Ten artykuł od 2024-01 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Uwagi: Należy uaktualnić informacje, obecnie rząd somalijski odzyskał kontrolę nad znaczną częścią terytorium. Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując wprzypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tego artykułu.
Somalia (som. Soomaaliya;arab.الصومال, As-Sumal, Aş-Şūmāl),Federalna Republika Somalii (som.Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya; arab.جمهورية الصومال الفدرالية, trb. Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah) – państwo w północno-wschodniej częściAfryki położone na Półwyspie Somalijskim (zwanym „Rogiem Afryki”). Przylega doOceanu Indyjskiego iZatoki Adeńskiej. Na północnym zachodzie graniczy zDżibuti, na zachodzie zEtiopią, zaś na południowym zachodzie zKenią.
Od 1991 roku w Somalii trwawojna domowa. W 2011 Somalia zajęła 1. miejsce (czwarty rok z rzędu) w rankingu państw o najtrudniejszych warunkach do życia[5]. Szacuje się, że w całym regionie tzw. „Rogu Afryki” (południowo-wschodniaEtiopia, Somalia, północnaKenia) blisko 12 mln ludzi jest zagrożonych głodem[6].
Według raportu opublikowanego przez FAO oraz amerykańską agencję rządowąUSAID głód, który panował w Somalii w latach 2010–2012, był skutkiem największej od 60 lat suszy w tym rejonie świata i zabił prawie 260 tysięcy ludzi; połowa ofiar to dzieci poniżej piątego roku życia. Do klęski przyczyniła się także niepewna sytuacja bezpieczeństwa i związany z nią ograniczony dostęp organizacji humanitarnych do poszkodowanych, niektóre rejony znajdowały się bowiem pod kontrolą grup związanych zAl-Ka’idą[7].
Kraj nizinny na południu i na wybrzeżu. Na północy wyżynny, ze skalistymi górami do wysokości 2400 m n.p.m. Na północy wyżyny poprzecinane są suchymi dolinami i wyschniętymi korytami rzek. Linia brzegowa jest mało urozmaicona. Jej długość wynosi 3025 km.
Pomimo położenia w pobliżu równika w Somalii panuje stosunkowo suchy klimat. Na południu występujeklimat podrównikowy suchy z niewielkimi opadami deszczu, a na północyzwrotnikowy suchy prawie bez opadów.Monsuny wiejące znadOceanu Indyjskiego nie przynoszą opadów. W kraju występują dwie dwumiesięcznepory deszczowe. Na południu spada 700 mm deszczu rocznie. Na północy panuje typowa dla pustynnego klimatu susza – roczne opady dochodzą zaledwie do 50 mm. Sprawia to, że Somalia cierpi na niedobórwody pitnej. Przez cały rok utrzymują się w miarę stałe temperatury powyżej 24 stopni Celsjusza (temp. średnia dobowa). Średnia temperatura roczna to 28 stopni. Amplitudy jednak wzrastają w kierunku północnym. WSomalilandzie w dzień dochodzi ona do 34 stopni Celsjusza. W nocy mogą panować niskie temperatury. Somalia nie jest nawiedzana w zasadzie przez żadne ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jaktrąby powietrzne czyhuragany, zdarzają się jednak katastrofalne susze. Padające deszcze mogą być gwałtowne w południowej części kraju, choć zwykle są wtedy krótkotrwałe.
Północne i wschodnie wybrzeża dzisiejszej Somalii stanowiły prawdopodobnie część starożytnegoPuntu[8][9]. W okresie klasycznym miasta-państwa Mosylon, Opone, Mundus, Isis, Malao, Awalites, Essina, Nikon i Sarapion rozwijały się dzięki handlowi zEgiptem ptolemejskim, Grecją, Fenicją,Partią,królestwem Saby,Królestwem Nabatejskim iCesarstwem Rzymskim[10]. W VII–X w. n.e. na wybrzeżu powstały liczne faktorieperskie iarabskie. W przeciągu VIII-XII wieku na tereny te zPółwyspu Arabskiego napływali Somalijczycy. Napływowa ludność szybko uległa procesowiislamizacji. W XIII-XVI islamscy władcy z wybrzeża kraju, wspierani przez Somalijczyków toczyli walki z sąsiedniąEtiopią. W XVI wieku część wybrzeża zajęłaPortugalia, wyparta w XVII-XVIII wieku przezArabów zOmanu. W XIX wieku, zwłaszcza po utworzeniuKanału Sueskiego, Somalia stała się przedmiotem rywalizacji mocarstweuropejskich. W 1887 rokuWielka Brytania utworzyła na północy kraju protektorat pod nazwąSomaliland, Francja zajęła obecneDżibuti, aWłochy od 1889 roku kontrolowały wschodnie wybrzeże.Somali Włoskie stopniowo było powiększane, w 1905 roku wykupiono miasta-porty (Merka,Barawa iMogadiszu), a w 1926 roku w składkolonii włączono tzw.Jubaland. W trakciewłoskiej inwazji na Abisynię lat 1935–1936 Somalia stanowiła bazę wypadową. W 1936 roku wraz z Etiopią iErytreą została połączona weWłoską Afrykę Wschodnią. W 1940 roku oddziały włoskie opanowały część brytyjską Somalii. Ich panowanie nad tymi obszarami nie trwało długo, w 1941 roku utracili je wraz z całym obszarem Somalii. 1 kwietnia 1950 roku obszar dawnego Somali Włoskiego został przekazany pod administrację Włoch jakoterytorium powiernicze ONZ[8][9].
1 lipca 1960 roku z połączeniaSomali Brytyjskiego i Włoskiego powstała niepodległa Republika Somalii[8][11]. Od chwili ogłoszenia niepodległości Somalia zgłaszała roszczenia wobec sąsiadów (wobec Etiopii oOgaden, wobecSomali Francuskiego iKenii) wywołując konflikty graniczne. Pierwszym prezydentem republiki byłAden Abdullah Osman Daar (1960-67), następnieAbdirashid Ali Shermarke (zabity w 1969 roku). W 1969 roku przeprowadzony został wojskowyzamach stanu, w wyniku którego władzę objęła Najwyższa Rada Rewolucyjna na czele z generałemMohammedem Siad Barre. Junta utworzyła Somalijską Republikę Demokratyczną, zawiesiłakonstytucję i wdrażała w życie reformy utrzymane wlewicowym stylu. W 1976 roku utworzona została rządzącaSomalijska Rewolucyjna Partia Socjalistyczna a Siad Barre został ogłoszony prezydentem. W 1977 roku zaatakowała Etiopię (wojna w Ogadenie) chcąc przyłączyć Ogaden. Konflikt okazał się klęską Somalii na skutek wsparcia Etiopii przezZwiązek Radziecki iKubę. Po militarnej porażce rząd Somalii przyjął prozachodnią orientację polityczną. W latach 80. miał miejsce kryzys gospodarczy który doprowadził do wzrostu antagonizmów etnicznych i nastrojów antyrządowych. W grudniu 1990 roku wprowadzono nową konstytucję kształtująca w krajusystem wielopartyjny. Zmiana konstytucji nie zakończyła pogłębiającej się dezintegracji[9].
W styczniu 1991 roku urzędujący prezydent Siad Barre uciekł z pogrążonego w chaosie kraju. Jego następcą zostałAli Mahdi Mohamed, który przywrócił konstytucję z 1960 roku[9]. W maju tego samego roku Somalijski Ruch Narodowy jednostronnie proklamował niepodległość Republiki Somalilandu (na obszarze dawnego protektoratu brytyjskiego), nie uznaną przez międzynarodową społeczność. Walka o władzę kilkunastu ugrupowań o charakterze klanowym, doprowadziła w 1992 roku do zniszczenia struktur państwowych i masowego uchodźstwa ludności cywilnej.Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła embargo na dostawę broni do kraju oraz zorganizowała zbrojną interwencję w celu umożliwienia pomocy humanitarnej. Akcja zakończyła się w 1994 roku opanowaniem klęski głodu. Porozumienie pokojowe z 1994 roku nie przyniosło zakończenia walk. Żaden z trzech samozwańczych prezydentów nie zdobył uznania za granicą. W 2000 roku w wyniku konferencji pojednania narodowego utworzono władze centralne kraju i parlament. Centralne władze kontrolują jedynie stolicę i część kraju, a w kraju stale toczy się wojna domowa. W 2006 roku władzę w stolicy przejęli fundamentaliści religijni zUnii Trybunałów Islamskich. Przeciwko ich rządom w latach 2006–2009 doszło dointerwencji wojsk etiopskich. W 2007 roku ruszyła operacja pokojowaAMISOM zorganizowana przezUnię Afrykańską. Od 2008 roku nastąpiło ponowne zajęcie środkowych i południowych terenów przez islamistów, co spowodowało wybuch kolejnejwojny. W kwietniu 2009 roku parlament Somalii zadecydował, że jedynym obowiązującym w kraju prawem będzieszariat. W 2012 roku zajęto główny ośrodek rebeliantów wKismaju, a w 2014 roku ruszyła operacja militarna przeciwko ostatnim ostojom rebeliantów[9]. 12 stycznia 2025 roku Somalia iEtiopia ogłosiły przywrócenie stosunków dyplomatycznych po rocznej przerwie. Był to efekt Deklaracji Ankarskiej podpisanej w grudniu 2024 roku wTurcji.
Somalijczycy, ludność pochodzeniakuszyckiego, stanowią prawie 98% mieszkańców kraju (1983). Podzieleni są na sześć zespołów rodowych: Dir, Darod, Issak, Hawija, Digil, Rahanwejn. Pierwsze cztery rody należą do Samaale, ludności pasterskiej, pozostałe dwa do Saab, ludów rolniczych o niższej randze społecznej w stosunku do pasterzy. Zespoły rodowe dzielą się na rody, a te z kolei na lineaże. Wszelkie przeszłe i współczesne konflikty Somalii przebiegają na styku rodów, lineaży itd. (często nazywanych plemionami), których struktura jest bardzo skomplikowana. Oprócz Somalijczyków społeczność kraju tworzy ludnośćbantuidalna, Bantu zsomalizowani orazArabowie.
Mimo oficjalnych deklaracji o wolności religijnej, mniejszość religijna jest mocno prześladowana. Siłowym nawracaniemchrześcijan naislam zajmuje się między innymi terrorystyczna organizacjaAl-Shabaab[15]. Według organizacjiOpen Doors Somalia zajmowała 3. miejsce, w krajach gdzie chrześcijanie są najbardziej prześladowani w 2020 roku[16].
Somalia dysponuje dwomarodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz marynarką wojenną[17]. Uzbrojenie sił morskich składało się w 2021 roku m.in. z 11 okrętów obrony przybrzeża, natomiast sił lądowych m.in. z: 80 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 25 zestawówartylerii holowanej[17]. Wojska somalijskie w 2021 roku liczyły 20 tys. żołnierzy zawodowych. Somalijskie siły zbrojne stanowią 137. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 60,2 mln dolarów (USD) (dane z 2021)[17].
Obecna sytuacja polityczna w Somalii; kolorem niebieskim zaznaczono terytoria pod kontrolą rządu tymczasowego
Od obalenia rządu Siad-Barre w 1991 w Somalii trwa wojna domowa pomiędzy klanami. Trwająca od 1991 próba wprowadzenia demokracji przez wojska ONZ nie przyniosła oczekiwanego rezultatu, wskutek czego ONZ podjęło decyzję o wycofaniu się z Somalii w 1995 r.
Wskutek wojny domowej nastąpiłde facto rozpad Somalii. Powstało kilka niezależnych małych państw, zaś reszta kraju pogrążyła się w walkach pomiędzy klanami.
Po obaleniu w 1991 dyktatora Siada-Barre na północnym wybrzeżu Somalii (nad Zatoką Adeńską), na terenach, które niegdyś stanowiły kolonię brytyjskąSomaliland, Issowie rozpoczęli powstanie i w efekcie przejęli tam całkowitą władzę. W maju 1991 Somalijski Ruch Narodowy (SNM) ogłosił niezależność tych terenów. Tak powstała Republika Somaliland, której jednak nie uznała do tej pory społeczność międzynarodowa iONZ. Pierwszym prezydentem Somalilandu zostałAbdurahman Ahmed Ali Tur, a od 2017 roku urząd prezydenta pełniMuse Bihi Abdi.
Obecnie na terenie Somalilandu panuje najbardziej stabilna sytuacja i w porównaniu z resztą regionu jedynie tam można mówić o względnie mocnej strukturze państwowej[potrzebny przypis]. W maju 2001 obywatele Republiki Somalilandu opowiedzieli się w referendum za niepodległością.
Na przełomie czerwca i lipca 2006 armiaUnii Trybunałów Islamskich zajęła większość centralnej i południowej części Somalii, w tym stolicę wMogadiszu. Na skutek ofensywy etiopskiej w grudniu 2006, fundamentaliści islamscy musieli wycofać się z zajmowanych terytoriów i przejść do walki partyzanckiej. W 2008 doprowadzili do ustąpienia prezydentaAbdullahiego Yusufa. Nowym prezydentem zostałSharif Sheikh Ahmed wywodzący się z Unii Trybunałów Islamskich.Wojnę wypowiedziały mu radykalne islamistyczne bojówkiAl-Shabaab orazHizbul Islam.
W 1998 regionJubaland ogłosiłsecesję. W 2001 region powrócił pod władzę rządu federalnego.
Od 2002południowo-zachodni region Somalii znajdował się poza kontrolą rządu. W 2006 na mocy porozumienia lokalni przywódcy uznali na powrót władzę tymczasowego rządu somalijskiego.
1 lipca 2007 północna część regionu spornego pomiędzy Puntlandem aSomalilandem,Maakhir, ogłosiła niezależność. W 2009 roku przyłączył się do Puntlandu.
_-_SOM_-_UNOCHA.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
