Sód (Na,łac.natrium) –pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 11, metal zI grupyukładu okresowego, należący do grupymetali alkalicznych. Miękki, srebrzystobiały, silnie reaktywny. Pojedynczy elektron napowłoce walencyjnej szybko przekazuje, stając siękationemNa+ . Jedyny stabilny izotop sodu to23 Na. W przyrodzie pierwiastek ten nie występuje w stanie wolnym; można go otrzymać z tworzonych przezeń związków. Sód jest szóstym najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem wskorupie ziemskiej. Występuje w wielu minerałach, takich jak:skaleń,sodalit, czysól kamienna (chlorek sodu, NaCl).
Po raz pierwszy sód wyizolowałHumphry Davy w 1807 r. przezelektrolizęwodorotlenku sodu[6]. Spośród wielu innych użytecznych związków sodu wodorotlenek sodu (ług) stosuje się w procesie wytwarzaniamydła, achlorek sodu (sól spożywcza) jest stosowany jako środek do odladzania oraz jako składnik odżywczy dla ludzi i zwierząt. Sód jestniezbędnym pierwiastkiem do prawidłowego funkcjonowania organizmów wszystkich zwierząt oraz niektórych roślin.
Metaliczny sód (podobnie jak wcześniej metalicznypotas) został po raz pierwszy otrzymany w roku 1807 przez Humphry’ego Davy’ego poprzez elektrolizę stopionego wodorotlenku sodu[6]. Pierwszą metodę chemiczną – wysokotemperaturową redukcję NaOH za pomocążelaza opisali w roku 1808Joseph Gay-Lussac iLouis Jacques Thénard[7][8].
Obecnie produkowany jest w procesie elektrolizy stopionegochlorku sodu w obecnościchlorku wapnia (dodawanego jakotopnik obniżający temperaturę topnienia mieszaniny poniżej 700 °C). Metaliczny sód można również otrzymać podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku sodu stosując jakokatodęrtęć, z którą sód tworzyamalgamat.
Czysty sód jest srebrzystym, miękkim, kowalnym metalem. Można kroić go nożem i wyciskać w prostych prasach uzyskując drut. W handlu jest dostępny w formie bloków, prętów, kawałków lub jako dyspersja w oleju.
Jest to reakcja silnieegzotermiczna i może przebiegać wybuchowo, zwłaszcza jeśli ilość sodu jest duża. Łatwo reaguje z niższymialkoholami tworzącalkoholany:
Jak większośćlitowców sód przechowuje się wnafcie. Włożony do czystegotlenu natychmiast zapala się, tworzącnadtlenek sodu (Na 2O 2) z niewielkimi domieszkamitlenku. Sód w kontakcie z powietrzem nie zapala się, ale dość szybkopasywuje w wyniku pokrywania się szarym nalotemtlenku sodu.
KationyNa+ należą doV grupy analitycznej i barwią płomień na intensywny kolor żółty.
Znane są również nieliczne związki sodu na −1stopniu utlenienia, np. sodek 2,2,2-kryptatu o wzorze [Na(2,2,2-kryptat)]+ Na− (trwały w temperaturze −10 °C)[10].
Sód, podobnie jakpotas, posiada zdolność dochemiluminescencji – w czasie jego utleniania tlenem atmosferycznym można zaobserwować świecenie[11].
W czystej postaci jest stosowany jako bardzo skuteczny środek suszący rozpuszczalniki organiczne oraz jako substrat wielu reakcji chemicznych m.in.kondensacji Wurtza. Tlenki i wodorotlenek sodu są stosowane na okrętach podwodnych i w statkach kosmicznych, jako środki pochłaniające dwutlenek węgla z powietrza.Chlorek sodu pod nazwąsól kuchenna jest powszechnie używanym dodatkiem do potraw, wykorzystywany jest też do topienia śniegu na drogach; natomiast zmieszany z lodem tworzymieszaninę oziębiającą.
↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang.abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 22,98976928 ± 0,00000002. Zob.Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.
↑JerzyJ.MinczewskiJerzyJ.,ZygmuntZ.MarczenkoZygmuntZ.,Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001,ISBN 83-01-13498-4,ISBN 83-01-13499-2,OCLC749313943. Brak numerów stron w książce
↑Frederick J.F.J.TehanFrederick J.F.J.,B.L.B.L.BarnettB.L.B.L.,James L.J.L.DyeJames L.J.L.,Alkali anions. Preparation and crystal structure of a compound which contains the cryptated sodium cation and the sodium anion, „Journal of the American Chemical Society”, 96 (23), 1974, s. 7203–7208,DOI: 10.1021/ja00830a005.
.jpg)
