Samuel Eilenberg (ur.30 września1913 wWarszawie, zm.30 stycznia1998 wNowym Jorku) – polsko-amerykańskimatematyk pochodzenia żydowskiego, jeden z czołowych przedstawicieliwarszawskiej szkoły matematycznej, członek zagranicznyPolskiej Akademii Nauk.
W roku akademickim 1930/1931 rozpoczął studia matematyczne na Wydziale Matematyczno-PrzyrodniczymUniwersytetu Warszawskiego. W 1936 obronił pracę doktorskąO zastosowaniach topologicznych odwzorowań na okrąg koła. 12 kwietnia 1939 wypłynął z Gdyni statkiem do Wielkiej Brytanii a następnie do USA, zabierając całe swoje matematyczne archiwum. Eilenberg zrezygnowałz obywatelstwa polskiego w 1948 roku i przyjął obywatelstwo USA[1].Topolog, współtwórcateorii kategorii,algebry homologicznej (zHenrym Cartanem)[2] i nowoczesnej (aksjomatycznej)topologii algebraicznej (zNormanem Steenrodem)[3][4]. Miał zasadniczy wpływ na rozwój i język matematyki XX wieku. Wniósł wkład do teorii automatów[5]. Był pierwszym i przez dłuższy czas jedynym niefrancuskim uczestnikiem słynnej grupy matematyków, publikującej pod pseudonimemNicolas Bourbaki.
Samuel Eilenberg był również znawcą i kolekcjonerem dzieł sztuki, zwłaszczadalekowschodnich. O ile w świecie matematyków był znany jakoSammy, to w świecie sztuki był znany jakoProfesor.
Razem zSaundersem Mac Lanem pracował nadprzestrzeniami topologicznymi[6][7], znanymi obecnie jakoprzestrzeniami Eilenberga-MacLane’a[a][8][9]. Efekty innych jego prac to ścisła definicja homologii singularnej,ciągi spektralne Eilenberga-Moore'a (zJohnem Moore'em), twierdzenie o przeszkodach (metoda),aksjomatyka Eilenberga-Steenroda teorii homologicznych i kohomologicznych (z Normanem Steenrodem), wyniki z topologicznej teorii wymiaru oraz z teorii węzłów.
LaureatNagrody Wolfa z matematyki (1986)[10]. W 1991 r. został członkiem zagranicznymPAN[11].
W 1996 roku doznałudaru mózgu. Po kolejnym udarze 2 lata później zmarł w Nowym Jorku.
- SamuelS. Eilenberg SamuelS.,TudorT. Ganea TudorT.,On the Lusternik-Schnirelmann Category of Abstract Groups, „The Annals of Mathematics”, 65 (3), 1957, s. 517,DOI: 10.2307/1970062,JSTOR: 1970062 (ang.).
- SamuelS. Eilenberg SamuelS.,John C.J.C. Moore John C.J.C.,Limits and spectral sequences, „Topology”, 1 (1), 1962, s. 1–23,DOI: 10.1016/0040-9383(62)90093-9 (ang.).
- ↑Spotykana jest pisownia „Eilenberga-Mac Lane’a”
- ↑StefanS. Jackowski StefanS.,Samuel Eilenberg - wielki matematyk z Warszawy, „Wiadomości Matematyczne”, 50 (1), 2015, s. 21–43,DOI: 10.14708/wm.v50i1.651 .
- ↑HenryH. Cartan HenryH.,SamuelS. Eilenberg SamuelS.,Homological Algebra,Princeton University Press, 1956 (Princeton Mathematical Series, vol. 19) (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑S.S. Eilenberg S.S.,N.E.N.E. Steenrod N.E.N.E.,Axiomatic Approach to Homology Theory, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 31 (4), 1945, s. 117–120,DOI: 10.1073/pnas.31.4.117,PMID: 16578143,PMCID: PMC1078770 (ang.).
- ↑SamuelS. Eilenberg SamuelS.,Norman E.N.E. Steenrod Norman E.N.E.,Foundations of algebraic topology,Princeton University Press, 1952 (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑SamuelS. Eilenberg SamuelS.,Automata, Languages and Machines, New York: Academic Press, 1974–1976,ISBN 0-12-234001-9,OCLC 915666 (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑SamuelS. Eilenberg SamuelS.,SaundersS. MacLane SaundersS.,Relations Between Homology and Homotopy Groups of Spaces, „The Annals of Mathematics”, 46 (3), 1945, s. 480,DOI: 10.2307/1969165,JSTOR: 1969165 (ang.).
- ↑SamuelS. Eilenberg SamuelS.,SaundersS. MacLane SaundersS.,Relations Between Homology and Homotopy Groups of Spaces. II, „The Annals of Mathematics”, 51 (3), 1950, s. 514,DOI: 10.2307/1969365,JSTOR: 1969365 (ang.).
- ↑Eilenberg-MacLane space [online], Encyclopedia of Mathematics [dostęp 2022-03-08] (ang.).
- ↑Eilenberg-Mac Lane space [online], ncatlab.org [dostęp 2022-03-08] (ang.).
- ↑Samuel Eilenberg. Wolf Prize Laureate in Mathematics 1986 [online], wolffund.org.il [dostęp 2020-03-26] (ang. • hebr.).
- ↑Zmarli Członkowie Akademii [online],Polska Akademia Nauk [dostęp 2020-03-26] .
| XX wiek | - 1978:Izrail Gelfand,Carl Ludwig Siegel
- 1979:Jean Leray,André Weil
- 1980:Henri Cartan,Andriej Kołmogorow
- 1981:Lars Ahlfors,Oscar Zariski
- 1982:Hassler Whitney,Mark Krejn
- 1983/1984:Shiing-shen Chern,Paul Erdős
- 1984/1985:Kunihiko Kodaira,Hans Lewy
- 1986:Samuel Eilenberg,Atle Selberg
- 1987:Kiyoshi Itō,Peter Lax
- 1988:Friedrich Hirzebruch,Lars Hörmander
- 1989:Alberto Calderón,John Milnor
- 1990:Ennio De Giorgi,Ilya Piatetski-Shapiro
- 1991:nie przyznano
- 1992:Lennart Carleson,John G. Thompson
- 1993:Michaił Gromow,Jacques Tits
- 1994/1995:Jürgen Moser
- 1995/1996:Robert Langlands,Andrew Wiles
- 1996/1997:Joseph B. Keller,Jakow Sinaj
- 1998:nie przyznano
- 1999:László Lovász,Elias M. Stein
- 2000:Raoul Bott,Jean-Pierre Serre
|
|---|
| XXI wiek | - 2001:Władimir Arnold,Saharon Szelach
- 2002/2003:Mikio Sato,John Tate
- 2004:nie przyznano
- 2005:Grigorij Margulis,Siergiej Nowikow
- 2006/2007:Stephen Smale,Hillel Furstenberg
- 2008:Pierre Deligne,Phillip Griffiths,David Mumford
- 2009:nie przyznano
- 2010:Dennis Sullivan,Shing-Tung Yau
- 2011:nie przyznano
- 2012:Michael Aschbacher,Luis Caffarelli
- 2013:Michael Artin,George D. Mostow
- 2014:Peter Sarnak
- 2015:James Arthur
- 2016:nie przyznano
- 2017:Richard Schoen,Charles Fefferman
- 2018:Alexander Beilinson,Władimir Drinfeld
- 2019:Jean-Francois Le Gall,Gregory Lawler
- 2020:Simon Donaldson,Yakov Eliashberg
- 2021:nie przyznano
- 2022:George Lusztig
- 2023:Ingrid Daubechies
- 2024:Noga Alon,Adi Szamir
|
|---|
Identyfikatory zewnętrzne:
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson:Samuel Eilenberg wMacTutor History of Mathematics archive(ang.)