Singapur (ang.Singapore,chiń.新加坡,malajskiSingapura,tamil.சிங்கப்பூர), oficjalnieRepublikaSingapuru (ang.Republic of Singapore,chiń.新加坡共和国,malajskiRepublik Singapura,tamil.சிங்கப்பூர் குடியரசு) –miasto-państwo wAzji Południowo-Wschodniej, położone na wyspieSingapur oraz kilkudziesięciu mniejszych wyspach, w pobliżu południowego krańcaPółwyspu Malajskiego. Został założony przezBrytyjczyków w 1819 i uzyskał niepodległość 9 sierpnia 1965 roku[5]. Jego nazwa pochodzi od dwóchsanskryckich słów:simha (lew) ipura (miasto), stąd niekiedy stosowana nazwaMiasto Lwa[6]. Wizerunek posąguMerlion jest znanym symbolem Singapuru, używanym do 1997 jako logo przez tutejszą izbę turystyki.
Singapur został wydzierżawiony w 1819 roku jako placówka handlowa odsułtanatuJohor przezBrytyjską Kompanię Wschodnioindyjską. W 1826 roku Brytyjczycy kupili Singapur od sułtana. Był odtąd wykorzystywany głównie jako baza morska[5]. Od 1867 stanowił część brytyjskich kolonii zwanychStraits Settlements[5]. PoI wojnie światowej Singapur stał się najważniejszą brytyjską bazą wojskową naDalekim Wschodzie[5]. Zaprojektowany tak, aby mógł oprzeć się atakom morskim, w lutym 1942 roku zostałzaatakowany i 15 lutego zdobyty przezJapończyków od strony lądu, a następnie był przez nich okupowany do września 1945 roku[5]. W 1946 Singapur stał się oddzielną kolonią brytyjską, a pełnąautonomię uzyskał w 1959 roku[5]. Na czele rządu stanąłLee Kuan Yew[5]. W 1962 roku rząd Singapuru wsparłrebelię w Brunei[7]. W 1963 Singapur przystąpił doFederacji Malezji, ale już w sierpniu 1965 roku został wydalony wskutek głosowania parlamentarnego stosunkiem głosów 126 za, 0 przeciw[8]. Niepodległa Republika Singapuru, należąca do brytyjskiej Wspólnoty Narodów, została utworzona 9 sierpnia 1965 roku[9]. W tym samym roku Singapur został członkiemONZ[5].
Partia Akcji Ludowej zdobywała wszystkie miejsca w parlamencie w wyborach 1968–1980. Wśród członków założycieli przeważały sympatielewicowe, a część z nich sympatyzowała zkomunizmem, dość szybko partia przeszła jednak na pozycjeprawicowe[10]. Pod przywództwem Lee Kuan Yewa Singapur szybko się rozwijał jako port przeładunkowy i centrum finansowe dla nowych, produkujących na eksport, gałęzi przemysłu[5]. Dzisiaj jego mieszkańcy cieszą się najwyższym poziomem życia wAzji, poza Japonią iBrunei. Na początku lat 80., w wyniku spowolnienia wzrostu gospodarczego, ujawniła się opozycja wobec reżimu Lee Kuan Yew, a poparcie dla Partii Akcji Ludowej spadło. W 1984 roku po raz pierwszy dwa miejsca w parlamencie zdobyli deputowani opozycyjni. W wyborach powszechnych w 1988 roku Partia Akcji Ludowej odniosła zwycięstwo. W 1990 roku Lee Kuan Yew ustąpił ze stanowiska premiera, przekazując je swojemu zastępcyGoh Chok Tongowi, ale zachował wysokie stanowisko w gabinecie[5]. W 1992 roku zrezygnował też z kierowania partią, zastąpił go tam Goh Chok Tong[5]. W 1993 roku Ong Teng Cheong został wybrany na prezydenta w pierwszych wyborach powszechnych[5]. W 1999 roku prezydentem został polityk pochodzenia hinduskiego, S.R. Nathan. W wyborach do parlamentu w 2001 roku zwycięstwo odniosła rządząca Partia Akcji Ludowej, na stanowisku premiera został Goh Chok Tong[5]. W tym samym roku na skutek azjatyckiego kryzysu ekonomicznego rozpoczęła sięrecesja[5]. W2004 nowym szefem rządu zostałLee Hsien Loong, syn Lee Kuan Yewa[5]. 23 marca 2015 zmarł Lee Kuan Yew[11]. 15 maja 2024 czwartym w historii szefem rządu zostałLawrence Wong[12].
Państwo Singapur położone jest na wyspieSingapur o powierzchni 576 km² wraz z 60 otaczającymi wysepkami otoczonymi w większościrafą koralową[13]. Powierzchnia lądowa Singapuru ulega stałemu wzrostowi na skutek prac prowadzonych nad pozyskaniem lądu od morza. Są one również źródłem zatargu z sąsiedniąMalezją. Z Półwyspem Malajskim wyspa Singapur połączona jest za pomocągrobli (grobla Johor-Singapur) w północnej części wyspy oraz mostemTuas Second Link w jej zachodniej części. Inne większe wyspy to:Tekong (17,9 km²),Sentosa iBukum[13]. Wyspa jest nizinna, średnia wysokość wyspy Singapur to 17 metrów[13]. Najwyższym szczytem jestTimah, mierzący 177 m n.p.m.[13] Wnętrze wyspy Singapur tworzą skały granitowe[13], jednak na przeważającym obszarze wyspy, a także na pozostałych wyspach, rozciąga się płaskanizina aluwialna. Singapur posiada gęstą sieć bardzo krótkich rzek (najdłuższa toSeletar, mająca 16 km długości)[13].
Dawniej wyspę porastały wilgotnelasy równikowe i zarośla namorzynowe rozciągnięte wzdłuż wybrzeży oraz na brzegach rzek. Wykarczowano je jednak pod zabudowę gwałtownie rozwijającego się miasta-państwa. Współcześnie pozostałości tej naturalnej roślinności zajmują zaledwie 5% powierzchni kraju i w większości są chronione w rezerwatach[13]. Ogólnie jednak terenów zadrzewionych w Singapurze jest aż 29,3%, co jest najlepszym wynikiem na świecie wśród wielkich miast[14]. Charakterystycznym dla Singapuru zwierzęciem jestmakak – małpa wąskonosa. Na wyspach Ubin i Tekong ostoję znalazł największy singapurski ssak – dzika świnia. Ponadto w całym kraju żyje wiele ptaków, gadów (m.in.pytony), ponad 350 gatunków motyli, a w przybrzeżnych wodach liczne gatunki ryb iskorupiaków.
Singapur leży 137 km na północ odrównika. Kraj leży w strefie klimatu wybitnie wilgotnego, wedługklasyfikacji klimatów Köppena jest totropikalny klimatlasów deszczowych (Af)[15]. Średnia suma wysokich, rozłożonych równomiernie w ciągu roku opadów wynosi 2500 mm[13]. Temperatura powietrza jest prawie cały czas taka sama – w styczniu wynosi średnio 25 stopniCelsjusza, a w czerwcu 27[13]. W czasie zimowegomonsunu wiatry wieją z północy i północnego wschodu, a podczas letniego odwrotnie – z południa i południowego zachodu.
Dzielnica biznesowa (Central Business District), na pierwszym planie budynek dawnego parlamentuWidok na Singapur z Marina Bay (zatoka Marina)
PoMonako Singapur jest drugim najgęściej zaludnionym państwem świata[16]. Większość mieszkańców zamieszkuje wyspę Singapur, na pozostałych wysepkach mieszka niespełna kilkanaście tysięcy osób.
Liczba ludności (2012): 5 353 494 mieszkańców[17].
Singapur jest państwem bardzo zróżnicowanym pod względem etnicznym. Zgodnie ze spisem powszechnym przeprowadzonym w 2000 roku, największe grupy etniczne zamieszkujące Singapur mają pochodzenie[17]:
Regiony administracyjne są z kolei podzielone na 55dzielnic. Każdy region jest prowadzony przez swojegomera i Radę Rozwoju Miejscowego (ang.:Community Development Council). Rady te wszczynają, planują i nadzorują miejscowe przedsięwzięcia mające na celu promocję miejscowej zgody i spójności socjalnej. Ich oficjalne nazwy to:
Central Singapore Community Development Council
North East Community Development Council
North West Community Development Council
South East Community Development Council
South West Community Development Council
Oprócz podziału administracyjnego, szeroko stosowany jest podziałurbanistyczny na rejony, pierwotnie wdrożony w celu planowania przestrzenno-gospodarczego, ale obecnie także stosowany wcenzusie i przez inne władze rządowe. Rejony urbanistyczne cieszą się większą popularnością od podziału administracyjnego i stanowią de facto podział Singapuru. Rejony urbanistyczne Singapuru to:
Mapa Singapuru z podziałem urbanistycznym na regiony planowania miejskiego. Nie jest to obowiązujący podział administracyjny, używany jest jednak w celach statystycznych dla cenzusu i przez inne agencje rządowe. Zaznaczenie regionów na mapie: Centralny (jasnobrązowy)[i], Północny (jasnoróżowy), Północno-Wschodni (biało-żółty), Wschodni (pomarańczowy), Zachodni (beżowy)[ii],Water Catchment Areas (zielony)[iii].
↑Centralny region przeznaczony jest dla rekreacji, ochrony i przywracania lasów, a także jest miejscem, w którym zlokalizowano ogród zoologiczny.
↑Zachodni region zawiera poligon przeznaczony do ostrego strzelania.
↑Dwa wydzielone obszary zawierające zbiorniki wodne zasilane deszczami, lecz służące także innym celom.
Singapur jest republiką należącą doBrytyjskiej Wspólnoty Narodów[20]. W 1959 roku wprowadzono konstytucję, którą wielokrotnie modyfikowano (ostatni raz w 1996)[20]. Władzę sprawuje prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 6 lat, parlament jest jednoizbowy i składa się ze 101 członków wybieranych na 5-letnią kadencję[20]. Udział w wyborach jest obowiązkowy dla mieszkańców Singapuru[20]. Singapur jest krajemautorytarnym kierowanym przezPartię Akcji Ludowej (działająca od 1954 roku[21]). Opozycja zazwyczaj nie wprowadza swoich kandydatów do parlamentu[22]. Prawo wyborcze wymaga od kandydatów na posłów depozytu w wysokości 6,5 tys. dolarów, przepadającego, jeśli dana osoba nie uzyska poparcia większego niż 12,5%[22]. Ważniejsze partie opozycyjne to:Singapurski Sojusz Demokratyczny (powstała w 2001 roku)[21] iDemokratyczna Partia Singapuru (powstała w 1980 roku)[23]. W ostatnich wyborach parlamentarnych z 2011 roku Partia Akcji Ludowej uzyskała 60% poparcia (w 2001 – 75%, a w 2006 – 67%)[24].
Pierwszym premierem kraju został Lee Kuan Yew rządzący w latach 1959–1990. Władzę po nim objąłGoh Chok Tong, sprawujący urząd do 2004 roku. 2004–2024 roku urząd premiera sprawujeLee Hsien Loong, najstarszy syn Lee Kuan Yewa. Od 2024 roku urząd premiera sprawujeLawrence Wong.
Singapur jest znany z surowego prawa.Kara śmierci jest wykonywana zamorderstwo,piractwo, posiadanienarkotyków, asystowanie przy samobójstwie osoby poniżej 18. roku życia,gwałt, dążenie do wojny, korupcję wśród wysokich urzędników oraz za przestępstwa przeciwko prezydentowi Singapuru[26][27]. Kara śmierci jest wykonywana regularnie (w 2013 roku nie przeprowadzono żadnej egzekucji). Prawo singapurskie zezwala na wykonywanie kary śmierci na cudzoziemcach, przez co często dochodzi do sporów pomiędzy Singapurem a innymi krajami. W 2005 roku skazano Malezyjczyka Shanmugam Murugesu oraz Australijczyka pochodzenia wietnamskiegoVan Tuong Nguyena[28]. W 2009 roku skazano na śmierć Malezyjczyka Young Vui Konga (aresztowanego w 2007), którego skazano za posiadanie ok. 47 gramów heroiny[29]. W 2013 roku wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie i 15 uderzeń kijem[29]. Malezyjczyk był pierwszym cudzoziemcem, któremu umorzono egzekucję w Singapurze[29]. Kara śmierci cieszy się w wysokim stopniu akceptacją społeczeństwa[24].
W Singapurze istnieje kara chłosty (nazywana niekiedycanning, od ang.cane – laska, trzcina) m.in. za włamanie, wandalizm czy porwanie[30][24]. Skazany na karę chłosty jest przywiązywany dostelaża. Zakłada się mu ochraniacz na nerki[30]. Rózga mierzy ok. 120 cm długości i 1,3 cm grubości, jest elastyczna, a szybkość uderzenia wynosi do 160 km/h[30]. Maksymalnie można w ciągu jednej doby uderzyć winnego 24 razy[30]. Chłosta ma na celu wywołać jak największy ból skazanemu przy jak najmniejszym uszczerbku na zdrowiu. Aby zmniejszyć rany, rózga jest moczona w wodzie, aby skazany nie odniósł ran w wyniku drzazg[30]. Zazwyczaj jednak po trzecim uderzeniu pojawia się krwawa blizna, która pozostaje często do końca życia[30]. Kara chłosty obejmuje mieszkańców Singapuru oraz turystów. Ofiary chłosty nigdy nie znają daty wykonania wyroku[30]. W 2012 roku ponad 2,5 tys. osób skazano na wychłostanie (głównie nielegalnych imigrantów)[30]. W 2015 roku skazano na karę chłosty dwóch niemieckich turystów, którzy zdewastowali wagony singapurskiej kolei[30].
W Singapurze istnieją liczne zakazy karane wysokimi mandatami pieniężnymi. Obok karania za palenie papierosów w miejscach publicznych czy rozmowę przeztelefon komórkowy w czasie jazdy można otrzymać mandat m.in. za plucie[20], niespłukanie wody w ubikacji[20] czy spacerowanie po swoim mieszkaniu nago[31]. Dużo kontrowersji sprawił wprowadzony w 1992 roku zakaz żucia gum[32]. Rząd tłumaczył swoją decyzję niszczeniem aut, pociągów i budynków poprzez przylepianie do nich gum oraz paraliżem komunikacji w metrze (przylepiane gumy blokowały drzwi, uniemożliwiając wejście do pociągu)[33][32]. Sprawa gumy do żucia przerodziła się w spór pomiędzy Singapurem a Stanami Zjednoczonymi, gdyż przepis ten był wbrew porozumieniom o wolnym handlu[32]. W 2002 roku w Singapurze zezwolono na żucie gumy pozbawionej cukru w celach leczniczych (do kupna gumy wymagana jest recepta)[32]. W 2004 roku wprowadzono zakaz wwożenia na teren państwagumy[33]. Obecnie zabronione są także sprzedaż i zakup gumy na terenie Singapuru[33]. Za złamanie zakazu grozi mandat w wysokości 1000 dolarów[33].
Za posiadanie narkotyków grozi kara śmierci. Surowe prawo miało z założenia zapobiec problemowi narkomanii przy bliskim położeniuZłotego Trójkąta oraz przy dużym przeładunku towarów na międzynarodowych lotniskach[24].
Singapur jest najbardziej, poJaponii, rozwiniętym państwem Azji. Ze względu na gwałtowny rozwój gospodarczy od czasów II wojny światowej zalicza się go do „azjatyckich tygrysów”. Sukces gospodarczy Singapur zawdzięcza stabilizacji politycznej, częściowemu planowaniu gospodarczemu, zachęcaniu firm zagranicznych do inwestowania w kraju (dzięki niskim podatkom dla firm w Singapurze działa ponad 3000 zagranicznych przedsiębiorstw), stałemu unowocześnianiu transportu i przemysłu oraz dogodnemu położeniu[34]. Ważną rolę pełni jednak na przykład A*STAR (Agency for Science, Technology and Research), państwowa instytucja, zajmująca się wspieraniem rozwoju przemysłu wysokich technologii. Inną dziedziną znajdującą się pod kontrolą państwa jest polityka mieszkaniowa. Standard życia Singapurczyków jest na niezwykle wysokim poziomie. Singapur jest czwartym finansowym centrum świata poLondynie,Nowym Jorku iTokio.
Pod względemPKB jest w światowej czołówce. W latach 70. kraj rozwijał się na poziomie 9%, w latach 80. – 8%, 6% na początku lat 90.[34] W 1993 roku Singapur osiągnął wzrost gospodarczy 10%, ale w kolejnych latach spadł do poziomu z początku lat 90.[34] Kryzys gospodarczy z lat 1997–1998 uderzył w Singapur w 2001 roku, kiedy to gospodarka skurczyła się o –2,2%[34]. W 2007 roku wzrost gospodarczy wyniósł 7,7%[34]. W 2010 roku Singapur przeżywał kolejny boom gospodarczy. W wyniku boomu gospodarczego wzrost w skali rocznej wyniósł 17,9%[35] (obecnie wzrost wynosi 0,1%[36]). Na początku lat 60. PKB na osobę wynosił ok. 600 dolarów, zaś w 2013 roku PKB na osobę wynosił ponad 61 tys. dolarów[24]. Inflacja wynosi 1%, zaś bez pracy jest 3,1% mieszkańców Singapuru[17].
W przemyśle pracuje 24% osób czynnych zawodowo, a w rolnictwie 0,2%. Pozostałe osoby czynne zawodowo pracują w sektorze usługowym[37].
Stawka podatku dochodowego dla mieszkańców jest uzależniona od ich dochodu i wynosi pomiędzy 0% a 22%[38]. W kraju nie istniejepłaca minimalna[24].
Podstawą gospodarki są usługi wytwarzające 68,7% PKB[34]. Budownictwo i przemysł wytwarzają 31,2%, a rolnictwo 0,1%[34]. Singapur jest największym ośrodkiem finansowym, handlowym i bankowym wAzji Południowo-Wschodniej[34]. Działa tutaj 170 banków, z czego ok. 120 zagranicznych oraz 80 towarzystw ubezpieczeniowych[34]. Singapur to centrum wolnocłowego handlu, największa na świecie giełda kauczuku, przypraw korzennych i cyny[34].
Grunty orne zajmują 1,4% powierzchni Singapuru[34]. Uprawia się warzywa, kauczukowca, palmę kokosową, bataty, maniok, owoce (głównie ananasy) i kwiaty (przeznaczone na eksport)[34]. Rozwinęła się hodowla ryb, głównie akwariowych (z przeznaczeniem na eksport)[34].
W zabudowie Singapuru przeważają wieżowce. Sercem miasta jest stara dzielnica kolonialna. Znajdują się tu gmachy rządowe, kościoły, hotele, kluby sportowe, luksusowe domy mieszkalne oraz nowoczesne drapacze chmur. Do zabytków z czasów kolonialnych należą odlana z brązu statuaThomasa Stamforda Rafflesa, neogotycka katedra św. Andrzeja i budynek ratusza. W mieście istnieje wiele świątyń buddyjskich, taoistycznych, hinduistycznych i meczetów. Interesujące zbiory sztuki azjatyckiej i europejskiej można zobaczyć w kilku muzeach (Narodowym, Sztuki i Azjatyckim).
Pomimo gęstej i systematycznie rozrastającej się zabudowy w Singapurze znajdują się miejsca wypoczynkowe. Na park rozrywki zamieniono jedną z wysp – wyspę Sentosa. Zbudowano na niej oceanarium, w którym można m.in. odbyć spacer przeszklonym korytarzem umieszczonym pod jednym z głównych akwariów. Na wyspie istnieją także wodny park rozrywki, ogród botaniczny oraz muzeum motyli, w którym można obejrzeć około 60 gatunków żywych okazów. Na wschodnim wybrzeżu głównej wyspy znajduje się także krokodylarium, w którym żyje ponad 1800 krokodyli pochodzących zAzji,Afryki iStanów Zjednoczonych.
Jest to miasto, gdzie intensywna zabudowa kontrastuje z bujną zielenią rozlicznych parków. Do najchętniej odwiedzanych należą takie miejsca, jak ogrody botaniczne czy bukit timah (z najwyższym wzniesieniem w Singapurze). Dodatkowo do Singapuru należy niewielka wyspa Pulau Ubin (wschód Singapuru, nieopodal lotniska), która nie została poddana procesom modernizacji i jest w zasadzie jedynym skrawkiem singapurskiej ziemi o charakterze wiejsko-rolniczym. Pulau Ubin jest dosyć popularnym miejscem wycieczek rowerowych i spacerów.
W 2015 kraj ten odwiedziło 12,052 mln turystów (1,6% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 16,743 mlddolarów[39]. W 2018 Singapur odwiedziło 14,47 mln turystów z całego świata – był piątym najczęściej odwiedzanym miastem świata[40].
Port w Singapurze jest drugim co do wielkości portem na świecie (większy znajduje się w holenderskim Rotterdamie). Port w Singapurze przeładowuje drugą co do wielkości liczbękontenerów na świecie, po porcie w Hongkongu[34]. W 2005 roku przeładowano 423 mln t ładunków[34]. Do portu łącznie zawija ok. 130 tys. statków rocznie[34]. Flota handlowa Singapuru składa się z 1063 statków o łącznej nośności 49,7 mln DWT (2006)[34]. W Singapurze znajduje się największe w Azji Południowo-Wschodniej lotnisko[34]. Łącznie w Singapurze działa 9 lotnisk (Paya Lebar iChangi obsługują międzynarodowe połączenia)[34], obsługujących ok. 30 mln osób rocznie[34]. W Singapurze działa ponad 70 towarzystw lotniczych oferujących połączenia do 175 miast w 55 państwach[34]. W Singapurze znajduje się 3,2 tys. km dróg samochodowych (2004) oraz ok. 40 km linii kolejowej łączącej Singapur z Malezją[34]. Połączenia promowe działają na wszystkich zamieszkanych wyspach[34]. Na wyspie Sentosa znajduje siękolej linowa. W 2005 było 1,8 mln abonentów telefonii stacjonarnej. W użyciu było prawie 4,5 mln telefonów komórkowych[34].
W 2005 roku wartość eksportu wyniosła 230 mld USD, a importu 200 mld USD[34]. Eksportuje się przede wszystkim maszyny i urządzenia elektroniczne, dobra konsumpcyjne, produkty ropopochodne. Importuje się aparaturę telekomunikacyjną, maszyny, ropę naftową i żywność[34]. Singapur handluje głównie z Malezją, Indonezją, Stanami Zjednoczonymi i Chinami[34].
Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla z obszaru Singapuru wyniosła w 1990 roku 33,617 Mt, z czego 31,607 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 10,49 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 297 kg. Emisja od tego czasu zasadniczo rosła. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 55,912 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 9,653 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 110 kg. Przez cały czas główną branżą odpowiedzialną za tę emisję była energetyka. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla zawsze stanowił przytłaczającą większość. Natomiast emisjemetanu zwykle były mniejsze niż emisjepodtlenku azotu – te były stosunkowo duże w latach 2000–2001 – igazów fluorowanych[41].
Wojska singapurskie w 2014 roku liczyły 71,6 tys. żołnierzy zawodowych oraz 950 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) singapurskie siły zbrojne stanowią 44. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,7 mld dolarów (USD)[42].
Konflikty: spór zMalezją o dostawy wody pitnej do Singapuru, o wyspy: Pedra Branca Island/Pulau Batu Puteh, Middle Rocks i South Ledge, o prace nad pozyskaniem powierzchni lądowej od morza.
Singapur jest najważniejszym i największym centrum edukacji na wysokim poziomie w Azji Południowo-Wschodniej (i jednym z najważniejszych w całej Azji, jak i na świecie). Poza doskonałymi uniwersytetami państwowymi (znajdującymi się w światowej czołówce), czyliNarodowym Uniwersytetem Singapuru,Uniwersytetem Technologicznym Nanyang iSingapore Management University, jest też duża liczba szkół specjalistycznych oraz oddziałów uniwersytetów amerykańskich, australijskich i europejskich. Na wszystkich uczelniach językiem wykładowym jest angielski, a zajęcia prowadzą wykładowcy z całego świata. Bardzo duża jest też liczba studentów przebywających na wymianie.
Zagrożenia:piractwo morskie, zanieczyszczenie atmosfery spowodowane wielkimi pożarami leśnymi wzniecanymi w celu pozyskania ziemi pod uprawy na sąsiednich wyspach indonezyjskich.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.png)
![Mapa Singapuru z podziałem urbanistycznym na regiony planowania miejskiego. Nie jest to obowiązujący podział administracyjny, używany jest jednak w celach statystycznych dla cenzusu i przez inne agencje rządowe. Zaznaczenie regionów na mapie: Centralny (jasnobrązowy)[i], Północny (jasnoróżowy), Północno-Wschodni (biało-żółty), Wschodni (pomarańczowy), Zachodni (beżowy)[ii], Water Catchment Areas (zielony)[iii].](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fpl.wikipedia.org%2fwiki%2fPlik%3aSingapore_Planning_Regions.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
