarzysz podróży; oznaczenie kodowe:ПС-1,trl.PS-1 – skrót od słówПростейший Спутник-1, trl.Prostiejszyj Sputnik-1,trb.Prosteyshiy Sputnik-1 w tłum.najprostszy satelita 1) – pierwszysztuczny satelita Ziemi. Wystrzelony przezZSRR 4 października 1957 o godzinie 19:28:34czasu uniwersalnego. Wraz z trzema innymi satelitami seriiSputnik, był radzieckim wkładem wMiędzynarodowy Rok Geofizyczny. Wyniesienie Sputnika 1 na orbitę stało się początkiemwyścigu kosmicznego między ZSRR aUSA. Obserwacje wizualne i radiowe Sputnika były prowadzone na całym świecie.
Pierwszym radzieckim satelitą miał być przyszłySputnik 3. Ponieważ nie był gotowy na czas, aSowieci wiedzieli już o amerykańskimprogramie Vanguard, za wszelką cenę chcieli przyspieszyć własne prace nad sztucznym satelitą. Zwiększano polityczne naciski na szybkie wyniesienie jakiegokolwiek satelity wprzestrzeń kosmiczną. Dlatego też szef radzieckiego biura kosmicznego,Siergiej Korolow wyznaczył w jego zastępstwo Sputnika 1 – małego i prostego w budowie satelitę, który pozwoli wyprzedzić konkurencję. Wszystko wskazuje, że budowa statku przebiegała prowizorycznie, bez wstępnych szkiców i planów. Korolow nadzorował osobiście wszystkie aspekty budowy statku.
Decyzję o dacie startu podjęto 23 września 1957.RakietaR-7 (model numer8K71PS), ze Sputnikiem miała wystartować zkosmodromuBajkonur 6 października 1957 o godzinie 22:20 czasu miejscowego. Start miał odbyć się pod osłoną nocy, ponieważ w ciągu dnia niebo nad ZSRR przemierzały amerykańskie samoloty szpiegowskie. Okazało się również, że późna godzina była idealna dla PS-1, ponieważ stwarzała sprzyjające warunki do osiągnięcia pożądanego położenia naorbicie. Wystrzelenie otoczone było ścisłą tajemnicą na wypadek, gdyby miało nie pójść zgodnie z planem. 2 października 1957 doTöretam dotarła wiadomość zMoskwy o zwołaniu na 6 października 1957 zebrania naukowców biorących udział w Międzynarodowym Roku Geofizycznym. W wyniku błędnego przetłumaczenia tekstu jednego z referatów Korolow wpadł w panikę i przesunął start na 4 października 1957[1].
Podczas gdy pomyślne wystrzelenie Sputnika zaszokowało cały świat, w Moskwie w pierwszej chwili nie poświęcono mu większej uwagi. Artykuł w„Prawdzie” 5 października 1957 był bardzo lakoniczny. Opatrzony został nic nie mówiącym tytułem „TASS donosi”[2].
Sputnik 1 stał się pierwszym ludzkim tworem, który osiągnąłorbitę okołoziemską. Satelita krążył wokół Ziemi 92 doby, 4 stycznia 1958 wszedł w gęste warstwy atmosfery i uległ zniszczeniu[3].
Korpus statku był sferą o średnicy 580 mm[3] (zarówno z estetycznych, jak i inżynierskich względów Korolow domagał się, by Sputnik był sferyczny, chociaż jeden z wcześniejszych projektów proponował kształt stożka[2]) i został wykonany z wysokoodblaskowego stopualuminium o grubości 2 mm. Był on hermetyczny i wypełnionyazotem, którego ciśnienie było monitorowane – utrata gazu wskazywałaby na uderzeniemeteoroidu, co byłoby pierwszą rejestracją takiegociała niebieskiego. Zdarzenie to nie miało jednak miejsca. Do korpusu pod kątem 35° przymocowane były czteryanteny o długości 2,4–2,9 m. Pozwolił po raz pierwszy w dziejach zmierzyć gęstość górnych warstw atmosfery (na podstawie zmian parametrów orbity), uzyskać dane na temat rozprzestrzeniania się sygnałów radiowych wjonosferze, sprawdzić teoretyczne przewidywania i zasadnicze założenia techniczne (problem wprowadzania na orbitę, zjawiska cieplne)[3].
Wykonano dwie gotowe do lotu sfery. Jedna została wystrzelona na orbitę jako Sputnik 1, druga posłużyła do prób na Ziemi. Później drugi egzemplarz został umieszczony wSputniku 2 i również znalazł się na orbicie razem z psemŁajką[2].
Z przestrzeni kosmicznej nadawał sygnał radiowy nafalach 20,005 i 40,002 MHz (długość fal 15 i 7,5 m), trzy razy w ciągu sekundy (do wysłuchania w zasobachWikimedia Commons). W ten sposób przesyłano na Ziemię między innymi temperaturę poszycia statku (wewnątrz i na zewnątrz). Statek pobierał 1 W mocy elektrycznej z trzechbaterii srebrowo-cynkowych. W miarę upływu dni sygnał stawał się coraz słabszy i po ponad 500 okrążeniach Ziemi odbierały go jedynie najbardziej czułe odbiorniki. Podczas kolejnego przelotu 25 października 1957 nasłuchujący personelRCA naLong Island nie usłyszał już niczego. Podobne doniesienia nadeszły z innych stacji. W superczułej stacji nasłuchowej podLimą wPeru zarejestrowano skrajnie słaby dwutonowy sygnał. Niebawem eksperci doszli do wniosku, że baterie wyczerpały się[5].
↑Matthew Brzeziński: Wschód czerwonego księżyca. Wyścig supermocarstw o dominację w kosmosie. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009, s. 202-203.ISBN 978-83-240-1144-5.
↑abcdJames Harford: Siergiej Korolow. O krok od zwycięstwa w wyścigu na Księżyc. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, s. 135, 141.ISBN 83-7469-165-4.
↑abcPraca zbiorowa: Kosmonautyka. Ilustrowana Encyklopedia dla wszystkich. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1971, s. 289, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki dla Wszystkich.
