Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Serbia

Na mapach:43°57′N 20°56′E/43,950000 20,933333
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nie mylić z:Republiką Serbską.
Ten artykuł dotyczy państwa Republika Serbii. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.
Republika Serbii
Република Србија
Republika Srbija
HerbFlaga
HerbFlaga
Dewiza:Само слога Србина спасава (Samo sloga Srbina spasava)
(Tylko jedność uchowa Serbów)
Hymn:Боже правде
(Sprawiedliwy Boże)

Ustrój polityczny

unitarnarepublikaparlamentarna

Stolica

Belgrad

Data powstania

5 czerwca 2006 (rozpadZwiązku Państwowego Serbii i Czarnogóry)

Prezydent

Aleksandar Vučić

Premier

Đuro Macut

Powierzchnia

77 474 km²[1][2][3][a]

Populacja (2021)
• liczba ludności


6 974 289[4][b]

• gęstość

92 os./km²

Kod ISO 3166

RS/SRB/688

Waluta

dinar serbski (RSD)

Telefoniczny nr kierunkowy

+381

Domena internetowa

.rs (.yu),.срб

Kod samochodowy

SRB

Kod samolotowy

YU

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Narody igrupy etniczne

Serbowie: 83,3%[5]Węgrzy: 3,5%[5]

Język urzędowy

serbski

Religia dominująca

prawosławie

Terytoria autonomiczne

Wojwodina,Kosowo

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


73,96 mld[6]USD
10 850[6] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


173,37 mld[6] dolarów międzynar.
25 432[6] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Serbia,Republika Serbii (serb. Република Србија,Republika Srbija; Србија,Srbija,[sř̩bija]) –państwo wEuropie Południowej, naPółwyspie Bałkańskim, śródlądowe. Stolicą jestBelgrad, walutądinar serbski. Historia serbskiej państwowości sięga wczesnego średniowiecza, obecna republika powstała natomiast 5 czerwca 2006 bezpośrednio po rozpadzie federacjiSerbii i Czarnogóry (2003–2006), wcześniejFederacyjnej Republiki Jugosławii (1992–2003), których była krajem związkowym.

Powierzchnia Serbii wynosi 77 474 km²[7][8] (ze spornymKosowem 88 361 km²[3]). Serbia graniczy zWęgrami (151 km) na północy,Rumunią (476 km) iBułgarią (318 km) na wschodzie,Macedonią Północną (221 km lub 62,3 km nie licząc Kosowa) iAlbanią (115 km) na południu oraz zCzarnogórą (221 km lub 124,4 km nie licząc Kosowa),Chorwacją (241 km) iBośnią i Hercegowiną (302 km) na zachodzie.De facto na południu Serbia graniczy zKosowem, którego jednostronnie ogłoszoną niepodległość (2008) uznajeczęść państw.

Od 29 lutego 2012 państwo to posiada statusoficjalnego kandydata doUnii Europejskiej[9], w czerwcu 2013Rada Europejska wyraziła zgodę na podjęcie rozmów akcesyjnych, które oficjalnie rozpoczęły się w styczniu 2014[10][11].

Serbia dzieli się na 17 okręgów (Serbia Centralna), okręg stołeczny oraz prowincję autonomicznąWojwodinę, która dzieli się na 7 okręgów[12].

Ustrój polityczny

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Ustrój polityczny Serbii.

Podstawy prawne ustroju Serbii zawarto wKonstytucji Republiki Serbii, którą zatwierdzono w referendum (28–29 października 2006 roku)[13]. Prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym na pięcioletnią kadencję (z prawem do jednej reelekcji). Władza ustawodawcza należy doZgromadzenia Narodowego (Skupsztiny), wybieranej na czteroletnią kadencję. Skupsztina liczy 250 członków[14]. Władzę wykonawczą sprawuje rząd, z premierem na czele. Premiera powołuje parlament. Władza sądownicza należy do niezawisłych sądów[14].

Obecnym prezydentem Serbii jestAleksandar Vučić, przewodniczący Serbskiej Partii Postępowej. Urząd objął 31 maja 2017 roku[15]. Premierem Serbii jestIvica Dačić. Urząd objął 20 marca 2024 roku[16].

Geografia

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Geografia Serbii.

Ponad 70% powierzchni Serbii zajmują góry i wyżyny (na zachodzieGóry Dynarskie, na wschodzieGóry Wschodnioserbskie, na południowym zachodzieProkletije iSzar Płanina)[17]. W Serbii znajdują się rozległe kotliny śródgórskie. Na północy znajduje się urodzajna i rozległa równina, będąca częściąNiziny Śródkowodunajskiej. Na równinie leżą niewysokie góryFruška gora[17]. Największą rzeką w Serbii jestDunaj. Innymi ważniejszymi rzekami są:Cisa,Drina,Ibar,Morawa,Morawa Południowa,Morawa Zachodnia,Sawa[17]. W Serbii jest niewiele jezior. 27% powierzchni kraju zajmują lasy (przeważnie liściaste)[17]. W górach znajdują się lasy iglaste. W Serbii znajduje się pięć parków narodowych. Największym z nich jestĐerdap w dolinie Dunaju.

Klimat umiarkowany ciepły suchy, kontynentalny. W Belgradzie maksymalna temperatura w styczniu wynosi 3 °C, a w lipcu 28 °C. Minimalna wynosi odpowiednio od –3 °C do 17 °C. Roczna suma opadów to 600–1000 mm (głównie od kwietnia do lipca)[17].

Podział administracyjny

[edytuj |edytuj kod]
Mapa administracyjna Serbii
 Osobny artykuł:Podział administracyjny Serbii.

Serbia dzieli się na 29 okręgów (serb. округ,okrug, l. mn. окрузи,okruzi), z których 5 znajduje się w Kosowie, które jednostronnie ogłosiło niepodległość, poza centralną administracją rządową[13]. Odrębnymi jednostkami administracyjnymi są miastaBelgrad iNisz[13]. W skład Serbii wchodzą również dwa regiony autonomiczne:Kosowo (ogłosiło niepodległość 17 lutego 2008 nieuznaną przez serbski rząd) orazWojwodina[13].

Część Serbii, która nie jest częścią ani Kosowa, ani Wojwodiny, nazywana jestSerbią Centralną (serb. ШумадијаŠumadija). Nie ma ona własnego samorządu lokalnego i nie jest jednostką administracyjną[13].

Siły zbrojne

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Siły Zbrojne Serbii.

Serbia dysponuje dwomarodzajami sił zbrojnych:wojskami lądowymi orazsiłami powietrznymi[18]. Uzbrojenie sił lądowych Serbii składało się w 2016 roku z: 212 czołgów, 575 opancerzonych pojazdów bojowych, 72dział samobieżnych, 144 zestawówartylerii holowanej oraz 82wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[18]. Rzeczna flotylla Serbii (wchodząca w skład sił lądowych) dysponowała w 2014 roku 7 okrętami obrony przybrzeża oraz 5okrętami obrony przeciwminowej[18]. Serbskie siły powietrzne posiadały w 2016 roku uzbrojenie w postaci 24myśliwców, 40samolotów transportowych, 38samolotów szkolno-bojowych oraz 37śmigłowców[18].

Wojska serbskie w 2016 roku liczyły 52 tys. żołnierzy zawodowych oraz 170 tys. rezerwistów.

Historia

[edytuj |edytuj kod]
Stefan Nemania
Stefan Duszan
 Osobny artykuł:Historia Serbii.

Czasy najdawniejsze

[edytuj |edytuj kod]
 Osobne artykuły:Serbowie od VII do IX wieku, Serbia Wyszesławiców, Raszka WukanowiczówSerbia Nemaniczów.

W starożytności obszary dzisiejszej Serbii zamieszkiwaliIlirowie,Getowie iTrakowie[19]. Obszary dzisiejszej Serbii podbili Rzymianie w I w. p.n.e. – ziemie weszły w skład prowincji Mezja, Dalmacja i Panonia[19]. W VI w. w wynikumoru Justyniania ziemie te silnie się wyludniły[19]. W VII w. plemiona Serbów opanowały część cesarstwa bizantyjskiego (nazywanegoZagorjem). Terytorium to sięgało na północ doSawy iDunaju, na zachodzie doGór Dynarskich, na wschodzie do puszcz nadMorawą, a na południu do pasmSzar Płaniny[19]. Na Zagroju panowała dynastiaWyszesławiców, która uznawała zwierzchnictwo chanów bułgarskich. Serbia przyjęła chrzest za panowania księciaMuncimira w drugiej połowie IX w. Chrześcijaństwo umacniało się dzięki działalności uczniówCyryla i Metodego. Około poł. X w. Zagorje rozpadło się na kilka państw, które także były zależne od Bułgarii. W wyniku upadkuCarstwa Bułgarskiego w 1018 roku zwierzchnictwo nad państwami przejęli cesarze bizantyjscy, a w drugiej poł. XI w. władcyKrólestwa Zety[19].

Serbia między XII a XV wiekiem

[edytuj |edytuj kod]

W XII w.żupaniRaszki odzyskali przewagę nad osłabioną Zetą. W sojuszu z Węgrami podjęli walkę z cesarstwem bizantyjskim. Pod koniec XII w. wielki żupan Raszki i założyciel dynastiiNemaniczówStefan Nemania zjednoczył ziemie serbskie i uniezależnił się od Bizancjum. W 1217 roku jego syn Stefan Nemanić koronował się. Wraz z bratem Sawą w 1219 roku ustanowił arcybiskupstwo serbskie w Žičy[19]. Kraj został spustoszony przezTatarów w latach 1241–1242. Za panowaniaStefana Duszana (1331–1346) Serbia zajęła Macedonię, Epir i Tesalię. Państwo było wówczas u szczytu potęgi i miało największy w swej historii zasięg terytorialny. W 1346 roku wPeci ustanowił patriarchat i koronował się na caraSerbów iRomejów (Greków)[19]. Stefan Duszan zmarł podczas przygotowań do wyprawy po tron w Konstantynopolu. Po śmierci cara Serbia rozpadła się. W 1371 roku w wyniku śmierciUrosza I (syna Stefana Duszana) wygasła dynastia Nemaniczów[19].

W 1371 rokuTurcy osmańscy dotarli do Macedonii. W 1389 roku wbitwie na Kosowym Polu Turcy pokonali koalicję serbsko-bośniacką. Serbia znalazła się pod tureckim zwierzchnictwem, a część ludności przeniosła się do Węgier. Klęska Turków wbitwie pod Ankarą w 1401 roku umożliwiła na krótko odbudowę Serbii. Serbia ponownie upadła podczas kolejnych wypraw tureckich w latach 1454–1459[19].

Serbia pod okupacją

[edytuj |edytuj kod]

W następnych wiekach centrum życia narodowego Serbów przeniosło się pod panowaniehabsburskie na Węgry. Życie narodowe skupiało się wokół prawosławnej metropolii wKarłowicach. W 1848 roku na zasiedlonym terenie Serbowie stworzyli autonomiczną Wojwodinę, która przetrwała do 1860 roku[19].

Miłosz Obrenowić – pierwszy książę serbski z dynastii Obrenowiciów

Innym ośrodkiem naukowym od pocz. XIX w. byłpaszałyk belgradzki, który otrzymał nieznaczną autonomię w wynikupowstań serbskich w latach 1804–1813 i 1815[19]. Serbowie zamieszkujący paszałyk belgradzki mieli poparcieRosji. Autonomię gwarantowała wymuszona na Turcjikonwencja akermańska z 1826 roku.Traktat adrianopolski ponawiał gwarancje rosyjskie dla autonomii, utworzonego z paszałyku belgradzkiego, Księstwa Serbskiego i zwiększał jego obszar[19]. Władcą księstwa został przywódca powstania 1815Miłosz I Obrenowić, który prowadził despotyczne rządy. Przeciwko rządom Miłosza I wybuchło powstanie w 1835 roku, które zmusiło go do zgody na wydaniekonstytucji (którą krótko odwołano przy aprobacieAustrii, Rosji i Turcji). Zwolennicy konstytucji (ustavobranitelji) nadal planowali obalić księcia. W 1842 rokuustavobranitelji w skupsztinie wybrali na księcia SerbiiAleksandra Karadziordziewicia (syna przywódcy powstania serbskiego 1804–1813Jerzego Czarnego, który na polecenie Miłosza został zamordowany w 1817 roku)[19]. Zwolennicy konstytucji w 1844 roku wprowadzili zbiór praw, który nawiązywał doKodeksu Napoleona oraz zmodernizowali struktury państwa.Ilija Garašanin opracował program polityki serbskiej na przyszłość (Načertanie). Garašanin przewidział dla Serbii rolę ośrodka zjednoczeniowego Słowian południowych[19]. Podpisany powojnie krymskiejtraktat paryski umiędzynarodowił gwarancję autonomii Księstwa Serbskiego. W 1858 roku skupsztina przywróciła na tronObrenowiciów, którzy pragnęli utworzyć ogólnobałkańskie porozumienie przeciwko Turcji. Dzięki poparciu mocarstw europejskich, w 1867 roku wojska tureckie opuściły Serbię. W 1869 roku skupsztina uchwaliła nową konstytucję. Za rządówMilana I Serbia zrezygnowała z samodzielnej polityki na Bałkanach i znalazła się pod wpływamiAustro-Węgier. Po wybuchu w 1875 rokupowstania w Bośni i Hercegowinie Serbia i Czarnogóra wypowiedziały wojnęImperium Osmańskiemu. Powstanie (do którego dołączyła Bułgaria w 1876 roku) przyczyniło się do wybuchuwojny rosyjsko-tureckiej. Po zwycięstwie Rosji nową sytuację polityczną na Bałkanach ustaliłkongres berliński w 1878 roku[19].

Niepodległa Serbia

[edytuj |edytuj kod]
Serbia (obrys granic w kolorze zielonym) na mapie z roku 1903

W 1878 roku Serbia uzyskała niepodległość. Jej obszar powiększył się oNisz. Dzięki poparciu Austro-Węgier w 1882 roku Milan I przyjął tytuł królewski. Na pocz. lat 80. XIX w. powstałaPartia Radykalna, która zdobyła poparcie u ubogich mieszkańców wsi i na wpół wiejskich miasteczek[19]. W 1888 roku radykałowie wymogli na królu nową konstytucję, która przekształciła Serbię w monarchię parlamentarną. W 1889 roku Milan I abdykował na rzecz małoletniego synaAleksandra I. Aleksander rozpoczął samodzielne rządy w 1893 roku. W 1894 roku zawiesił konstytucję, a nadane przez niego w latach 1895 i 1900 prawa ograniczyły władzę skupsztiny[19]. W wyniku niezadowolenia z polityki Aleksandra I (a zwłaszcza sojuszu z Austro-Węgrami) oficerowie spiskowcyzamordowali króla i oddali tronPiotrowi I Karadziordziewiciowi. Skupsztina zatwierdziła wybór nowego monarchy i przywróciła konstytucję z 1888 roku[19]. Piotr I zerwał zależność od Austro-Węgier i rozpoczął współpracę z Rosją. Jednocześnie Serbia zaczęła ponownie tworzyć antyturecką koalicję państw bałkańskich. Krótko po zawarciu sojuszu w październiku 1912 roku Bułgaria, Czarnogóra, Grecja i Serbia przystąpiły dowojny z Turcją. Na mocytraktatu w Bukareszcie Serbia zyskała częśćsandżaku nowopazarskiego i znaczną część Macedonii (którą nazwanoSerbią Południową)[19].

Aleksander I Karadziordziewić

28 czerwca 1914 członek tajnej organizacjiCzarnej RękiGavrilo Princip zabił wSarajewie arcyksięciaFranciszka Ferdynanda. Zabójstwo stało się pretekstem dla Austro-Węgier do wypowiedzenia wojny Serbii. Wywołało to łańcuch kolejnych wydarzeń – mobilizacja oddziałówrosyjskich dla obrony i wsparcia Serbii, następniewypowiedzenie wojny Rosji iFrancji przezNiemcy, Niemcom przezWielką Brytanię – które doprowadziły do wybuchuI wojny światowej. Po początkowych sukcesach Serbów zmuszono do ewakuacji armię oraz rząd przez Albanię na wyspęKorfu. Podczas wojny odżyła idea zjednoczenia Słowian południowych[19]. W 1914 roku dzięki politykom z Austro-Węgier powstałKomitet Jugosłowiański, który opowiadał się za zjednoczeniem na zasadach federacyjnych[19]. W 1917 roku przedstawiciele Komitetu i rządu serbskiego podpisali na Korfu deklarację o zjednoczeniu Słowian południowych w jednym królestwie. Władzę mieli sprawowaćKaradziordziewicze[19]. We wrześniu i październiku 1918 roku siły serbskie i alianckie zSalonik w wyniku ofensywy wyzwoliły Serbię. Podczas walk wZagrzebiu powstałaRada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, która ogłosiła powstanie Państwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców podczas zbliżania się wojsk serbskich do granic rozpadającej się monarchii Habsburgów[19]. Wobec podjętej przezWłochy próby aneksjiWybrzeża dalmatyńskiego 24 listopada 1918 roku Rada ogłosiła zjednoczenie z Serbią narodów południowosłowiańskich, które wcześniej należały do Austro-Węgier. 25 listopada do Serbii przyłączyli się mieszkańcy Czarnogóry i Serbowie wojwodińscy. 1 grudnia 1918 roku proklamowanoKrólestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS)[19].

Lata 1918–1990

[edytuj |edytuj kod]

Władzę w Królestwie SHS objął regent (od 1921 król)Aleksander I Karadziordziewić. Król oraz politycy serbscy opowiadali się za unitaryzmem narodowym i centralizmem (w przeciwieństwie do Chorwatów i Słoweńców, którzy opowiadali się za federalistycznym modelem państwa)[19]. W 1929 roku Aleksander I wprowadził rządydyktatorskie i zmienił nazwę państwa naKrólestwo Jugosławii. W wyniku oporu Chorwatów w 1939 roku Serbowie zgodzili się na utworzenie autonomicznejBanowiny Chorwacji[19]. Po ataku Niemiec i ich sojuszników w kwietniu 1941 roku Jugosławia rozpadła się. WNiezależnym Państwie Chorwackim, Serbii (okrojonej na rzecz Węgier), Bułgarii i tzw.Wielkiej Albanii (okupowanej przez Włochy) ustanowionorządy marionetkowe, które dysponowały żandarmerią i siłami zbrojnymi[19]. Walkę z Niemcami orazserbskimi czetnikamiDragoljuba Mihailovicia podjęli komunistyczni partyzanciJosipa Broz Tity[19]. W latach 1942–1943 KP Jugosławii powołała nowe władze państwowe (nie zważając na rząd królewski na emigracji)[19]. Po wojnie Jugosławia stała siękomunistycznym państwem, w którym Serbia utrzymała status republiki dominującej. Serbia nie miała już Macedonii, ale utrzymała Kosowo i Wojwodinę, które stały się okręgami autonomicznymi[19]. Podczasautorytarnych rządów Tito bezwzględnie zwalczano pojawiające się ruchy separatystyczne. Śmierć Tity w 1980 roku orazJesień Ludów w 1989 roku zachwiały spójnością federacji[19]. W wyborach parlamentarnych 1990 roku (pierwszych demokratycznych po II wojnie światowej) w większości republik zwyciężyły niekomunistyczne ugrupowania narodowe (komuniści wygrali w Serbii i Czarnogórze). W Serbii wygrałaSerbska Partia Socjalistyczna (SPS), złożona z niedawnych komunistów. SPS rozpoczęła transformację polityczną i gospodarczą[19].

Serbia współczesna

[edytuj |edytuj kod]
 Osobne artykuły:Rozpad Jugosławii, Wojna w ChorwacjiWojna w Bośni i Hercegowinie.
Prezydent Serbii Aleksandar Vučić

Aby utrzymać istnienie Jugosławii prezydent Serbii i przywódca SPSSlobodan Milošević zapowiedział oderwanie od Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny terenów zamieszkałych przez Serbów. Powstanie serbskich enklaw było przyczyną wybuchu wojny domowej. 27 kwietnia 1992 roku Serbia i Czarnogóra utworzyły Federalną Republikę Jugosławii (FRJ)[20]. Dzięki międzynarodowej mediacji wojna domowa zakończyła się w 1995 roku. W 1997 roku Milošević został prezydentem FRJ. W 1998 roku wojska serbskie rozpoczęłydziałania wojenne przeciwko Albańczykom zamieszkującym Kosowo. Bezpośrednią przyczyną wojny była obawa o ogłoszenie secesji przez Albańczyków[19]. Po odrzuceniu przez Miloševicia w styczniu 1999 roku kolejnej międzynarodowej mediacji,NATO rozpoczęło bombardowanie Serbii i Czarnogóry (marzec-czerwiec 1999). Działania NATO doprowadziły do wycofania sił serbskich z Kosowa[19].

Milošević utracił władzę w wyniku wyborów prezydenckich w październiku 2000 roku. SPS odsunięto od władzy po wyborach parlamentarnych w grudniu 2000 roku. Wybory w grudniu wygrała koalicyjnaDemokratyczna Opozycja Serbii. W marcu 2002 roku Serbia i Czarnogóra podpisały porozumienie tworzące federację dwóch republik w miejsce Jugosławii[21]. Wobec nasilających się w Czarnogórze tendencji do niezależności 4 lutego 2003 roku FRJ przekształcono w związek państw pod nazwą Serbia i Czarnogóra[20]. 7 marca 2003 roku w zamachu przeprowadzonym przez mafię zginął premier SerbiiZoran Đinđić, który w czerwcu 2001 roku przekazał Miloševicia w ręceMiędzynarodowego Trybunału w Hadze[19][21]. Krótko przed zamachem Đinđić wypowiedział wojnę serbskim gangom. Po śmierci Đinđicia premierem zostałVojislav Koštunica. 12 marca 2003 roku urząd prezydenta objąłSvetozar Marović[21]. W tym samym roku Serbia i Czarnogóra utworzyły federację[21]. W 2004 rokuwybory prezydenckie wygrałBoris Tadić, a na premiera Serbii wybranoVojislava Koštunicę. W tym samym roku w Kosowie wybuchłyzamieszki. W 2005 roku, po zabiciu przez Serbów kilku Albańczyków próbujących przedostać się doMacedonii, wybuchły protesty ludności albańskiej. W tym samym roku Czarnogóra przedstawiła projekt przekształcenia unii serbsko-czarnogórskiej w dwie niezależne od siebie republiki[21].

3 czerwca 2006 roku Czarnogóra ogłosiła niepodległość. 5 czerwca 2006 roku Serbia ogłosiła przejęcie sukcesji prawnej Serbii i Czarnogóry przez Republikę Serbii[20]. 17 lutego 2008 roku Kosowo jednostronnie proklamowało niepodległość i odłączenie się od Serbii, jednak zostało uznane tylko przez część państw świata (do sierpnia 2014 roku przez 108 państw)[12][22].

W styczniu 2014 roku Serbia została oficjalnym kandydatem do Unii Europejskiej[9]. 2 kwietnia 2017 rokuwybory prezydenckie w Serbii wygrałAleksandar Vučić. Zwycięstwo Vučicia spotkało się z niezadowoleniem dużej części społeczeństwa i wywołało protesty pod zarzutem sfałszowania wyborów[23]. 29 czerwca 2017 roku urząd premiera objęłaAna Brnabić[16].

Demografia

[edytuj |edytuj kod]
2020[4]
Liczba ludności7 111 024
Ludność według wieku
0–14 lat14,07%
15–24 lat11,04%
25–54 lat41,19%
55–64 lat13,7%
ponad 65 lat20%
Wiek (mediana)
W całej populacji43,4 lat
Mężczyzn41,7 lat
Kobiet45 lat
Przyrost naturalny (2021)-0,48%
Współczynnik urodzeń (2021)8,74 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów (2021)13,49 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji (2021)0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu1,07 mężczyzn/kobietę
poniżej 15 lat1,06 mężczyzn/kobietę
15–24 lat1,07 mężczyzn/kobietę
25–541,02 mężczyzn/kobietę
55–640,94 mężczyzn/kobietę
powyżej 65 lat0,72 mężczyzn/kobietę
Umieralność noworodków
W całej populacji5,67 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej6,69 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej4,6 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji76,56 lat
Mężczyzn73,67 lat
Kobiet79,64 lat
Rozrodczość1,47 urodzeń/kobietę

Serbia jest zamieszkana głównie przez grupy takie jak:Serbowie (83,3%),Węgrzy (3,5%),Boszniacy (2%),Romowie (2,1%),Chorwaci,Słowacy,Czarnogórcy,Bułgarzy,Rumuni[4]. W 1991 roku Serbowie stanowili 66% mieszkańców, aAlbańczycy 17%[24]. Najbardziej zaludnione są okoliceBelgradu, dolina rzek Serbii Centralnej, Wojwodina oraz Kosowo[24].

W 2011 roku dodatniprzyrost naturalny odnotowano w siedmiu gminach (stołecznagmina Grocka,Nowy Sad,Sjenica,Novi Pazar,Tutin,Bujanovac iPreševo)[25]. Wgminie Zvezdara wartość ta wyniosła zero. W pozostałych serbskich gminach odnotowano ujemny przyrost naturalny[25].Współczynnik urodzeń w 2011 roku wyniósł 9%, awspółczynnik zgonów 14,2% (ubytek naturalny osiągnął -5,2%). Średnia długość życia w Serbii w 2011 roku wyniosła 73,5 lat. Najwięcej zgonów odnotowano w przedziale wiekowym 75-84 lat. Najczęstszymi przyczynami śmierci były chorobyukładu krążenia oraznowotwory[25].

Średnia wieku ludności Serbii w 1990 roku wynosiła 30,9 lat. Do 2015 roku wzrosła do 40,6[26].

W raporcie „Perspektywy urbanizacji na świecie, przegląd z 2015 roku”Organizacji Narodów Zjednoczonych Serbia znalazła się na liście jedenastu państw, w których do 2050 roku liczba ludności spadnie o minimum 15%. Według raportu do 2050 roku liczba mieszkańców Serbii zmniejszy się o 17,2%[26]. W 2015 roku liczba osób starszych (powyżej 60 roku życia) wynosiła 24,4%. Według prognoz do 2050 roku liczba ta ma wzrosnąć do 32,3%. Raport ONZ przewiduje, że do 2050 roku średnia wieku ludności wzrośnie do 46,8 lat[26].

Religia

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Religia w Serbii.

Udział poszczególnych wyznań w populacji Serbii (według Spisu Powszechnego w 2011 r.)[27]:

Gospodarka

[edytuj |edytuj kod]
Mapa konturowa Serbii
Porty lotnicze w Serbii
Obecny system autostrad

     istniejące

     w budowie

     planowane

 Osobny artykuł:Gospodarka Serbii.

Serbia była jedną z najbardziej gospodarczo rozwiniętych republik byłej Jugosławii. Po podpisaniuUkładu w Dayton PKB w Serbii wzrastało w skali 5% rocznie w latach 1995–1998. Zadłużenie zagraniczne zaczęło spadać, rozpoczętoprywatyzację oraz opanowano inflację. Po wybuchu wojny w Kosowie Serbia znalazła się w głębokim kryzysie gospodarczym. Straty i koszty oszacowano na 30–50 mld USD[28]. Część infrastruktury przemysłowej zniszczyły naloty lotnictwa NATO. W 1999 roku PKB na osobę spadło o 46% w porównaniu do 1998 roku, podczas gdy produkcja przemysłowa zmniejszyła się o 44%[28]. Bezrobocie w 1999 roku osiągnęło 33% (w 1998 25%)[28].

W 2001 roku rozpoczęto reformy wolnorynkowe. Rozwój gospodarczy trwał dokryzysu finansowego w 2008 roku. W latach 2001–2008 średnie tempo wzrostu PKB wynosiło 5,9%. Wzrost gospodarczy sprawił, że zmniejszyła się determinacja władz serbskich do wdrożenia reform. Wybuch kryzysu gospodarczego uwidocznił brak reform i spowodował drastyczny spadek inwestycji zagranicznych, które napędzały wzrost gospodarczy i finansowałydeficyt budżetowy. W 2014 roku spadek PKB wyniósł 1,8%, a w 2015 roku PKB wzrósł o 0,8%[29]. Bezrobocie w 2008 roku wyniosło 13,6%[29]. Do 2014 roku wzrosło do 18,9%. Według danych Banku Światowego w 2014 roku 14,5% mieszkańców żyło poniżej progu ubóstwa[29]. Restrukturyzacja nierentownych przedsiębiorstw oraz zwolnienia w administracji są odwlekane w czasie. Finansowanie tych sektorów powoduje szybki wzrostdługu publicznego, który w 2015 roku wynosił 75% PKB (w 2008 roku wynosił 28,6%)[29].

W pierwszej połowie 2011 roku wpływ na gospodarkę Serbii miałyinflacja (13,4%) oraz wysoki poziombezrobocia. Zgodnie z założeniami ustawy budżetowej, inflacja nie powinna przekraczać poziomu 5,4±1,8%[30]. Największy wpływ na wysoki poziom inflacji miały podwyżki cen regulowanych oraz podwyżkaakcyzy na paliwa i używki[30].

Gospodarka Serbii jest zdominowana przez duże, państwowe i nierentowne przedsiębiorstwa. Z 1,6 mln osób pracujących 761 tys. pracuje w państwowych przedsiębiorstwach lub w sektorze publicznym[29]. Rozwój sektora prywatnego ograniczają wysoki poziomkorupcji, nieefektywnywymiar sprawiedliwości oraz rozbudowana i nieudolna administracja państwowa. W rankinguBanku ŚwiatowegoDoing Business Serbia zajęła 43. miejsce[31].

Największym serbskim eksporterem jest włoski koncernFiat, który posiada zakłady produkcyjne wKragujevacu. Serbia handluje głównie zUnią Europejską (62,8%eksportu i 61,8%importu) oraz państwamiCEFTA[29]. Dominuje import surowców energetycznych i eksport półproduktów oraz towarów nisko i średnio przetworzonych[30]

W latach 2003–2011 wartość ulokowanych w Serbii bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto wyniosła 13 mld USD (4,3 mld w 2006 roku)[30]. W 2010 roku kapitał zagraniczny pochodził przede wszystkim zAustrii,Francji,Hiszpanii,Holandii,Niemiec iRosji[30].

Bogactwa naturalne

[edytuj |edytuj kod]

W Serbii znajdują się złożaropy naftowej (w nizinie Banatu–Kikinda iElemirze),gazu ziemnego,węgla kamiennego (w Kosowie i wschodniej Serbii),żelaza,miedzi (we wschodniej Serbii iMajdanpeku),cynku,antymonu,chromu,złota,srebra,pirytu,wapienia,marmuru,soli kamiennej[13].

Transport

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Autostrady i drogi ekspresowe w Serbii.

W Serbii znajduje się 40845 km dróg (5525 km dróg publicznych I kategorii, 1549 km dróg II kategorii, 23780 km dróg lokalnych). Autostrady (498 km) są płatne. W Serbii znajduje się 136 km dróg ekspresowych. 14% dróg wybudowano po 2007 roku[13].

Porty rzeczne na Dunaju:Apatin,Bačka Palanka,Belgrad,Nowy Sad,Pančevo,Prahovo,Smederevo[13].

W 2007 roku w Serbii znajdowało się 39 lotnisk (16 z asfaltowymi pasami startowymi). Międzynarodowe porty lotnicze znajdują się w Belgradzie (port lotniczy im. Nikola Tesli) i Niszu (port lotniczy im. Konstantyna Wielkiego)[13].

W Serbii znajduje się 3809 km linii kolejowych[13].

Edukacja i nauka

[edytuj |edytuj kod]
Budynek Akademii Nauk i Sztuk, erygowany w 1922 roku

Serbska Akademia Nauk i Sztuk jest najbardziej prestiżową organizacją naukowo-badawczą w Serbii. Największym i najważniejszym uniwersytetem Republiki Serbii jestUniwersytet w Belgradzie (działający od 1863 roku)[32]. Pozostałe ważniejsze uniwersytety to:Uniwersytet w Nowym Sadzie,Uniwersytet w Niszu,Uniwersytet w Kragujevacu,Uniwersytet w Novym Pazarze. Od 2003 roku Serbia jest sygnatariuszemDeklaracji Bolońskiej[33].

Kultura

[edytuj |edytuj kod]
Pasta paprykowa lutenica

Serbska kultura ukształtowała się pod wpływem spotkania prawosławia z katolicyzmem[34]. Językiem urzędowym w Serbii jestserbski. W regionie Wojwodiny językami urzędowymi są także:węgierski,rumuński,chorwacki isłowacki[34]. Duży wpływ na obyczajowość Serbów makościół prawosławny. Najpopularniejszym serbskim pisarzem jest laureatNagrody NoblaIvo Andrić. Najpopularniejszym reżyserem jestEmir Kusturica, który w swoich filmach porusza tematykęBałkanów i życie mieszkających tam ludzi[34].

W serbskiej kuchni dominuje mięso. Popularnymi daniami są: grillowany kotlet mielonypleskawica,sznycel karađorđeva, szaszłykiražnjići(inne języki), potrawa mącznagibanica(inne języki), pasta paprykowalutenica[35].

Święta państwowe

[edytuj |edytuj kod]

Na podstawie[36]:

Wolne od pracy

[edytuj |edytuj kod]
  • 1 i 2 stycznia – Nowy Rok
  • 7 stycznia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia
  • 15 i 16 lutego – Dzień Państwowości Serbii
  • 1 i 2 maja – Święto Pracy
  • 11 listopada – Dzień Zawieszenia Broni
  • od Wielkiego Piątku do drugiego dnia Wielkanocy (święto ruchome) – Wielkanoc

Dni robocze

[edytuj |edytuj kod]
  • 27 stycznia – dzień świętego Sawy
  • 22 kwietnia – dzień pamięci ofiar Holocaustu, ludobójstwa i innych ofiar faszyzmu podczas II wojny światowej
  • 9 maja – Dzień Zwycięstwa
  • 28 czerwca –Vidovdan (dzień świętego Wita)
  • 21 października – dzień pamięci serbskich ofiar II wojny światowej
Mapa atrakcji turystycznych w Serbii

W 2018 roku ministerstwo kultury i informacji złożyło wniosek o ustanowienie kolejnego święta państwowego – dnia św. Cyryla i Metodego, który miałby się odbywać 24 maja[37][38].

Turystyka

[edytuj |edytuj kod]

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 1,281 mln turystów (13,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,151 mlddolarów[39].

Zobacz też

[edytuj |edytuj kod]

Uwagi

[edytuj |edytuj kod]
  1. Powierzchnia wraz zKosowem 88 361 km².
  2. BezKosowa.

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. The World Factbook – CIA – Serbia [online], cia.gov [dostęp 2015-05-31] [zarchiwizowane zadresu 2019-04-02] (ang.).
  2. Serbia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-13] .
  3. abРепублички,Statistical pocketbook of Serbia, 2015 [online] [dostęp 2015-04-20] [zarchiwizowane zadresu 2015-04-27] (ang.).
  4. abcCIA,Serbia [online] [dostęp 2022-01-03] (ang.).
  5. abРепублички,Population [online] [dostęp 2015-04-20] (ang.).
  6. abcdDane dotyczące PKB na podstawie szacunkówMiędzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023:International MonetaryI.M. Fund International MonetaryI.M.,World Economic Outlook Database, April 2023 [online] [dostęp 2023-05-20] (ang.).
  7. The World Factbook – CIA – Serbia [online], cia.gov [dostęp 2015-05-31] [zarchiwizowane zadresu 2019-04-02] (ang.).
  8. Serbia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-13] .
  9. abKamilK. Mazurek KamilK.,Serbia oficjalnym kandydatem do członkostwa w UE [online], uniaeuropejska.org, 1 marca 2012 [dostęp 2017-12-26] [zarchiwizowane zadresu 2017-12-22] .
  10. EU set for Serbia membership talks [online], bbc.co.uk, 28 czerwca 2013 [dostęp 2013-06-28] (ang.).
  11. European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations [online], Komisja Europejska [dostęp 2018-10-24] .
  12. abSerbia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  13. abcdefghijSerbia [online], informatorekonomiczny.msz.gov.pl [dostęp 2017-12-26] [zarchiwizowane zadresu 2017-04-25] .
  14. abSerbia. Ustrój polityczny, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  15. Vucic takes oath of office, assumes Serbian presidency [online], b92.net, 31 maja 2017 [dostęp 2017-12-26] (ang.).
  16. abSerbia lawmakers elect first female, openly gay premier [online], businessinsider.com, 29 czerwca 2017 [dostęp 2017-12-27] [zarchiwizowane zadresu 2017-12-28] (ang.).
  17. abcdeSerbia. Warunki naturalne, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  18. abcdSerbia [online],Global Firepower [dostęp 2017-03-15] (ang.).
  19. abcdefghijklmnopqrstuvwxyzaaabacadaeafagahaiSerbia. Historia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  20. abcNataszaN. Lubik-Reczek NataszaN.,Serbian elections: The path towards Europe? [online], pressto.amu.edu.pl [dostęp 2017-12-27] (pol.).
  21. abcdeOxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 13. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 162.ISBN 83-7325-703-9.
  22. Kosowo. Historia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  23. Serbia: protesty przeciwko zwycięstwu wyborczemu Vuczicia [online], wiadomosci.onet.pl, 6 kwietnia 2017 [dostęp 2017-12-26] .
  24. abSerbia. Ludność, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-26] .
  25. abcLiczba mieszkańców Serbii sukcesywnie maleje [online], balkanistyka.org, 30 czerwca 2012 [dostęp 2017-12-27] [zarchiwizowane zadresu 2017-12-28] .
  26. abcSerbia ósmym krajem na świecie o największym spadku liczby ludności [online], balkanistyka.org, 12 sierpnia 2012 [dostęp 2017-12-27] [zarchiwizowane zadresu 2017-12-28] .
  27. Становништво према вероисповести [online], Република Србија Републички завод за статистику [dostęp 2014-02-22] [zarchiwizowane zadresu 2014-02-22] .
  28. abcBombardowania i gospodarka Serbii [online], jozefdarski.pl [dostęp 2017-12-26] .
  29. abcdefMartaM. Szpala MartaM.,Serbia: kandydat do UE [online], orka.sejm.gov.pl, 25 lutego 2015 [dostęp 2017-12-26] .
  30. abcdeInformacje gospodarcze o Serbii [online], belgrad.msz.gov.pl [dostęp 2017-12-26] .
  31. Economy Rankings [online], doingbusiness.com [dostęp 2017-12-26] (ang.).
  32. Belgrad, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-27] .
  33. AnnaA. Włoch AnnaA.,Proces boloński – jak zmienia się europejskie szkolnictwo wyższe? [online], rep.up.krakow.pl [dostęp 2017-12-27] .
  34. abcSerbia - kultura i religia [online], trasa.info [dostęp 2017-12-27] .
  35. Kuchnia Serbska [online], notatnikkuchenny.pl [dostęp 2017-12-27] .
  36. Državni i verski praznici Republike Srbije [online], minrzs.gov.rs [dostęp 2018-01-10] (serb.).
  37. Vukosavljević: Dan Ćirila i Metodija – državni praznik [online], rts.rs, 10 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-10] (serb.).
  38. Srbija dobija novi državni praznik: Dan Ćirila i Metodija biće 24. maja! [online], telegraf.rs, 10 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-10] (serb.).
  39. UNWTO Tourism Highlights, 2017 Edition [online],UNWTO, lipiec 2017, s. 8 [dostęp 2017-09-25] (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj |edytuj kod]
Państwa Europy
  1. Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
  2. Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
PółwysepBałkański
  1. Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 98 ze 193 państw członkowskich ONZ.
  • p
  • d
  • e
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
Państwa członkowskie
Terytoria specjalne
wchodzące w skład Unii
na podst. art. 349 TFUE
Oficjalni kandydaci
Potencjalni i stowarzyszeni kandydaci
Byłe państwa członkowskie UE
Terytoria, które
wchodziły w skład EWG/UE

Flaga Unii Europejskiej

Mapa Unii Europejskiej

  1. do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy, ponownie jako część Unii od 1 grudnia 2009
  2. do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbia&oldid=77574170
Kategorie:
Ukryte kategorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp