| SZ RP | |||
 Orły wojskowe – insygnia rodzajów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Historia | |||
| Data sformowania | |||
| Pierwszy dowódca | Zwierzchnictwo: | ||
| Święto | 15 sierpnia | ||
| Dane podstawowe | |||
| Obecny dowódca | |||
| Podporządkowanie | Prezydent RP | ||
| Liczebność | 216 100 (lipiec 2024)[2] | ||
| Budżet wojskowy | |||
| Kwota | 186 mld 600 mln zł (2025)[3] | ||
| % PKB | 4,7 (2025)[3] | ||
| |||
 | Zobacz kolekcję cytatówSiły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w Wikicytatach |
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (także:Wojsko Polskie)[4] –siły i środki wydzielone przezPolskę do zabezpieczenia jej interesów i prowadzeniawalki.Siły zbrojne są podstawowym elementem systemu obronnego państwa, przeznaczonym do skutecznej realizacji polityki bezpieczeństwa i obronnej. Zgodnie z obowiązującąStrategią Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Siły Zbrojne RP utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów misji: zagwarantowanie obrony państwa i przeciwstawienie sięagresji, udział w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i operacjach humanitarnych, wspieraniebezpieczeństwa wewnętrznego i pomoc społeczeństwu, stojąc w ten sposób na strażysuwerenności Polski oraz jejbezpieczeństwa ipokoju. Mogą brać udział w zwalczaniuklęsk żywiołowych, działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych, a także ratowania życia ludzkiego. Biorą też udział w oczyszczaniu terenów z materiałów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego i unieszkodliwiają je[5].
Najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jestPrezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w czasie pokoju sprawujący tę funkcję za pośrednictwemMinistra Obrony Narodowej kierującego bezpośrednio Siłami Zbrojnymi RP, będącego członkiemRady Ministrów działającej pod kierownictwem jejPrezesa, odpowiadającej za całokształt wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa oraz obronności państwa, a takżezarządzania kryzysowego, z koleidowodzenie w imieniu Ministra Obrony Narodowej Siłami Zbrojnymi w czasiepokoju leży w gestiiSzefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, będącego zarazem organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w procesie kierowania obroną państwa oraz osobą przewidzianą do mianowania w czasiewojny na stanowiskoNaczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych RP.
Do 1991 r. Siły Zbrojne RP wchodziły w skład wojskUkładu Warszawskiego, następnie w 1999 r. stały się częścią struktur wojskowychOrganizacji Paktu Północnoatlantyckiego, a w 2004 r. takżewspólnej polityki bezpieczeństwa i obronyUnii Europejskiej. Według rankinguGlobal Firepower (2023) Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stanowią 20. siłę militarną na świecie, wyprzedzając tym samymSiły Zbrojne Niemiec (25. miejsce), iSiły Zbrojne Hiszpanii (21. miejsce). Roczny budżet na cele obronne Polski wynosi 20,66 mlddolarów, co stawia Polskę na 18. miejscu na świecie pod tym względem[6]. Wojsko Polskie jest najliczniejszą armią wUnii Europejskiej[7] oraz trzecią co do liczebności armią wNATO[7].
Od 1990 r. Siły Zbrojne RP przechodzą restrukturyzację i modernizację. Na początku 1990 roku, podczas uzgodnień z dowództwem Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego, usankcjonowano zmiany, jakie zaszły w składzieSił Zbrojnych PRL. W składzie Frontu Nadmorskiego utrzymywano nadal dwie armie, jeden korpus i odwód ogólnowojskowy. Lotnictwo dysponowało dywizją lotnictwa myśliwskiego, dwoma dywizjami lotnictwa myśliwsko-bombowego, pułkiem lotnictwa rozpoznania taktycznego i dwoma pułkami śmigłowców bojowych. Marynarka Wojenna wydzielała flotyllę okrętów i dwie flotylle obrony wybrzeża[8].
Po rozwiązaniu w 1991 r.Układu Warszawskiego, uznano potrzebę utrzymywania dotychczasowego potencjału militarnego w celu zapewnienia skutecznego odstraszania potencjalnegoprzeciwnika. Wstrzymano redukcję wojska. W wojskach lądowych przyjęto, że każdy z czterech okręgów wojskowych wystawi korpus ogólnowojskowy. Okręgi: Pomorski OW, Śląski OW i Warszawski OW miały wystawić korpusy z trzema dywizjami zmechanizowanymi, aKrakowski Okręg Wojskowy miał wystawić korpus w składzie dywizji kawalerii powietrznej oraz trzech samodzielnych brygad. Siły Powietrzne wystawiały korpus lotnictwa operacyjnego i dwa korpusy obrony powietrznej. W Marynarce Wojennej funkcjonowały trzy flotylle[8].
W 1999 r. Siły Zbrojne RP stały się częścią struktur wojskowychOrganizacji Paktu Północnoatlantyckiego. W 2001 roku wprowadzono nową strukturę Sił Zbrojnych RP na wypadek wojny. W Wojskach Lądowych były to dwa korpusy zmechanizowane z dwiema dywizjami zmechanizowanymi. W Siłach Powietrznych wystawiono korpusy obrony powietrznej, w Marynarce Wojennej nie wprowadzono żadnych zmian. Odwód naczelnego dowódcy stanowiły mobilne brygady i oddziały rodzajów wojsk[8].
W 2004 r. Siły Zbrojne RP weszły w skład struktur wojskowychwspólnej polityki bezpieczeństwa i obronyUnii Europejskiej. Rozwiązano jedno dowództwo 1 Korpusu. Wojska Lądowe na wypadek wojny mogły wystawić jeden korpus ogólnowojskowy w składzie trzech-czterech dywizji. Siły Powietrzne dwa skrzydła lotnictwa taktycznego, a Marynarka Wojenna dwie flotylle. W razie prowadzenia wspólnych działań z wojskami NATO, polskie dywizje i jednostki wsparcia weszłyby w skład korpusów wielonarodowych. Siły Powietrzne i Marynarka Wojenna mogłyby zachować autonomiczność bądź wejść w skład większych zgrupowań sojuszniczych[8].
Od 2005 do uzbrojenia Polski stopniowo dołączają wielozadaniowe myśliwceF-16, samoloty transportoweCASA C-295M iC-130 Hercules, transportery opancerzoneKTO Rosomak, czołgi podstawoweLeopard 2, lekkie śmigłowceSW-4 oraz przeciwpancerne pociski rakietoweSPIKE. Od 11 lutego 2009 roku w Polsce nie stosuje się przymusowegopoboru do wojska, a 22 stycznia 2010 roku zakończył się proces całkowitego uzawodowienia armii[9].
Siły Zbrojne RP przeszły z modelu wielkiej armii poborowej do mniejszej armii, składającej się z żołnierzy zawodowych oraz ochotników.Wojska operacyjne Sił Zbrojnych RP brały i biorą udział w wieluoperacjach zagranicznychONZ,NATO iUE, a także podtrzymują udział w koreańskiejKomisji Nadzorczej Państw Neutralnych, który – choć w praktyce symboliczny – jest z punktu widzenia prawa międzynarodowego rozstrzygający dla jej dalszego istnienia[10].
„Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronieniepodległościpaństwa i niepodzielności jegoterytorium oraz zapewnieniubezpieczeństwa i nienaruszalności jegogranic. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli” (zKonstytucji RP r. I, art. 26, p. 1 i p. 2). „Siły Zbrojne ponadto mogą brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu”.
Najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP jestPrezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który swoje zadania w tym zakresie wykonuje przy pomocyBiura Bezpieczeństwa Narodowego. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w procesie kierowania obroną państwa jestSzef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który zwykle przewidziany jest do mianowania w czasiewojny na stanowiskoNaczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych RP.
Za całokształt bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, obronności orazzarządzania kryzysowego w kraju odpowiada przedSejmem RP politycznieRada Ministrów pod kierownictwem jejPrezesa, która koordynuje działania poszczególnych służb przy pomocyRządowego Centrum Bezpieczeństwa. W jej skład wchodziMinister Obrony Narodowej, który nadzoruje bezpośrednioSzefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, kierując w czasie pokoju Siłami Zbrojnymi RP przy pomocyMinisterstwa Obrony Narodowej, w którego strukturach działaSztab Generalny Wojska Polskiego[11].
Siłami Zbrojnymi RP w czasiepokojudowodzi w imieniu Ministra Obrony NarodowejSzef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który pod względem pełnionej funkcji jest najwyższym stanowiskiem służbowym wśródżołnierzy pełniącychczynną służbę wojskową, toteż podlegają mu m.in.:
Ponadto za pośrednictwem Szefa Sztabu Generalnego wykonywane jest przez ministra zwierzchnictwo nadDowódcą Garnizonu Warszawa[12][13].
Poza zakresem zwierzchnictwa Szefa Sztabu pozostawali natomiast w 2023 r. m.in.:
W latach 2014–2018 rola SG WP polegała głównie na planowaniu strategicznym i doradzaniu Ministrowi ON, wskutek reformy wdrożonej 1 stycznia 2014 r.[14][15]
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą jako ich rodzaje:
| Godło | Nazwa | Liczba żołnierzy |
|---|---|---|
 | Wojska Lądowe | 62 886 żołnierzy (03.2024)[16] |
 | Siły Powietrzne | 19 827 żołnierzy (03.2024)[16] |
 | Marynarka Wojenna | 8002 żołnierzy (03.2024)[16] |
 | Wojska Specjalne | ≈3 150 żołnierzy (2021)[17] |
 | Wojska Obrony Terytorialnej | 35 997 żołnierzyTSW (31.12.2024)[18] 5872 żołnierzy zawodowych (31.12.2024)[18] = ponad 42 009 |
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą także jako specjalistyczny komponent:
| Godło | Nazwa | Liczba żołnierzy |
|---|---|---|
 | Wojska Obrony Cyberprzestrzeni | 2 125 żołnierzy (02.2022)[19] |
W skład Sił Zbrojnych RP wchodzi także, jako ich wyodrębniona i wyspecjalizowana służba –organ ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, kontrolujący takżedyscyplinę wojskową[20]:
| Godło | Nazwa | Liczba żołnierzy |
|---|---|---|
 | Żandarmeria Wojskowa | 3 330 żołnierzy (02.2022)[19] |
Ponadto instytucjami centralnymi Ministerstwa Obrony Narodowej pozostającymi poza strukturami rodzajów wojsk Sił Zbrojnych RP są m.in.:
Wojska Lądowe przeznaczone są do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo-powietrznym w dowolnym rejonie Polski, na każdym kierunku, w obliczu każdej formy zagrożenia. Wojska Lądowe podzielone są na następujące rodzaje wojsk: wojska pancerne i zmechanizowane, wojska aeromobilne, wojska rakietowe i artylerii, wojska obrony przeciwlotniczej, wojska inżynieryjne, wojska chemiczne, wojska łączności i informatyki, oraz inne oddziały i pododdziały rozpoznania i walki elektronicznej, pododdziały działań psychologicznych i pododdziały logistyczne. W Wojskach Lądowych istnieje system logistyczny zabezpieczający proces szkolenia pokojowego, funkcjonowania jednostek wojskowych oraz ich przygotowania do prowadzenia działań bojowych. W Wojskach Lądowych można wyróżnić także jednostkipiechoty górskiej. Struktura i organizacja Wojsk Lądowych odpowiadają standardomNATO. Z dniem 1 stycznia 2012 przestały funkcjonować ostatnie 2 okręgi wojskowe:Śląski Okręg Wojskowy iPomorski Okręg Wojskowy, znosząc dawny system administracji wojskowej.
Trzonem Wojsk Lądowych są 4 dywizje ogólnowojskowe: 3 zmechanizowane (12,16,18) i 1 pancerna (11), oraz brygady – powietrznodesantowa (6) i kawalerii powietrznej (25).
Do roku 2008 w Wojskach Lądowych istniały Brygady Obrony Terytorialnej, jednak od 1 stycznia 2017 roku zostały z nich wyodrębnione jako kolejny rodzaj Sił Zbrojnych:Wojska Obrony Terytorialnej.
_F-16C_Fighting_Falcon.jpg)
Osobny artykuł:Siły Powietrzne.Głównymi zadaniamiSił Powietrznych jest prowadzenie operacji mających na celu uzyskanie przewagi w powietrzu i wspieranie oddziałów innych Rodzajów Sił Zbrojnych. Składają się zWojsk Lotniczych,Wojsk Obrony Przeciwlotniczej iWojsk Radiotechnicznych.
Ich prekursorem były siły powietrzneBłękitnej Armii podczas I wojny światowej. Do 1 lipca 2004 nosiły nazwę: Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (WLOP), które z kolei zostały utworzone 1 lipca 1990 przez połączenie dwóch rodzajów sił zbrojnych: Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju.
Osobny artykuł:Marynarka Wojenna.Marynarka Wojenna przeznaczona jest do obrony interesów państwa na polskich obszarach morskich, morskiej obronywybrzeża oraz udziału w lądowej obronie wybrzeża we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych w ramach strategicznej operacji obronnej. Na podstawie umów międzynarodowych, Marynarka Wojenna zobowiązana jest do utrzymywania zdolności do realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa zarówno w obszarzeMorza Bałtyckiego, jak i poza nim. Podstawowymi zadaniami Marynarki Wojennej są obrona i utrzymanie morskich linii komunikacyjnych państwa podczaskryzysu iwojny oraz niedopuszczenie doblokady morskiej kraju. W czasie pokoju Marynarka Wojenna wspiera działaniaStraży Granicznej w obszarzemorskich wód terytorialnych iwyłącznej strefy ekonomicznej.
Lotnictwo Marynarki Wojennej stanowi ponadto lotniczą służbę SAR, odpowiedzialną za operacje lotnicze podczas działańratownictwa morskiego, uzupełniającMorską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa, która nie dysponuje własnym lotnictwem.
.jpg)
Osobny artykuł:Wojska Specjalne.Wojska Specjalne są przeznaczone do prowadzenia szeroko pojętejwalki specjalnej (działania specjalne,kontrterroryzm,działania nieregularne,działania podjazdowe i inne), a także doobrony,działań ochronno-obronnych. Działać mogą zarówno na terytorium Polski, jak i poza jej granicami w okresie pokoju, kryzysu i wojny. Działają jakowojska operacyjne samodzielnie, bądź z innymi Rodzajami Sił Zbrojnych RP, a także biorą udział w sojuszniczychoperacjach[21]. Zadania prowadzone samodzielnie lub we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych mogą mieć znaczenie operacyjne lub strategiczne. Tworzą moduły zadaniowe, w których skład wchodzą wyselekcjonowani, wyszkoleni i wyposażeni żołnierze, przygotowani do realizacji działań w warunkach najwyższego ryzyka[22].
Osobny artykuł:Wojska Obrony Terytorialnej.Główne zadania[23]:
Dostarczanie informacji wywiadowczych i zapewnianie bezpieczeństwa w zakresie obronności państwa, wykonują na rzecz Ministra Obrony Narodowej i ogólnie Sił Zbrojnych RP Rzeczypospolitej Polskiejwojskowe służby specjalne:
W czasie pokoju są tosłużby mundurowe odrębne od Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast w razie ogłoszenia powszechnej albo częściowejmobilizacji lub wprowadzeniastanuwojny stają się ich częścią, podobnie jakStraż Graniczna. Bezpośrednie zwierzchnictwo nad szefami obydwu służb w imieniuPrezesa Rady Ministrów sprawujeMinister Obrony Narodowej, natomiast zapewnianie współdziałania z pozostałymi służbami specjalnymi stanowi formalnie kompetencjęRady Ministrów, która w praktyce delegowana jest na ministra – koordynatora służb specjalnych, wspomaganego przezKolegium ds. Służb Specjalnych, odbywając się w oparciu oKancelarię Prezesa Rady Ministrów iRządowe Centrum Bezpieczeństwa. Kontrola cywilna wykonywana jest z kolei przezKomisję ds. Służb SpecjalnychSejmu RP.
Kształceniekadr Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej odbywa się winstytucjach szkolnictwa wojskowego, którymi są:
Ponadto istnieje szereg wojskowych wyspecjalizowanych centrów i ośrodków szkolenia, a także wyspecjalizowane piony szkolenia wybranych wojskowychinstytutów badawczych. Rozwijana jest także współpraca z cywilnymi uczelniami i szkołami ponadpodstawowymi, umożliwiającą ich studentom albo uczniom szkolenie wojskowe, odpowiednio w ramach:programu Legii Akademickiej[24] albo programu oddziałów przygotowania wojskowegoszkół ponadpodstawowych[25].
Łączna liczebność żołnierzy SZRP na marzec 2024 roku wynosiła 217 980[26] na co składa się:
Ponadto wojsko ma do dyspozycji około 1,7 miliona rezerwistów[27] oraz 45 376 pracowników cywilnych[28].
Żołnierze zawodowi Sił Zbrojnych RP otrzymują za pełnione obowiązki miesięczne uposażenie (wynagrodzenie). Na uposażenie polskiego żołnierza zawodowego składają się:
Uposażenie zasadnicze zależne jest od stanowiska służbowego istopnia etatowego. Najniższe uposażenie zasadnicze otrzymujeszeregowy (w 2021: 4110 zł brutto/miesięcznie), najwyższe –Szef Sztabu Generalnego WP (w 2021: 16 830 zł brutto/miesięcznie)[29].
Do comiesięcznego uposażenia zasadniczego doliczane są dodatki.
Na podstawie wielokrotnie zmienianego rozporządzenia szefa MON z 2004 roku oraz innych aktów prawa, do uposażenia zasadniczego doliczane było siedem różnych rodzajów dodatków[30]. Dodatek za długoletnią służbę wynosił na podstawie rozporządzenia z 2004 roku 300 zł, plus procent kwoty uposażenia zasadniczego odpowiadający liczbie lat stażu (od min. 3 do maks. 30 proc. uposażenia zasadniczego). Dodatek specjalny otrzymywali m.in. piloci za wykonywanie lotów, marynarze za służbę na morzu, żołnierze GROM, saperzy, nurkowie itp. za przeprowadzane akcje. Trzecim dodatkiem był dodatek z tytułu zajmowanego stanowiska. Dotyczył on m.in. lekarzy wojskowych, kontrolerów ruchu lotniczego, szefów i dowódców jednostek organizacyjnych. Odrębny dodatek przysługiwał żołnierzom jednostek specjalnych (GROM, Formoza, JWK, Agat, Nil, PJOS, oddział specjalny ŻW) oraz orkiestrze i kompanii reprezentacyjnej. Z kolei dodatek motywacyjny dotyczył tylko szeregowych i podoficerów, którzy posiadali I, II, III lub mistrzowską klasę kwalifikacji. Szósty dodatek pobierali pracownicy uczelni wojskowych na stanowiskach wybieralnych. Ostatnim, siódmym, był dodatek wyrównawczy dlasędziów i prokuratorów wojskowych (równał ich wynagrodzenie do kwot uposażenia na równorzędnych stanowiskach cywilnych).
Rozporządzenie dotyczące dodatków dla żołnierzy z 2004 roku utraciło moc w listopadzie 2014. Wtedy w życie weszło nowe, nieobowiązujące już rozporządzenie szefa MON[31]. Zgodnie z nim żołnierzom zawodowym przysługiwało pięć różnych dodatków: specjalny, służbowy, za długoletnią służbę wojskową, motywacyjny oraz funkcyjny. Dodatek specjalny obliczano stosując mnożniki kwoty bazowej, która wynosi 1500 zł.
Oprócz uposażenia zasadniczego i dodatków żołnierz zawodowy w 2014 r. mógł liczyć na należności pieniężne. Były to m.in. zasiłek na zagospodarowanie, gratyfikacja urlopowa, zapomogi, nagrody uznaniowe i jubileuszowe, odprawa, dodatek wojenny czy należności za podróże służbowe[32]. W 2016[33] i 2023 r[34]. wydano kolejne rozporządzenia dot. dodatków do uposażenia żołnierzy zawodowych.
Osobny artykuł:Wojsko Polskie w operacjach pokojowych.Siły Zbrojne RP brały udział w wieluoperacjach wojskowych innych niż wojna poza granicami kraju, między innymi:
| Zwierzchnictwo | |
|---|---|
| Skład | |
| Główne struktury dowodzenia rodzajami SZ |
|
| Główne struktury dowodzenia pozostałymi komponentami SZ | |
| Operacje zagraniczne |
| Średniowiecze | |
|---|---|
| Nowożytność | |
| 1795–1920 | |
| od 1920 |
_mundur_w.png)
