Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (ang.Supreme Court of the United States) – naczelny organ władzy sądowniczejStanów Zjednoczonych, będący najwyższą instancją w zakresieprawa konstytucyjnego, składający się z 9 sędziów, wyznaczonych przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych i zatwierdzonych przez Senat. Prezes Sądu Najwyższego przewodniczy jego posiedzeniom iimpeachmentowi, a także reprezentuje Sąd na zewnątrz.
Amerykańska konstytucja nie precyzuje liczby sędziów Sądu Najwyższego – jest ona ustalana przez Kongres. Od 1869 roku w sądzie zasiada 9 sędziów, wcześniej liczba ta była wielokrotnie zmieniana.
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych został powołany na mocy art. 3 § 1Konstytucji Stanów Zjednoczonych[1], jednak ustawa zasadnicza pozostawiła ustalenie szczegółów funkcjonowania federalnej władzy sądowniczej w gestiiKongresu Stanów Zjednoczonych[2]. Kongres dokonał tego w 1789 roku w ustawie o nazwieJudiciary Act[2]. Komisji senackiej odpowiedzialnej za stworzenie tej ustawy przewodniczyłOliver Ellsworth, senator ze stanuConnecticut i późniejszy prezes Sądu Najwyższego[3].
Pierwszym przewodniczącym Sądu Najwyższego prezydentGeorge Washington mianowałJohna Jaya[4]. W skład pierwszego sądu weszli równieżJohn Blair,William Cushing,James Wilson,James Iredell iJohn Rutledge[4]. Po raz pierwszy sąd zebrał się wNowym Jorku w 1790 roku, jednak na obrady dotarło zaledwie trzech sędziów[4]. W skład każdego z sądów okręgowych (sądów niższej instancji) wchodziło oprócz sędziego z sądu rejonowego również dwóch sędziów Sądu Najwyższego[5].
W związku z rozpoczętymi wEuropie w 1792 rokudziałaniami wojennymi,George Washington usiłował zapewnić Stanom Zjednoczonym bezpieczeństwo, zachowując w tym konflikcie neutralność, i wysłał do Sądu Najwyższego 29 pytań dotyczących traktatów międzynarodowych iprawa międzynarodowego prosząc o pomoc w ich interpretacji[7]. Mimo że w skład Sądu wchodziło wielu doświadczonych dyplomatów, sąd zdecydowanie odmówił. Zdaniem sędziów zgodnie z konstytucją sąd nie miał prawa wypowiadać się w kwestiach będących domenąwładzy wykonawczej i wydawać opinii doradczych[7]. Zasada ta obowiązuje do dziś – Sąd Najwyższy orzeka wyłącznie w konkretnych sprawach sądowych, nie pełni funkcji doradczej[8].
Mianem „przełomowych” określa się orzeczenia Sądu Najwyższego, które w sposób znaczący zmieniają interpretację obowiązującego prawa poprzez ustanowienie nowejdoktryny prawnej, obalenie wcześniej obowiązującego precedensu,distinguishing lub ustanowienie nowego standardu orzecznictwa[9][10].
Pierwszą przełomową decyzją była sprawaMarbury v. Madison(inne języki) z 1803 roku, w wyniku której Sąd Najwyższy uzyskał prawo do kontroli konstytucyjności aktów wydawanych przez władzę ustawodawczą i wykonawczą[11].William Marbury(inne języki) pozwał Sekretarza StanuJamesa Madisona o niedostarczenie dokumentów powołujących go na stanowisko do Senatu powołując się na zapisyJudiciary Act[11]. Gdy sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, ten orzekł, że sekretarz miał obowiązek dostarczyć dokumenty zgodnie z niekonstytucyjną ustawą, w związku z czym nie mógł on wydać nakazu ich dostarczenia[12].
W sprawieMcCulloch v. Maryland(inne języki) w 1819 roku Sąd Najwyższy decydował, czy władze stanoweMaryland mają prawo do nakładania podatku naDrugi Bank Stanów Zjednoczonych[14]. Pomimo że wKonstytucji nie znalazły się żadne zapisy dotyczące założenia banku przez rząd federalny, sąd uznał, że rząd miał prawo założyćbank centralny na podstawie art. 1 Konstytucji, którego sekcja 8. głosiła, żeKongres „miał prawo nakładać i ściągać podatki”, a bank (zgodnie z orzeczeniem Sądu) był odpowiednią instytucją „pomagającą rządowi we wprowadzaniu i pobieraniu podatków”[10][15]. Ustalił on również, że prawo federalne jest nadrzędne wobec prawa stanowego[10]. Decyzja Sądu miała kluczowe znaczenie w kształtowaniu się amerykańskiego federalizmu poprzez zbalansowanie praw władz federalnych i stanowych[16].
W 1824 roku Sąd Najwyższy w sprawieGibbons v. Ogden(inne języki) uznał, że organy władz stanowych nie mogą ingerować w uprawnienia władz federalnych w zakresie regulowania handlu pomiędzy poszczególnymi stanami[18]. W 1798 roku stanNowy Jork przyznałRobertowi Fultonowi iRobertowi R. Livingstonowi 20-letni monopol na żeglugę na wodach stanowychNowego Jorku[19].Aaron Ogden nabył prawa do żeglowaniaparowcami międzyNowym Jorkiem aNew Jersey[20]. W 1819 rokuOgden pozwał Thomasa Gibbonsa, który żeglował parowcami na tych samych wodach bez zakupu zezwolenia od Fultona i Livingstona[20]. Sądy pierwszej i drugiej instancji, a także Sąd Najwyższy uznały, że Gibbons miał prawo żeglować po wodach stanowychNowego Jorku[20]. Uwzględniając charakter sprawy, Sąd Najwyższy zastosował opisaną wKonstytucji USAklauzulę o handlu międzystanowym, która później stała się narzędziem umacniania władzy federalnej w stosunkach ze stanami[14].
W 1857 roku, 4 lata przedwojną secesyjną, Sąd Najwyższy decydował w sprawieDred Scott v. Sandford[a], czyczarnoskóryniewolnikDred Scott, czasowo przebywający w stanieIllinois (w którym niewolnictwo było zakazane) może zostać uznany za człowieka wolnego[21]. W pierwszej instancji sąd stanowy wMissouri uznał Scotta za człowieka wolnego, natomiast sąd drugiej instancji (Sąd Najwyższy stanuMissouri) uchylił decyzję sądu pierwszej instancji i odrzuciłpowództwo[21]. Scott nie posiadałobywatelstwaStanów Zjednoczonych, przez co nie miał prawa do wytoczenia powództwa przed Sądem Najwyższym[22]. Gdy Scott stał się własnościąnowojorczyka Johna F. A. Sanforda[23], jego adwokaci postanowili wnieść apelację od decyzji sądu niższej instancji, twierdząc, że w związku z tym, że sprawa toczy się pomiędzy obywatelami dwóch stanów, podlega ona jurysdykcji sądów federalnych[21]. Federalny Sąd Okręgowy dla Dystryktu Missouri uznał, że Scott jest własnością Sanforda, przez co nie może zostać uznany za obywatela USA[21]. Następnie pełnomocnicy Scotta złożyli apelację do Sądu Najwyższego[21]. Sąd orzekł, że Scott w związku z tym, że jest osobą pochodzenia afrykańskiego, nie może zostać uznany za obywatela Stanów Zjednoczonych[24], a ponadto, żeKompromis Missouri jest niezgodny zKonstytucją[24] oraz, że 5. poprawka do Konstytucji zabrania rządowi uznawania przebywających na terytoriach federalnych niewolników za osoby wolne[25].
Sąd Najwyższy większością 9–0 zatwierdził decyzję sądu pierwszej instancji i uznał, że Schenck mógł zostać skazany ze względu na realne i aktualne zagrożenie (clear and present danger) dla bezpieczeństwaStanów Zjednoczonych, opinię sądu napisałOliver Wendell Holmes Junior[34]. W swojej opinii napisał on, że wolność słowa nie może zapewniać bezkarności osobie, która w teatrze fałszywie krzyczy „pożar” i wywołuje w ten sposób panikę[36]. Decyzja ta została następnie zmieniona przez decyzję Sądu z 1969 roku w sprawieBrandenburg v. Ohio(inne języki)[35].
Decyzja Sądu Najwyższego w sprawieBrown v. Board of Education
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy, tym razem z udziałemobrońcy, po odbyciu 2 lat kary pozbawienia wolności, Gideon został uznany za niewinnego popełnienia zarzucanego mu czynu[52].
Gdyby pewien mało znany skazany z Florydy Clarence Earl Gideon nie usiadł w więzieniu z ołówkiem i papierem, by napisać list do Sądu Najwyższego, a także gdyby Sąd Najwyższy nie zadał sobie trudu, by poszukać zalet tej jednej, prostej petycji wśród wszystkich pakietów poczty, które musi otrzymywać każdego dnia, potężna machina amerykańskiego prawa funkcjonowałaby dalej bez zakłóceń.Ale Gideon napisał ten list. Sąd rozpatrzył jego sprawę i został ponownie osądzony z pomocą kompetentnego obrońcy, uznany za niewinnego i zwolniony z więzienia po dwóch latach odbywania kary za przestępstwo, którego nie popełnił, a cały bieg historii amerykańskiego prawa uległ zmianie.
3 marca 1961Ernesto Miranda zgwałcił wracającą z pracyopóźnioną umysłowo 18-latkę, Lois Ann Jameson[53]. 10 dni później, 13 marca Miranda został zatrzymany w swoim domu wPhoenix[53]. Podczasokazania Lois Ann Jameson miała problemy ze zidentyfikowaniem sprawcy, stwierdziła, żeMiranda był podobny do sprawcy, jednak nie była przekonana o jegowinie[53]. W trakcie przesłuchania,policjanci wprowadzili Mirandę w błąd, sugerując, że pokrzywdzona rozpoznała w nim sprawcę[53], a także nie poinformowali go o przysługującym mu prawie do zachowania milczenia i prawie do obecności adwokata[53].Miranda przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu, podpisując także oświadczenie „o pełnej świadomości swoich praw”[53]. Sądhrabstwa Maricopa skazał oskarżonego nakarę pozbawienia wolności od 20 do 30 lat, od wyroku tego sądu skazany złożył odrzuconąapelację wSądzie Najwyższym Arizony[53]. Następnie złożyłapelację w Sądzie Najwyższym Stanów Zjednoczonych[53].
13 czerwca 1966 Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych większością głosów 5–4[54] uchylił wyrok w sprawie Mirandy i postępowanie policjantów uznał za pogwałceniekonstytucyjnych praw podejrzanych o popełnienieprzestępstwa w czasieprzesłuchania[55]. Od tego momentu amerykańscy policjanci byli zobowiązani do informowania oskarżonych o popełnienie przestępstwa o przysługujących imprawach Mirandy – prawie do milczenia, prawie do adwokata i do jego obecności podczas aresztowania i przesłuchania, prawie do adwokata ustanowionego z urzędu, a także o byciu poinformowanym o tym, że wszystko, co oskarżony zezna, może być użyte przeciwko niemu w trakcie procesu sądowego[55][49]. W ponownie przeprowadzonymprocesie sądowym Miranda został uznany za winnego popełnienia przestępstwa gwałtu, został skazany na 11 latpozbawienia wolności, a następniewarunkowo przedterminowo zwolniony[54].
W 1965 roku kilku uczniówszkoły w mieścieDes Moines w stanieIowa postanowiło w ramach protestu przeciwkowojnie wietnamskiej założyć czarne opaski na ramię[56]. W związku z protestem władze szkolne postanowiły nałożyć zakaz noszenia czarnych opasek w szkole[56]. Gdy Mary Beth Tinker 16 grudnia 1965 przybyła do szkoły z założoną na ramię czarną opaską i odmówiła jej zdjęcia, została jej tymczasowo odebrana możliwość uczestnictwa w zajęciach szkolnych[57]. Rodzice Mary Beth Tinker zaskarżyli decyzję szkoły doSądu Dystryktowego dla Południowego Dystryktu Iowa i oskarżyli szkołę o naruszeniewolności słowa[58]. Sąd uznał, że noszenie opasek może zakłócić proces uczenia się[58]. Wapelacji Sąd Apelacyjny dla Piątego Okręgu zatwierdził decyzję sądu niższej instancji[58].
W 1969 roku Sąd Najwyższy większością głosów 7–2 uznał, że zarównouczniowie, jak inauczyciele „nie tracą swoich konstytucyjnych praw do wolności słowa lub ekspresji, przekraczając bramę szkoły”[58], a sankcje dyscyplinarne za odmowę zdjęcia czarnych opasek z ramion zostały uznane za sprzeczne z tąkonstytucyjnie zagwarantowaną wolnością[59]. Uzasadnienie decyzji Sądu zostało sporządzone przez sędziegoAbe Fortasa[60].
W wieku 21 lat, w 1969 rokuNorma McCorvey dowiedziała się, że jest po raz trzeci w swoim życiu wciąży[61]. Nie wychowywała żadnego ze swoich dwóch narodzonychdzieci – jedno z nich oddała pod opiekę swojejmatce, a drugie doadopcji[61].McCorvey postanowiła dokonaćaborcji, jednak wTeksasie, w którym mieszkałaustawodawca zdecydował się na dopuszczenie możliwości dokonaniaaborcji tylko w przypadku zagrożenia życiamatki[61]. W 1971 roku złożyła w Sądzie Dystryktowym dla Północnego Dystryktu Teksasu pozew przeciwko prokuratorowihrabstwa DallasHenry’emu Wade’owi[61][62]. Sąd odrzucił pozew, aMcCorvey w międzyczasie urodziładziewczynkę, którą po kilku dniach poporodzie oddała doadopcji[61]. W tym samym roku obie strony pozwu złożyły apelację od decyzji sądu niższej instancji w Sądzie Najwyższym[62].
22 stycznia 1973 roku Sąd Najwyższy unieważnił restrykcyjne prawo aborcyjneTeksasu i innych stanów stosunkiem głosów 7–2[61]. W uzasadnieniu doorzeczenia sędziowie odwołali się do14. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, uznającej prawo do decydowania o sprawach prywatnych, a za taką uznano ciążę i decyzję o urodzeniu dziecka lub dokonaniu aborcji[61].
↑abcdefghJoannaJ.ZajączkowskaJoannaJ.,Gwałt, który zmienił system [online], wiadomosci.onet.pl, 15 marca 2011 [dostęp 2021-11-19] [zarchiwizowane zadresu 2016-03-08].
%2c_1989_(cropped).jpg)