Słowacja to państwo położone w Europie Środkowej, rozpościerające się na obszarze liczącym 49 034,7 km²[10]. Terytorium Słowacji pełni funkcję pomostu między wschodem i zachodem, czyli – między byłymZwiązkiem Radzieckim aEuropą Zachodnią oraz między północą a południem, tj. pomiędzySkandynawią aBałkanami[11].
Słowacja należy do strefyklimatu umiarkowanego kontynentalnego ciepłego. Pogórza północnej Słowacji charakteryzują się klimatem chłodnym[12], natomiast niziny południowej Słowacji – ciepłym. Między tymi obszarami zaznacza się klimat umiarkowanie ciepły[13]. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6 °C do 10 °C (stycznia: od 0 °C do −6 °C; lipca: od 16 °C do 20 °C)[14]. Ilośćopadów jest dostateczna (400–1200 mm rocznie), ale nanizinach zdarzają sięsusze.
Lasy, głównieiglaste imieszane, zajmują około 40% powierzchni kraju. Największe kompleksy leśne występują w środkowej i północno-wschodniej Słowacji. Na Nizinie Naddunajskiej i na Nizinie Wschodniosłowackiej pierwotnie dominowałstep lublasostep, ale tereny te już dawno zostały zajęte podrolnictwo.
Świat zwierzęcy Słowacji należy dokrainy palearktycznej. Z racji położenia w centrum Europy fauna Słowacji jest typowa dla kontynentalnych terenów Europy Środkowej. Na skutek tego jednak, iż terytorium kraju sięga aż po Dunaj iNizinę Węgierską, występują w niej liczne elementypanońskie (zwłaszcza stepowe) czy nawet południowoeuropejskie (bałkańskie). Natomiast z uwagi na to, że większa część Słowacji ma charakter górzysty i w dużej mierze jest pokryta lasami, w faunie tego obszaru występuje szereg gatunków pochodzenia północnego (borealnego).
Spośródkręgowców występują na terenie Słowacji 3 gatunki z rodzinyminogowatych. Na 61 stwierdzonych gatunkówryb jest 45 żyjących w wodach płynących, 9 w wodach stojących, 5 w potokach górskich i 2 w zarastających zbiornikach wodnych na bagnach i mokradłach. Do tych ostatnich należy rzadkamuławka bałkańska, występująca m.in. naWyspie Żytniej naDunaju.
Awifauna Słowacji obejmuje 315 gatunków, z czego 204 gatunki gniazdujące. Spośród nich 127 gatunków związanych jest z biotopami wodnymi, a 124 gatunki z lasami. Wśród gatunków zamieszkujących stepy i rozległe nizinne pastwiska jest jeden z największych i najbardziej zagrożonych ptaków Europy –drop wielki (ok. 300 osobników), gniazdujący m.in. naWyspie Żytniej.
Spośródbezkręgowców należy wymienić ponad 3500 gatunkówmotyli, z czego znaczna część związana jest z występującymi głównie na południu kraju ciepłolubnymi zespołami roślinnymi.
Słowacja jest krajem ubogim w naturalne zbiorniki wodne. Większość z nich znajduje się w górach. Są to z reguły niewielkie zbiornikipochodzenia polodowcowego. Największym i zarazem najgłębszym jeziorem jestWielki Hińczowy Staw (Veľké Hincovo pleso) wWysokich Tatrach.
Do chwili obecnej (2018 r.) na Słowacji zidentyfikowano ok. 1780 źródełwód mineralnych itermalnych, o zróżnicowanych składach chemicznych i dużej rozpiętości temperatur. Wiele z nich jest wykorzystywanych gospodarczo, zarówno jako wody konsumpcyjne, jak i wbalneoterapii.
Są to wielkopowierzchniowe (co najmniej 1000 ha, zwykle znacznie więcej) formy ochrony terenu (nie tylko samej przyrody!) z rozrzuconymiekosystemami, istotnymi dla zachowaniaróżnorodności biologicznej i stabilności ekologicznej, o charakterystycznymkrajobrazie i/lub specyficznymi formami historycznego osadnictwa i działalności ludzkiej. Według stanu z 2012 r. na terenie Słowacji istniało 14 takich obszarów:
(słow.Prírodná rezervácia;PR)Aktualnie (lipiec 2015) na terenie Słowacji istnieje 608 rezerwatów przyrody, z których 231 posiada status Narodowego Rezerwatu Przyrody (słow.Národná Prírodná rezervácia;NPR).
Tereny zachodniej i południowej Słowacji odepoki żelaza zamieszkiwaliCeltowie. Do dużego znaczenia doszło plemięBojów. Budowało ono rozległe grodyoppida, np. w miejscu dzisiejszejBratysławy. Osady te stały się ośrodkami rozwiniętej gospodarki, m.in. wytwarzano w nich monety wzorowane na greckichheksadrachmach.
Wschodnia część kraju kontrolowana była przezDaków, a znajdowała się w orbicie wpływów kulturowych zarówno celtyckich, jak i dackich; Dakowie bowiem osiedlali się pomiędzy Celtami w dorzeczachBodrogu iHronu. W późniejszym czasie ziemiami słowackimi zawładnęły plemionagermańskie, wciąż jednakże istniały skupiska celtyckiej ludności na wschodnich peryferiach terytorium. Ówcześnie Germanami z tych ziem byli głównieMarkomanowie (na zachodzie) iKwadowie (południowo środkowa część kraju.)
W latach 20–50 n.e. Kwadowie założyli królestwo, któremu przewodziłVannius – dawny najemnik rzymski. Było ono zależne od iliryjskiegoKrólestwa Pannoni.
W późniejszych latach napływ Germanów spowodowałwojny markomańskie, podczas którychRzymianie zapuszczali się na ziemie słowackie. W czasie jednej z takich wypraw (ok. 179 r.) legiony rzymskie doszły aż do okolic dzisiejszegoTrenczyna, pozostawiając na skale, na której dziś wznosi siętrenczyński zamek, wykutą inskrypcję okolicznościową.
V wiek to okres tzw.wędrówki ludów, głównie germańskich, a spowodowanych najściemHunów na wybrzeżeMorza Czarnego. Podówczas okolice Bratysławy i Dunaju zostały zasiedlone przezHerulów.
Ziemiami słowackimi władały królestwa Germanów do II połowy VI wieku. Wtedy to obszary najbardziej zasiedlone wyludniły się na skutek wojnyGepidów, których ośrodkiem byłyziemie na zach. od łuku Karpat, zLongobardami, których ośrodkiem była wtedyPanonia.
W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstałoKsięstwo Nitrzańskie. W 833 roku zostało ono podbite przezMojmira I i odtąd aż do 906 roku obszar ten wraz zCzechami iMorawami tworzyłpaństwo wielkomorawskie. W państwie tym działali m.in. św.Cyryl i Metody. Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany politycznie z ziemiami czeskimi. W latach 1003–1018 i chwilowo w 1031 roku tereny Słowacji (Słowaczyzna) należały doPolski, po czym około 1031 roku zostały podbite przezKrólestwo św. Stefana[a][16]. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty (tzw. Górne Węgry,węg.Felvidék). Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej[16]. Na przełomie XIII/XIV wieku, w okresie osłabienia władzy królewskiej, Słowacją rządzili suwerenni magnaci – zachodnią Słowacją rządziłMateusz Czak, władający 14 węgierskimi powiatami, wschodnią Słowacją rządził magnatAmadej Aba, a środkowąIstván Ákos. Ich władzę ograniczył po długich walkach królKarol Robert. Wielkorządcą Górnych Węgier w okresie późnego średniowiecza był magnat polskiego pochodzenia,Ścibor ze Ściborzyc, w którego posiadaniu była połowa zachodniej Słowacji.
W 1526 roku, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastiiHabsburgów, Słowacja razem z Królestwem Węgier weszła w skład monarchii habsburskiej[16]. Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, wciąż stanowiąc nieposiadającą autonomii część państwa węgierskiego. W połowie XIX wieku wraz z pojawieniem sięaustroslawizmu nasiliły się żądania utworzenia w ramach monarchii odrębnej składowej słowiańskiej obejmującejCzechów,Słowaków,Rusinów orazSłoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za „słowiański szczep węgierski” i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier).
Słowacy zgłosili wówczas akces do wspólnego państwa z Czechami tworzącCzechosłowację. Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, na których Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością – praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica –Bratysława – zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Choć było to złamaniem zasady samostanowienia narodów, promowanej przezWilsona, realnym powodem takich postanowień był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości górzyste i mało urodzajne, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Doprowadziło to do powstania rewizjonizmu węgierskiego, w konsekwencji zawiązaniaMałej Ententy i napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym[16]. W 1919 roku na Słowacji powstała istniejąca jedynie kilka tygodniSłowacka Republika Rad.
Poupadku1. republiki czechosłowackiej jesienią 1938 doszło do ugody żylińskiej i federalizacji okrojonego państwa. Jednak wkrótce pod naciskiem Hitlera rząd słowacki ks.Tiso ogłosił niepodległość. W latach 1939–1945 istniała uzależniona odIII Rzeszy i okrojonaRepublika Słowacka. Kraj musiał się zrzec na korzyść Węgier terenów na południu zamieszkane w większości przez Węgrów – zKoszycami włącznie. Na zachodzie Niemcy administrowali strefą okupacyjną.
Słowacja wzięła udział wataku na Polskę w 1939 roku jako sojusznik Rzeszy[16].Armia słowacka pod dowództwemFerdinanda Čatloša[17] zaatakowała Polskę o godzinie 5.00 siłą trzech dywizji w kierunkach: podhalańskim, nowosądeckim i bieszczadzkim[18]. Po upadku Polski Słowacja uzyskała fragmentySpiszu iOrawy. Wojsko słowackie wzięło również udział w inwazji niemieckiej naZSRR w latach 1941–1945. W obliczu zbliżającego się frontu wschodniego 29 sierpnia 1944 wybuchłosłowackie powstanie narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie z końcem października dowództwo powstania przeniosło się wNiżne Tatry, gdzie na początku listopada 1944 r., w zamknięciuDoliny Łomnistej, utworzono siedzibę Sztabu Głównego wojsk powstańczych. Również większość jednostek powstańczych wycofała się w góry, a dalsze walki o charakterze partyzanckim trwały do końca wojny.
Jeszcze w trakcie powstania u północno-wschodnich granic Słowacji rozpoczęła się tzw.operacja dukielsko-preszowska. Brała w niej udział1 Brygada Czechosłowacka. W dniu 6 października żołnierze 2 batalionu tej brygady w rejonieBarwinka przekroczyli przedwojenną granicę polsko-czechosłowacką i wyzwolili pierwszą słowacką miejscowość –Vyšný Komárnik. Walki, które w pierwotnym zamyśle miały doprowadzić do połączenia się wojsk radzieckich i czechosłowackich z oddziałami powstańczymi, trwały do końca listopada i kosztowały sam tylkoI Czechosłowacki Korpus Armijny 6,5 tys. zabitych i rannych.
Drugą ogromną operacją na terenie Słowacji podczas II wojny światowej były walki o przełamanie frontu międzyTatrami a Niżnymi Tatrami oraz wyzwolenieLiptowskiego Mikułasza, jakie toczyły się od 2 lutego do 4 kwietnia 1945 r.
Po 1945 doszło do odtworzenia państwa czechosłowackiego na zasadach z 1938[16]. W 1968 w wyniku reform „praskiej wiosny” rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwaAlexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podziałCzechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.
Słowacja jestrepublikądemokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoiprezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent nie posiadaprawa weta. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą zpremierem, który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu – 150-osobowejRady Narodowej Republiki Słowackiej. Zarównorząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak naEuropę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.
Podstawy prawne funkcjonowania systemu partyjnego Słowacji
Podstawy prawne tworzenia i działalności partii politycznych zawarte są w art. 29Konstytucji Republiki Słowackiej, w ustawie o zrzeszaniu się w partiach i ruchach politycznych, a także w wybranych postanowieniach ustawy o wyborach doSłowackiej Rady Narodowej. Finansowanie partii uregulowane jest w ustawie o ograniczeniu wydatków partii i ruchów politycznych na propagandę przed wyborami do Rady Narodowej. Partie i ruchy polityczne na Słowacji są jedynymi podmiotami politycznymi, które umożliwiają obywatelom tego państwa zdobycie mandatów parlamentarnych.
Za drugiej jego kadencji udało się, pomimo obstrukcyjnych działań podejmowanych przez prezydentaRudolfa Schustera m.in.: wejść doNATO iUE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in.podatek liniowyCIT,PIT iVAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa).Rząd Mikuláša Dzurindy był pierwszym rządem wEuropie Środkowej, który wybrano na ponowną kadencję.
W lipcu 2010 władzę w kraju przejęła koalicja czterech partii prawicowych, a stanowisko premiera zajęłaIveta Radičová.Rząd Radičovej nie dotrwał do końca kadencji parlamentu. W styczniu 2011 zmieniono podstawową stawkę VAT na 20%[20]. W październiku 2011 przegrał głosowanie nadwotum zaufania połączone z głosowaniem nad akceptacją programu Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej. W konsekwencji, w marcu 2012 odbyły się wcześniejszewybory parlamentarne, w których większość mandatów uzyskał SMER[21]. 4 kwietnia 2012 na czelenowego rządu stanął ponownie Robert Fico.
Rząd na ogół respektuje prawa swoich obywateli, jednak pojawiły się problemy w niektórych obszarach. Znaczące problemy praw człowieka zawierały nadal doniesienia o złym traktowaniu przez policję Romów i długotrwałe przetrzymywanie w areszcie; ograniczaniu wolności religii, obawach o uczciwość sądownictwa, korupcji w krajowym rządzie, samorządzie terytorialnym i publicznej służbie zdrowia, przemocy wobec kobiet i dzieci; handlu kobietami i dziećmi; społecznej dyskryminacji i przemocy wobec Romów i innych mniejszości[22].
Prawa człowieka są zagwarantowane wKonstytucji Słowacji z 1992 roku i przez wiele międzynarodowych przepisów podpisanych przez Czechosłowację i Słowację w latach 1948 i 2006 r.[23]
Słowacja jestpaństwem unitarnym. Dzieli się na 8krajów i 79powiatów. Kraje dzielą się na powiaty (okresy), a te na gminy (obce) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne szczebla krajowego i gminnego są również jednostkamisamorządu terytorialnego.
Wojska słowackie w 2014 roku liczyły 13,5 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankinguGlobal Firepower (2014) słowackie siły zbrojne stanowią 71. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1 mld dolarów (USD)[25].
Na Słowacji warunki do uprawywinorośli są lepsze niż wCzechach (większe nasłonecznienie, niższa suma opadów)[30]. Znakomita większość produkowanych win towina białe, a państwo cieszy się sięgającą niemal 200 lat (od 1825) tradycją produkcjiwina musującego[30][31].
W 2013 roku kraj ten odwiedziło 1,653 mln turystów (8,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,556 mlddolarów[32].
↑Nie jest jasne, w którym momencie Słowacja odpadła od Polski. W historiografii przyjmowane są przede wszystkim dwa możliwe przedziały czasowe: 1007-1009 i 1030-1031, z czego drugi przeważa w nowszych pracach (Labuda G.,Granice południowe Polski w X i XI wieku, czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245) wStudia nad początkami państwa polskiego, tom II, s. 212–239). Spotkać można też daty 1018 i 1029.
↑Tibor Blážik: Slovensko ako spojnica sever-juh a východ-západ. Acta Facultatis Rerum Naturalium Universitatis Comenianae. Bratislava: 1996, seria: Geographica, nr 39. Brak numerów stron w książce
↑Martin Votruba: Upper Liptov Climate. [w:]Slovak Studies Program [on-line]. University of Pittsburgh. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
↑Martin Votruba: Slovakia’s Weather. [w:]Slovak Studies Program [on-line]. University of Pittsburgh. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
↑Róbert Čeman (red.): Slovenská republika. Zemepisný atlas. Bratislava: Mapa Slovakia Plus s.r.o., 2005, s. 4–19.ISBN 80-8067-138-9.
↑Ponec Jozef, Mihálik Štefan:Prírodné rezervácie na Slovensku, wyd. Vydavateľstvo Osveta, Martin 1981, s. 18–20.
Antoni Wrzosek: Czechosłowacja. W: Antoni Wrzosek (red.): Geografia Powszechna. T. III: Europa (bez ZSSR). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965. Brak numerów stron w książce
Henryk Batowski: Rozpad Austro-Węgier 1914-1918. Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982, wydanie II poprawione i uzupełnione.ISBN 83-08-00581-0. Brak numerów stron w książce
Michał Parczewski, Sylwester Czopek (red.): Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Instytut Archeologii UJ w Krakowie, 1996, seria: Materiały z konferencji – Rzeszów 9-11 V 1995.ISBN 83-905798-1-2. Brak numerów stron w książce
Michał Jagiełło: Słowacy w polskich oczach. Obraz Słowaków w piśmiennictwie polskim. T. I, II. Warszawa: Biblioteka Narodowa, Podhalańska Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, 2005.ISBN 83-7009-451-1. Brak numerów stron w książce
Leszek Engelking: Słowacja. W: J. Tyszkiewicz: Słownik Historyczny Europy Środkowo-Wschodniej. T. I: Państwa Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa: Stowarzyszenie Wschód-Zachód, 2006. Brak numerów stron w książce
Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek. Książka i Wiedza, Warszawa, seria: 2005.ISBN 83-05-13401-6. Brak numerów stron w książce
Jerzy Tomaszewski: Czechy i Słowacja. Warszawa: Trio, 2006.ISBN 83-7436-040-1. Brak numerów stron w książce
Wiesława Rusin, Barbara Zygmańska: Słowacja. Przewodnik Pascala. Bielsko-Biała: Pascal, 2006.ISBN 83-7304-679-8. Brak numerów stron w książce
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.svg)
