Tantō – narzędzie rytualnego samobójstwaGenerał Gidayū Akashi przygotowujący się do seppuku po przegranej bitwie w 1582 roku, po napisaniuwiersza śmierci widocznego w prawym górnym rogu. Drzeworyt Yoshitoshiego Tsukioki (1839–1892) z ok. 1890Harakiri: Condemnation of a nobleman to suicide, rysunek L. Crépona zaadaptowany z japońskiego obrazu, 1867Kunikazu Utagawa (ok. 1830–1910),Przygotowanie do rytuału
Seppuku (jap.切腹) lub teżhara-kiri (jap.腹切り),kappuku (jap.割腹) itofuku (jap.屠腹) –japońskie rytualnesamobójstwo polegające na rozcięciu mieczem lub sztyletem brzucha[1], gdzie – według tradycji japońskiej – mieściła siędusza[2]. Rozcięcie brzucha miało być dowodem niewinności samobójcy i okazania szczerości jego zamiarów. Po śmierci był oczyszczany z wszelkich zarzutów.
Zwyczaj seppuku był praktykowany w Japonii prawdopodobnie od XI wieku. Uważa się, że pierwszy przypadek tego rodzaju samobójstwa miał miejsce na terenie świątyniByōdō-in wUji. Znajduje się tam grób Yorimasy Minamoto (1104–1180), który w ten sposób odebrał sobie tam życie po przegranej walce zTairaminad rzeką Uji, w pobliżu tej świątyni. Bitwa ta rozpoczęławojnę Gempei pomiędzy rodami Taira iMinamoto[3][4].
Rytuał ten istniał już jednak prawdopodobnie dużo wcześniej, tylko w innej formie, a wykonujący seppuku przykładał sobie miecz do brzucha i rzucał się na twarz, przebijając wnętrzności. Seppuku ukazywało wolęsamuraja, aby oczyścić się z fałszywych zarzutów i udowodnić swą niewinność. Było także popełniane na rozkaz cesarza. Ta forma seppuku przestała istnieć od czasurestauracji Meiji, tj. od roku 1868.
Seppuku z czasem stało się formą protestu przeciwko rozkazom zwierzchników, najdogodniejszym sposobem zmazania doznanej obelgi. Taką możliwość śmierci dawano również wysoko urodzonym, skazanym przez władze za dokonanie jakiejś zbrodni. Forma ta praktykowana była jeszcze na początku XX wieku. Jako wyraz żalu po śmierci cesarzaMutsuhito seppuku popełnił słynny zdobywcaPort Artur, generałMaresuke Nogi. W roku 1925 zastosowano seppuku jako protest przeciwko polityce zagranicznej rządu.
Ostatnim głośnym przypadkiem seppuku w Japonii było samobójstwo pisarzaYukio Mishimy w 1970 roku, będące wyrazem protestu przeciw zmianom, jakie zaszły w Japonii poII wojnie światowej.
Oba słowa pisane są tymi samymi znakami, ale pierwsze z nich jest czytane po sinojapońsku, a drugie, po przestawieniu znaków, po japońsku. W uproszczeniu:
seppuku (切腹;czyt. sinojapońskie) →setsu – cięcie,fuku – brzuch, to właściwe, oddające szacunek słowo, opisujące dawny rytuał, nadal używane w Japonii[5],
harakiri (腹切;czyt. japońskie) →hara – brzuch,kiri – cięcie, pojawiło się historycznie o 200–300 lat wcześniej (w starych japońskich kronikach wojennych) niżseppuku[6]. Może mieć czasem zabarwienie prostactwa lub wulgarności, stosowane jest w języku angielskim, ale rzadko przez współczesnych Japończyków. Słowniki japońskie spod hasłaharakiri kierują do słowaseppuku[7][5].
Seppuku było przywilejem, prawem i obowiązkiem klasy samurajów. Dokonywane bywało uroczyście, w odświętnych, białych szatach, często w obecności zaproszonych gości, prawie zawsze w obecności specjalnego asystenta, który nazywał siękaishakunin. Był on odpowiedzialny zadekapitację kończącą rytuał.
Aby przygotować się do śmierci, wojownik pisałwiersz śmierci. Pierwsze cięcie wykonywał poziomo, z lewej strony na prawą. Jeżeli siły pozwoliły, to po nim następowało drugie, pionowe. Mogło ono być przedłużeniem pierwszego lub zaczynać się w jego środku i biec w górę.
Kaishakunin najczęściej był towarzyszem broni samuraja popełniającego seppuku, jego przyjacielem lubwasalem. Miał on obowiązek ścięcia mieczem głowy samobójcy, aby skrócić jego męki. Cięcie powinno być wykonane bardzo precyzyjnie, tak aby głowa pozostała przytwierdzona do ciała fragmentem skóry i nie potoczyła się po ziemi. Często jednak kończyło się całkowitym obcięciem głowy, która spadała na podłogę. W wielu przypadkach seppuku odbywało się w ten sposób, że kaishakunin ścinał ofiarę w momencie wbicia przez nią noża w brzuch, nie czekając, aż ofiara dokona dalszych cięć jamy brzusznej.
W czasieII wojny światowej samobójstwo popełniali, w obliczu klęski, liczni oficerowie japońscy, a ich asystentami byli zazwyczaj inni oficerowie, dobijający ofiarę strzałem w głowę.
Kobiety miały swoją wersję samobójstwa –jigai (jap.自害) (dosł. samobójstwo)[8]. Było ono praktykowane przez żony lub córki samurajów, którzy popełnili seppuku, lub gdy kobieta bądź dziewczyna doznała urazu na honorze. Zazwyczaj czyniły to przecinając lewą tętnice szyjną jednym ruchem noża, jak tantō lubkaiken. Głównym celem była szybka i pewna śmierć, aby uniknąć schwytania. Przed popełnieniem samobójstwa kobieta często związywała kolana razem, aby jej ciało można było znaleźć w godnej pozie pomimo śmiertelnych konwulsji[9].
W języku japońskim istnieje także słowojunshi (殉死) oznaczające „popełnienie samobójstwa po śmierci swego pana”, „podążanie za swoim panem do grobu”[1][5].
