| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg) Rynek w Siewierzu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia | 1276 | ||
| Prawa miejskie | 1276–1870, od 1962 | ||
| Burmistrz | Dariusz Waluszczyk | ||
| Powierzchnia | 38,22 km² | ||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | 32 | ||
| Kod pocztowy | 42-470 | ||
| Tablice rejestracyjne | SBE | ||
Położenie na mapie gminy Siewierz  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu będzińskiego  | |||
 50°28′10″N 19°14′11″E/50,469444 19,236389[1] | |||
| TERC (TERYT) | 2401074 | ||
| SIMC | 0943204 | ||
Urząd miejski ul. Żwirki i Wigury 1642-470 Siewierz | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Siewierz –miasto w południowejPolsce, wwojewództwie śląskim, wpowiecie będzińskim, siedziba władzgminy miejsko-wiejskiej Siewierz, wZagłębiu Dąbrowskim. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5568 mieszkańców[2].
Miastobiskupstwa krakowskiego wksięstwie siewierskim w końcu XVI wieku[3].
Siewierz leży w historycznejMałopolsce, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, w dawnejziemi krakowskiej[4]. Położony jest naGarbie Tarnogórskim nad rzekąCzarną Przemszą.
Miejscowość ma metrykęśredniowieczną i istniała już w XII wieku. Nazwa notowana w 1123–1125 jakoSeuor, 1232Sewior, 1250Siewior, 1544Siewierz, 1546Siewier, 1889Siewierz[5][6].
Pochodzi od nieistniejącego obecnie w języku polskim rzeczownikasiewiór, oznaczającego „północ”. Do końca XV w. nazwa miasta brzmiała w taki właśnie sposób (Syewyor, 1470–1480). Nazwa określała zapewne miejsce położone na północ od innego obiektu geograficznego[6].
.jpg)
Najstarszy dokument odnotowujący miejscowość pochodzi z 1105 i wymienia dochody z targu, karczmy orazjatki jakie z Siewierza uzyskujeOpactwo Benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem. Około 1179 miejscowość wraz z całą ziemią siewierską znalazła się pod władaniemPiastów z linii opolskiej, a następnie bytomsko-kozielskich oraz cieszyńskich[7].
Już w XII w. Siewierz był osadą targową, a od początku XIII w. siedzibąkasztelanii.Kodeks dyplomatyczny Małopolski odnotowuje dwałacińskie dokumenty z 1232 oraz 1252, w których wymienieni są kasztelanowie siewierscy Jaksa oraz Wladimirus. Początkowo ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i zlokalizowany był wokół romańskiegokościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Prawdopodobnie ponajazdach mongolskich został przeniesiony w miejsce łatwiejsze do obrony. W 1276 r. Siewierz uzyskałprawa miejskie. Wytyczono wówczasrynek będący do dziś głównym centrum miasta. W XIV w. książęta bytomscy wznieśli lub zainicjowali budowę murowanego zamku. (patrz:zamek biskupi w Siewierzu)[7].
26 lutego 1289 r. doszło pod miastem dokrwawej bitwy między wojskami sprzymierzonych zHenrykiem IV Probusem książąt śląskich a koalicjąWładysława Łokietka, wówczas księcia kujawskiego, iksiążąt mazowieckich. Wcześniejsze wtargnięcie wojsk Probusa na terenksięstwa bytomskiego, w granicach którego leżała wówczas kasztelania siewierska, spowodowało złożenie przez zagrożonegoKazimierza hołdu lennego królowi Czech,Wacławowi II. Był to pierwszy z czeskich hołdów lennych naŚląsku.
30 grudnia 1443 r. biskup krakowski,Zbigniew Oleśnicki wykupił księstwo siewierskie wraz z zamkiem od zadłużonego księcia cieszyńskiego,Wacława I. Miasto stało się stolicą świeckiego księstwa feudalnego, rządzonego przezbiskupów krakowskich (patrz:księstwo siewierskie), które w dużej mierze było zależne odKorony Królestwa Polskiego (później bezpośrednio w jej składzie) i należało dodiecezji krakowskiej. Od tego czasu Siewierz stał się ponownie integralną częścią Małopolski[8]. Od 1484 r. biskup krakowskiJan Rzeszowski zaczął używać tytułu księcia siewierskiego (Dominus et Princeps Ducatus Severiensis)[9].
W XVI w. biskupi rozbudowali gotycki zamek dążąc do przekształcenia go w renesansową rezydencję. Od końca średniowiecza aż do upadku Rzeczypospolitej, Siewierz był siedzibą sądu zwanego ziemskim, który łączył w sobie cechy typowe dla dawnego prawa śląskiego oraz polskiego prawa ziemskiego, dwóch sądów: ziemskiego i grodzkiego[10].
W czasiepotopu szwedzkiego księstwo nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmanaStefana Czarnieckiego, co skłoniłoSzwedów do jego zajęcia. Wojska szwedzkie obłożyły też Siewierz kontrybucją w naturze – trzykrotnie większą niż pozostałe miasta Księstwa Siewierskiego[11].
W 1790 r.Sejm Wielki zlikwidowałKsięstwo siewierskie, wcielając je doRzeczypospolitej. W tym samym roku książę – biskupFeliks Paweł Turski opuścił oficjalnie zamek w Siewierzu.
W 1795 następstwieIII rozbioru Polski Siewierz wszedł w składzaboru pruskiego jakoNowego Śląska, natomiast Siewierz stał się miastem powiatowym. Po zwycięskim dla Polakówdrugim powstaniu wielkopolskim jakie odbyło się w 1806 miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicachKsięstwa Warszawskiego. W 1807Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowiJean Lannes, księciu Montebello, od którego miejscowość przejął rząd Księstwa Warszawskiego. W 1815 w wyniku ustaleńkongresu wiedeńskiego dokonano podziału księstwa i miejscowość znalazła się wzaborze rosyjskim wKrólestwie Kongresowym[7].
W 1827 w mieście znajdowało się 261 domów zamieszkanych przez 1344 mieszkańców. W 1858 liczba domów wzrosła do 265, w tym 14 murowanych, a liczba mieszkańców do 1586 z czego wszyscy byli chrześcijanami. W 1870 Siewierz utracił prawa miejskie w wyniku carskich represji zapowstanie styczniowe 1863. W 1880 liczba mieszkańców wynosiła 1989. W 1889 w XIX-wiecznymSłowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jakoosada miejska, dawniej miasto leżące wpowiecie będzińskim, gminie Sulików, parafia Siewierz. W osadzie było wówczas 300 domów, w których mieszkało 2500 mieszkańców. Miejscowość miała 3281mórg powierzchni. Znajdowały się w niej dwa kościoły, dwie szkoły początkowe męska i żeńska, sąd gminny, przytułek dla 11 starców, apteka[5].
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, Siewierz, wraz z całym powiatem będzińskim, został włączony dowojewództwa kieleckiego. W 1927 roku utworzono powiat zawierciański, w którego skład wszedł Siewierz (również w granicach województwa kieleckiego).
W 1930 r. odsłonięto pomnik siewierzan poległych w walce o niepodległość[12].
4 września 1939 niemieckiFreikorps zamordował w Siewierzu 10 Polaków. W 1943 r. do obozu zagłady wAuschwitz-Birkenau wywieziona została cała ludność żydowska (w 1939 r. 229 osób). W okresie wojny zginęło około 300 osób. Po zakończeniu wojny ziemia siewierska wraz z całym powiatem zawierciańskim została przyłączona do województwa śląsko-dąbrowskiego[13].
Następnie okresiePRL miejscowość leżała w powiecie zawierciańskim wwojewództwie katowickim. W latach 1954–1957 wieś była siedzibą władz gromadySiewierz, którą w 1958 r. zniesiono nadając miejscowości statusosiedlazajmującym 31 km² powierzchni oraz liczącym 4000 mieszkańców. Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 1962, większość mieszkańców, 71% w dalszym ciągu utrzymywało się jeszcze z rolnictwa. W mieście znajdowała się szkoła podstawowa oraz liceum[7]. 1973 r. w wyniku reformy administracji terenowej miasto zostało siedzibą gminy miejsko-wiejskiejSiewierz.
Zachowane zabytki to barokowe kościoły datowane od XVI do XVIII w., a zwłaszcza ruiny gotyckiego zamku książąt śląskich, a następniebiskupów krakowskich – książąt siewierskich powstałego od XIV do XVI. Pod miastem zachował się romańskikościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu z I poł. XII w. (wedługJana Długosza datowany na 1144 r.). Ruch wypoczynkowy obsługuje takżezalew Przeczycko-Siewierski, zalew powstały w wyniku spiętrzenia wódCzarnej Przemszy. Od lutego 2005 r. funkcjonujeIzba Tradycji i Kultury Dawnej obejmująca ekspozycje dawnego rzemiosła, rzeźby i rękodzieła artystycznego oraz tematykę historyczną związaną z dziejami księstwa siewierskiego i jego zabytków (w tym zamku).
Od początku istnienia miejscowości rozwijała się w niej gospodarka oraz handel. W miejscowości rozwijała się metalurgia. W XII wieku w okolicy Siewierza odnotowana została kopalniasrebra. W XIV wieku zanotowane zostały w okolicy dwiekuźnice. Ich ślady pozostały w nazewnictwie sąsiadujących wsiKuźnica Świętojańska orazKuźnica Sulikowska. Wytapiano tutajżelazo. W 1820 koło Siewierza funkcjonowała świeżarka. W XVI wieku w mieście odnotowanocechy rzemieślnicze, z których największym był cech piwowarski. Browarnicy w XVIII wieku mieli 18 browarów i znaczną część swojej produkcji eksportowali naŚląsk. W mieście funkcjonowały wówczastartak orazfolusz[7].
Również w XIX wieku w miejscowości rozwijał się handel oraz przemysł. W mieście na brukowanym rynku co dwa tygodnie odbywały się targi. Działał zakład wyrobów kamienno-glinianych oraz fabrykakafli. Funkcjonowały dwazajazdy. Pod koniec XIX wieku po odebraniu praw miejskich przez rosyjskiego zaborcę miejscowość zaczęła nabierać wiejskiego charakteru co utrzymało się do połowy XX wieku[5].
W okresie PRL miejscowość miała charakter rolniczy, a produkcją rolną zajmowała się większość mieszkańców. W latach 60. w Siewierzu powstały drobne zakłady produkcyjne: Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy oraz warsztaty katowickiej spółdzielni "Guma"[7].
Piramida wieku mieszkańców Siewierza w 2019 – dane GUS[14]:
Siewierz jest małym miastem, liczba mieszkańców wynosi 5568 (52,2% kobiety, a 47,8% mężczyźni). Średni wiek mieszkańców wynosi 43,1 lat co odpowiada średniemu wiekowi mieszkańców w województwie śląskim, ale też w całej Polsce oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski. W okresie 2019 r. odnotowano w Siewierzu ujemny przyrost naturalny wynoszący -27 osób, co odpowiada ujemnemu przyrostowi -4,84 na 1000 mieszkańców. W 2019 r. w Siewierzu 59,0% mieszkańców żyło w małżeństwie; 23,5% mieszkańców Siewierza w stanie wolnym; 5,9% mieszkańców było po rozwodzie, natomiast 11,3% to wdowy/wdowcy[2].
Dzielnice Siewierza
Przez Siewierz przebiega południowa obwodnica miasta w ciągudrogi krajowej nr 78, która dwupoziomowym skrzyżowaniem łączy się z drogądrogą krajowa nr 91. Kilka kilometrów na południe od Siewierza, w miejscowościPodwarpie droga krajowa nr 91 łączy się zdrogą ekspresową S1, która biegnie do zlokalizowanego w Pyrzowicach węzła zautostradą A1 (E75).
Przez Siewierz przebiega jednotorowa i zelektryfikowanalinia kolejowa nr 182 obsługująca ruch pasażerski i towarowy. W latach 1975–2023 do miasta nie docierał ruch pasażerski[15]. Został reaktywowany 10 grudnia wraz z uruchomieniem połączenia S9 relacji Częstochowa – Tarnowskie Góry, które obsługiwane jest przezKoleje Śląskie obsługując również stacjęPyrzowice Lotnisko zlokalizowaną kołoPortu Lotniczego w Pyrzowicach[16].
Na terenie Siewierza kursuje 7 linii autobusowych (2A, 269, 619, 637, 738, 969 i M23) organizowanych przezZTM (2A wspólnie z miastem Myszków) i jedna (10) organizowana przezZKM Zawiercie, którymi można się dostać do Będzina, Dąbrowy Górniczej, Katowic, Mierzęcic, Ożarowic, Myszkowa, Psarów, Sosnowca, Świerklańca, ( Tarnowskich Gór tylko jeden kurs dziennie linia 738) oraz Zawiercia i okolicznych wsi lub gmin.
W mieście działa klubpiłki nożnejPrzemsza Siewierz, założony w 1946 roku, oprócz tego w mieście znajduje się klubTenisa stołowegoUKS Energia Siewierz orazKlub Sportowy Animals - Boks Siewierz
Dni ziemi Siewierskiej, czyli potocznie dni Siewierza, odbywają się przeważnie w czerwcu. Raz odbywały się one we wrześniu.
Znani artyści na obchodach dni ziemi Siewierskiej
Siedem siewierskich przysmaków jest wpisanych na listę potraw tradycyjnych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi[19]. Są to:
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoSiewierz |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonie | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
| Nieoficjalny przysiółek wsi |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) | |
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
