Serce stawonogów nawiązuje donaczynia grzbietowegopierścienic. W pierwotniejszychtaksonachskorupiaków serce ciągnie się przez całytułów iodwłok, aostia obecne są po parze w każdym segmencie. U wyżej uorganizowanych grup serce jest krótsze, a ostiów może być tylko para. Ostia wyposażone są wzastawki zapobiegające cofaniu się krwi dozatoki okołosercowej przy skurczu. Wskutek skurczu krew płynie przezaortę dotętnic, z których wylewa się dohemocelu. Do serca dostaje się natomiast z zatoki okołosercowej. Obecne mogą być także żyły[1].
Upajęczaków serce występuje wyłącznie w odwłoku, zazwyczaj w jego przedniej części. Prymitywniejsze grupy mają serce z przewężeniami zgodnymi zmetamerią odwłoka. Ukikutnic serce ciągnie się odwzgórka ocznego do końca odwłoka i ma 2-3 pary ostiów[1].
Usześcionogów par ostiów jest od 1 do 13. Uowadów par tych jest najczęściej 8. Serce jest u nich poprzewężane na odcinki przegrodzone zastawkami, z których każdy ma parę ostiów[1].
Ujednopłytkowców serce jest parzyste. Składa się z dwóch par przedsionków i dwóch komór, a każdy zespół otoczony jest własnymworkiem osierdziowym[1]. Uchitonów serce leży pod 7 i 8 płytką i złożone jest z dwóch bocznie położonych przedsionków i jednej komory.Tarczkonogi ibezpłytkowce mają krótkie serce złożone ze zwężonego przedsionka i szerokiej komory[1].
Ślimaki mają serce złożone z komory i 1 lub 2 przedsionków, których liczba analogiczna jest do liczbyskrzeli. Uprzodoskrzelnych przedsionek leży z przodu komory, a utyłoskrzelnych z tyłu[1].
Ugłowonogów serce leży w tylnej części worka trzewiowego. Otoczone jest workiem osierdziowym i wyposażone w tyle przedsionków, ile skrzeli. Większośćośmiornic ma komorę serca podłużnie podzieloną przegrodą na dwie części[1].
Serce ryby, schemat. a – zatoka żylna, b – przedsionek, c – komora, d – stożek tętniczy
Serce występuje u prawie wszystkich strunowców (z wyjątkiem bezczaszkowców) Narząd ten umiejscowiony jest po brzusznej stronie ciała, wklatce piersiowej zażebrami (wyłączającbezogonowe – Anura – niemające właściwej klatki piersiowej). Umiejscowione może być pośrodku klatki piersiowej lub z pewnym odchyleniem w stronę lewą (często znacznym – np. ponad 70% ubydła). Są to serca miogenne, co znaczy, że są pobudzane przez własny rozrusznik (tj. specyficzny mięsień, np.węzeł zatokowo-przedsionkowynodus sinuatrialis). W sercu występują zastawki.
Najprymitywniejsze serce (tzw.serce skrzelowe) wśród kręgowców posiadająbezżuchwowce iryby (Agnatha et Pisces) – wyróżnić w nich można: zatokę żylną (sinus venosus), przedsionek (atrium), komorę (ventriculus cordis),stożek tętniczy zzastawkami (conus arteriosus). Występuje u nich jedenobieg krwi.
Upłazów (Amphibia) serce to zatoka żylna, prawy przedsionek, komora, lewy przedsionek i stożek tętniczy.
Serce gadów (Reptilia) w budowie zbliżone jest do serca płaziego, z tą różnicą, że u gadów nie występuje stożek tętniczy, a pojawia się częściowaprzegroda międzyprzedsionkowa (septum interatriale). Wyjątek stanowią przedstawiciele rzęduCrocodilia, u których występuje przegroda całkowita. Ponadto ugadów występują dwa łuki aorty:lewy iprawy, który uptaków issaków wywodzących się od gadów został z redukowany doprawego u ptaków ilewego u ssaków.
Zastawki w sercu człowieka, półschemat. P – strona prawa, L – strona lewa, zastawki: a – mitralna, b – aorty, c –pnia płucnego, d – trójdzielna
Sercessaków iptaków składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Charakterystyczna jest obecność 4 zastawek:zastawki trójdzielnej (przedsionkowo-komorowej prawej,valva tricuspidalis syn.valva atrioventricularis dextra),zastawki dwudzielnej (przedsionkowo-komorowej lewej, mitralnej,valva bicuspidalis syn.valva atrioventricularis sinistra,valva mitralis) oraz 2zastawek półksiężycowatych:zastawki aorty izastawki pnia płucnego (valva aortae et trunci pulmonalis).
Serce ptasie swym kształtem i budową przypomina serce ssacze. Podstawę serca chroniąworki powietrzne szyjne i piersiowe, zaś wierzchołek ukryty jest między płatami wątroby. Ptaki, podobnie jak ssaki, mają już w sercu całkowitąprzegrodę międzykomorową, która uniemożliwia mieszanie się krwi natlenowanej (tętniczej) z odtlenowaną (żylnej). Występują również dwiekomory i dwaprzedsionki. Ogółem serce ptasie podobne jest do ssaczego; posiada kilka charakterystycznych cech[2]:
lewa komora jest silniej rozwinięta od prawej (jednak przedsionek lewy jest zwykle mniejszy od prawego)
w prawym przejściu przedsionkowo-komorowym nie występujezastawka żaglowa, zaś na jej miejscu znajduje się fałd mięśniowy, przymocowany do bocznej ściany komory prawej
W odróżnieniu od ssaków występujeprawy łuk aorty, który rozwinął się z prawego, 4. łuku skrzelowego, a nie z lewego, jak u ssaków. U ptaków bardziej ruchliwych serce wykazuje się większą masą. Przykładowo, usroki ważącej 200 g serce masa serca stanowi 9,34‰ masy ciała, upustułki 11,9‰ masy ciała, zaś u sokołakobuza – 17‰ masy ciała. Liczba skurczów serca na minutę zależna jest od wielkości ptaka; ptak mały musi wykonać ich więcej w ciągu minuty, niż spokrewniony z nim ptak większy[2].
Obieg krwi przez serce dorosłego ssaka, schemat Małe litery odpowiadają oznaczeniom zastawek (patrz wyżej), strzałki: kierunek, w którym płynie krew, kolor czerwony:krew utlenowana, niebieskiodtlenowana. Pozostałe oznaczenia w tekście
Krew odtleniona powraca z tkanek do sercażyłami głównymi (vv. cavae): górną i dolną do prawego przedsionka (PP) serca, skąd przez zastawkę trójdzielną przepływa do komory prawej (KP).Tętnicami płucnymi (aa. pulmonale) jest transportowana do płuc, gdzie następuje jej natlenienie. Powraca następnie do przedsionka lewego (PL)żyłami płucnymi (vv. pulmonales), skąd trafia do komory lewej (KL), a późniejaortą do pozostałych narządów.
U płodu ssaka krążenie krwi w sercu przebiega następująco: krew utlenowana (powracająca złożyska –placenta) żyłami wpływa do prawego przedsionka, skąd w większości (więcej niż w 95%) przedostaje sięotworem owalnym (foramen ovale,OO) do lewego przedsionka i aortą do tkanek. Otwór owalny przestaje być drożny w chwili „pierwszego oddechu”, czyli w momencie narodzin.
Pełnycykl pracy serca (ang.cardiac cycle) trwa około 0,8 sekundy i wyróżnić w nim można trzy fazy:
okres pauzy, który trwa około połowy czasu przeznaczonego na cały cykl; w tej fazie mięśnie komór i przedsionków są rozkurczone.Krew napływa do serca z żył głównych orazżył płucnych. Zastawki półksiężycowate pozostają zamknięte.
diastole jest fazą, w czasie której następuje wypełnienie komór poprzez skurcz przedsionków. Rozkurcz trwa ponad 0,1 sekundy.
systole trwa 0,3 s; w czasie tej fazy następuje skurcz komór i wyrzut doaorty itętnicy płucnej przez otwarte zastawki półksiężycowate.
Ogólna zasada brzmi: im większe zwierzę, tym wolniej bije jego serce. Serce słonia waży 22 kg i bije tylko 25 razy na minutę, serce myszy nawet 700 razy na minutę. U dużych psów serce bije 80 razy na minutę, a u małych 120 razy.
Serca ptaków biją nawet szybciej, niż wynikałoby to z ich wielkości: kury – do 400 razy na minutę, kanarka – nawet do 1000 razy na minutę.
↑abIX Układ krążenia. Serce. W: Bronisław Ferens i Roman J. Wojtusiak: Ornitologia ogólna. Ptak, jego budowa i życie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1960, s. 215–219.
