Sautrāntika – należy dowczesnych szkół buddyjskich. Oddzieliła się odsarvāstivādy w latach pomiędzy50 p.n.e. i 100 n.e. Nazwa nawiązuje doautorytetu wczesnych pism (pali:sutta) kanonu palijskiego (pali: tipitaka) oraz odwrotu od ówcześnie nowych poglądów ometafizyce,etyce ipsychologii i oznacza „tych, co opierają się na pismach sutt”[1]. Obecnie traktowana jest jako jeden z poglądów do stopniowego zrozumienia natury rzeczywistości zwanej zsanskrytusiunjata.
Sautrantika odrzucała ówczesną buddyjską wiedzę (pali:abhidhamma), traktującą ometafizyce,etyce ipsychologii, na rzecz oryginalnych wcześniejszych pism (pali:sutta) kanonu palijskiego (pali: tipitaka).Abhidhamma bowiem nie była nauczana oryginalnie przezBuddę, ale później przezArhatów, jego uczniów/uczennic, jako tylko komentarze[2].
Sautrantikowie uznawali, że świadomość (pali: vinnana) jest tym, co doświadczasamsary poprzez reprezentacje mentalne (pali: vijnapti). Pozostałe czterykhandhy rozpływają się w świadomości w chwili śmierci. Te siły tworzące (pali: samskara) są nietrwałe i zanikają zaraz po przeniesieniu się świadomości do innego ciała (reinkarnacja). Przy czym oni uznawali to istnienie rzeczywistychdharm reprezentacji mentalnych, lecz tylko w czasie teraźniejszym, po tym jak świadomość je zaprezentowała[2]. Dopuszczali istnienie dharm w trzech czasach, ale miały to być nie te same dharmy; inne były w przeszłości, inne są w teraźniejszości i inne będą w przyszłości a świadomość ma w tym pośredniczyć (Wylie: bar du chod pa). W ten sposób wyjaśniało by to przyczynowość (pali: kamma), konsekwencje czynów.
Szkole tej przypisuje się duże znaczenie, gdyż stała się prekursorem czittamatry, będącej jedną z dwóch głównych doktrynmahajany.
Buddyzm tybetański obecnie rozróżnia etapy w stopniowych medytacjach na „pustość” (siunjata), gdzie sautrantrika znajduje się pomiędzy poglądemwajbaszika aczittamatra. Tutaj zaliczana jest ona do naukhinajany tzw. pogląduśrawaki, podobnie jak szkoła wajbaszika. Wajbaszika, jako pierwszy etap w tych stopniowych medytacjach, przedstawia pogląd o ostatecznej naturze z trwałych niepodzielnie istniejących jednostek (Wylie: rtag dngos) jako najmniejszych cząsteczek składowych rzeczywistości doświadczanej poprzez świadomość. Sautrantrika, jako następny etap, naucza, że to co przejawia się jako „zewnętrzna rzeczywistość” jest niczym innym tylko własną projekcją mentalną (pali: vijnapti), niż faktycznym doświadczaniem „niepodzielnie istniejących cząsteczek” i w ten sposób tłumaczy jak możliwe jest doświadczanie, gdyż świadomość (pali: vinnana) nie jest różna w naturze od tego jej mentalnego doświadczenia. Czittamatra, jako trzeci etap, naucza, że nie ma oddzielnej od świadomości (lub jej projekcji wg sautrantiki) „zewnętrznej rzeczywistości”, a wszystko ma ostatecznie naturę umysłu, który „samoświadomy i samorozświetlający się” jest wolny od dualizmu doświadczającego i doświadczanego[3].
Sautrantika opisuje, że to, co przejawia się jako „zewnętrzna rzeczywistość”, jest niczym innym, tylko własną projekcją mentalną (pali: vijnapti), lub obrazem (sanskryt akara,Wylie: rnam pa) prezentowanym przez świadomość[4]. WspółcześnieDonald D. Hoffman, amerykański profesorpsychologii poznawczej, reprezentuje podobny pogląd o nazwie realizm świadomościowy posługując się weryfikowalnymi matematycznymi modelami i wieloletnimi badaniamikogniwistycznymi. Wnioskuje, że istoty nie ewoluowały, aby postrzegać rzeczywistość taką jaką ona jest, ale by postrzegać tak, by tylko maksymalizować swoją skuteczność w przetrwaniu i rozmnażaniu. Takie doświadczanie to tylko „multimodalny interfejs użytkownika” (MUI), zgodnie zmetaforąpulpitu komputerowego i jego ikon. Ikony pulpitu zapewniają funkcjonalnyinterfejs, dzięki czemu użytkownik nie musi już zajmować się całym działaniem komputera, jego elektronicznych podzespołów i przyłączy z całyminternetem.
Realizm świadomościowy opisuje, że to świadomość każdej jednostki doświadcza siebie jako użytkownika a rzeczywistość wokół jako swój model MUI. Takich jednostek świadomościowych jest niezliczona ilość, i każdy doświadcza tylko innych jednostek, poprzez ten własny indywidualny model, w interakcjach z nimi niezliczonymi, jako swoją rzeczywistość. Jest to jednak uproszczone doświadczenie tylko modelu dla innych jednostek świadomościowych, niczym jednostkowych portali z nimi, a nie samych jednostek świadomościowych jako nieuwarunkowanych. Nie neguje to przyczynowości, konsekwencji czynów, jak również jest w sautrantice, gdzie (pali: kamma). Własny ukształtowany MUI jest wszak narażony na uszkodzenia, tak jak np. nie kasuje się na pulpicie ikony plików swojej kilkuletniej pracy. Dana jednostka świadomościowa jest nieuwarunkowana, a od pulpitu (MUI) przecież można odejść, że inni użytkownicy nie będą danego użytkownika już nigdy postrzegać, co analogią w santrantice do świadomości (pali: vinnana), która pozostaje po śmierci.
Poza jednostkami świadomościowymi nie ma więc żadnej materii, a nawet całaczasoprzestrzeń jest tylko ich indywidualnym MUI[5]. Pogląd ten zarazem pozwala ominąć krytykęczittamatry. Owe jednostki świadomościowe mają bowiem tą samą ostateczną i nieuwarunkowaną naturę. Sautrantika również tłumaczy istnienie czasu za pośrednictwem świadomości[2].
| Podstawy | |
|---|---|
| Karma | |
| Wizja świata | |
| Oświecenie | |
| Praktyka | |
| Wklasztorze | |
| Świątynie | |
| Szkoły | |
| Doktryny |
