Sakramentarz –księga liturgiczna używana przed powstaniemmszału. Zawierała modlitwy i ceremonie liturgiczneMszy oraz szafowania sakramentów.

Sakramentarz sprawował jednocześnie rolępontyfikału,Rytuału Rzymskiego imszału, chociaż nie zawierał modlitwna wejście,graduałów,epistoły,Ewangelii,offertorium, ani modlitw nakomunię. Zawierał za to części:

• kolekta,
• prefacja,
• kanon rzymski,
• sekrety,
• obrzędyświęceń,
• błogosławieństwa.

Grecy nazywali tę księgęEtnologia.

Rozwój sakramentarza:

• Pierwsza redakcja sakramentarza, tzw.sakramentarz gelazjański, pochodzi od papieżaGelazjusza I, który zmarł w496. Jest zachowany wMuzeum Watykańskim.
• Za drugi najstarszy Sakramentarz uważa sięSakramentarz Leoniański (przypisywany papieżowiLeonowi I, choć w rzeczywistości nie był on jego autorem^[1]) z 545 r., który zawierał 267 prefacji. Został odnaleziony wWeronie w XVIII w. (stąd druga jego nazwa: Sakramentarz Weroniański).
• Pod koniec VI w. papieżGrzegorz Wielki dokonał kolejnej korekty sakramentarza.

Żaden z papieży nie był jednak uważany za autora liturgii, ale wszyscy trzej pragnęli zachować i przekazać tradycję apostołów^[2].

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia wWikimedia Commons

Definicje słownikowe wWikisłowniku

 Osobny artykuł:Sakramentarz tyniecki.

• p
• d
• e

Liturgia rzymskaKościoła katolickiego

Obrzędy liturgiczne	chrzest bierzmowanie msza Novus Ordo Missae klasyczny ryt rzymski sakrament pokuty i pojednania namaszczenie chorych sakrament święceń sakrament małżeństwa liturgia godzin sakramentalia
Paramenty liturgiczne	kielich patena puszka (cyborium) kustodia melchizedek monstrancja konopeum naczynie na krzyżmo waskulum ampułki trybularz (kadzielnica) łódka aspersorium kropidło dzwonki mszalne tintinnabulum baldachim umbraculum sztandar procesyjny feretron relikwiarz krzyż procesyjny
Księgi liturgiczne	mszał rytuał pontyfikał brewiarz ewangeliarz lekcjonarz kolektarz graduał antyfonarz martyrologium psałterz sakramentarz agenda liturgiczna rubrycela
Bielizna kielichowa	korporał palka puryfikaterz ręczniczek welon kielichowy bursa
Szaty liturgiczne	humerał alba cingulum manipularz (sudarium) tunika (tunicella) stuła dalmatyka ornat kapa (pluwiał) pierścień pektorał pastorał mitra paliusz welon naramienny (tuwalnia)
Strój chórowy	sutanna koloratka biret komża rokieta mucet piuska habit coculla
Szaty papieskie	Pierścień Rybaka camauro subcinctorium falda fanon mantum tiara
Zobacz też	ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego rok liturgiczny kolory liturgiczne nabożeństwa

• Księgi liturgiczne Kościoła katolickiego