Jest to artykuł o charakterze zbiorczym, przedstawiającysztucznejęzyki ze stworzonej przezJ.R.R. Tolkienamitologii Śródziemia. Najważniejszymi spośród nich sąquenya isindarin.
Osobny artykuł:adûnaic.Językludzi, używany przez mieszkańcówNúmenoru, którego wpływy pozostały wWestronie. Był poddany wpływom języków elfickich.
Posługiwali się nim Drúedainowie (Dzicy Ludzie,Wosowie), zamieszkującyLas Drúadan. Język ten pochodził z Pierwszej Ery. Znane są tylko dwa jego słowa,Drûghu - Drúedainowie igorgûn - ork.
Język ludzi,mieszkańców Rohanu. Jego słowa w powieściach zastąpione zostały przez Tolkiena słowami zjęzyka staroangielskiego (jako że jego pokrewieństwo zeWspólną Mową odpowiadało pokrewieństwu staroangielskiego i współczesnegoangielskiego). Istnieje jednak kilka słów stworzonych przez autora.
Pierwotnie, we wstępnej fazie tworzenia Śródziemia (w latach 30. XX wieku), taliska był archaicznym językiem używanym przezludzi w Pierwszej Erze i bezpośrednim przodkiemjęzyka adûnaickiego. Znane jest tylko kilka jego słów, jakbar – człowiek,bor – kamień, czyhala – straż.
W późniejszych materiałach Tolkiena przodkami adûnaiku są językiPierwszego iTrzeciego Rodu Edainów.
Język ludzi, wTrzeciej Erze posługiwała się nim większość mieszkańców Śródziemia. Jako ojczysty język był używany w Arnorze i Gondorze, a później także w Shire. Jego oryginalne nazwy toAdûni orazSôval Phârë; wsindarinie był nazywanyAnnúnaid iFalathren.
Westron wywodził się zjęzyka adûnaickiego. Znanych jest niewiele słów w Westronie, ponieważ język, którym posługiwały się postacie w książkach Tolkiena, przedstawiony został jakojęzyk angielski.
Westron nazywany był także Wspólną Mową.
Był to język elfów, dialektSindarów zDoriathu, sercaBeleriandu, uważany za najbardziej archaiczną ówczesną odmianęsindarinu. Był przeciwieństwem „współczesnego” dialektufalathrin, chociaż elfowie mówiący nimi mogli się bez problemu zrozumieć.
Doriathrin zachował wiele archaicznych słów i zwrotów, które zaniknęły w falathrinie, a były uznawane za bardziej szlachetne. Doriathrin, w przeciwieństwie do innych dialektów, pozostał bez wpływówquenyi, jednak po wyjeździeTúrina Turambara z Doriathu zaczął stopniowo zanikać. Doriathrin wyszedł z użycia wraz z końcemPierwszej Ery, po zniszczeniu Beleriandu, chociaż wNúmenorze zachowały się pisma w tym języku.
Język elfów, posługiwali się nimNandorowie. Jako że był jednym z wielu języków Leśnych Elfów, nie grał takiej roli, jaksindarin.
Niektóre znane słowa:beorn – człowiek,kwenda – elf,Lindon,Lindórinand –Lothlórien,Utum –Udûn.
Język, którym elfowie zaczęli mówić wkrótce po przebudzeniu nad jezioremCuiviénen, jeszcze przed znalezieniem ich przezOromego.
Z pierwotnego języka elfickiego wykształciły się językwspólnoeldariński i wiele językówAvarich.
Osobny artykuł:quenya.Język elfów używany wAmanie, a w Śródziemiu przezÑoldorów, ceremonialny język Númenoru. Najbardziej rozwinięty przez Tolkiena język mitologii Śródziemia. Opiera się nałacinie ijęzyku fińskim.
Osobny artykuł:sindarin.Język elfów powiązany z quenyą, wzorowany najęzyku walijskim. Używany był przezSindarów.
Język elfów używany przez szczepTelerich, blisko spokrewniony zquenyą.
Osobny artykuł:Czarna Mowa.Język stworzony przezMorgotha, następnie w nowszej wersji przezSaurona. W Czarnej Mowie została zawarta inskrypcja naJedynym Pierścieniu.
Był to język migowy stworzony przezkrasnoludów. W przeciwieństwie do języka mówionego (khuzdûl), iglishmêk był bardzo podatny na zmiany. Jeden z dwóch (opróczCzarnej Mowy) sztucznych języków Śródziemia.
Osobny artykuł:khuzdûl.Sekretny język krasnoludów, w pewnym stopniu wzorowany najęzykach semickich, czego skutkiem jest m.in. charakterystycznaalternacja w wyrazach zbudowanych w większości na trójspółgłoskowych rdzeniach.
JęzykValarów iMajarów. Jako istoty duchowe mogli porozumiewać się telepatycznie, jednak ich zejście naEę i ucieleśnienie wymagało od nich również przyjęcia cech istot wcielonych, takich jak stworzenie własnego języka.
Język Valarów był dla elfów nieprzyjemny (m.in. zawierał wiele dźwięków obcych elfom), jednak wquenyi istnieją zapożyczenia z tego języka – np.Ezellohar (Zielony Kurhan – val.Ezellôchâr),Máhanaxar (Krąg przeznaczenia – val.Mâchananaškad), oraz imiona Valarów:Manwë (Mânawenûz),Aulë (Aȝûlêz),Tulkas (Tulukastâz),Oromë (Arômez),Ulmo (Ulubôz).
Język ten powstał jako pierwszy w obszarze Ardy, nie jest w związku z tym związany z żadnym z jej późniejszych języków, z wyjątkiem pojedynczych, zapożyczonych słów w quenyi czyadûnaickim (słowoiniðil oznaczające lilię lub duży pojedynczy kwiat, w adûnaicu występuje jakoInzil i oznacza kwiat – prawdopodobnie przeszło ono do tego języka przez elfów kontaktujących się z Númenorejczykami). WCzarnej Mowie występuje słowonazg, prawdopodobnie z valaryjskiegonashkâd (Melkor był Valarem, aSauron Majarem, znali więc valarin).
Pierwotna koncepcja Tolkiena zakładała, że wszystkie języki elfów pochodzą od języka Oromëan – Valarinu, którego elfowie próbowali się nauczyć od Oromëgo nad Cuiviénen (Valarin dzielił się naOromëan – przodek języków elfickich,Aulëan – przodek języka Krasnoludów iMelkian – przodek Czarnej Mowy). Koncepcja ta została jednak porzucona.
Przykładowe słowa valarińskie:Aþâraphelûn Amanaišal – Arda Nieskażona,Aþâraphelûn Dušamanûðân – Arda Skażona,ayanûz –Ainur,Dâhan-igwiš-telgûn –Taniquetil,mirubhôzê – qya. miruvor,Fanaikelûþ –Księżyc,Ibrîniðilpathânezel –Telperion,Tulukhedelgorûs –Laurelin,uruš – ogień.
Osobny artykuł:Cirth.Cirth to pismo runiczne używane zwłaszcza do zapisusindarinu.
Sarati to system zapisu stworzony przezRúmila zTirionu wAmanie do zapisuquenyi, był wzorem dlaFëanora, gdy ten tworzyłtengwar.
W odróżnieniu od tengwaru icirthu, sarati może być pisane w kilku różnych kierunkach, choć dominującym jest kierunek z góry w dół. Można też pisać od lewej do prawej i na odwrót, a takżebustrofedonem. Tak jak w późniejszym tengwarze, każdy pełny znak oznaczaspółgłoskę, podczas gdysamogłoski są dodawane przy użyciuznaków diakrytycznych, w terminologii tengwaru zwanychtehtar. Znaki samogłosek są zapisywane:
Według Tolkiena spółgłoski są istotniejsze od samogłosek, które to pełnią jedynie rolę modyfikatorów. W pisowni quenyi zazwyczaj pomija się znak dla „a”, jako że jest to częsta samogłoska w tym języku.
Osobny artykuł:Tengwar.Tengwar to pismo używane zwłaszcza do zapisuquenyi.