Rzym powstał wepoce żelaza, jako osadaLatynów, usytuowana na szczyciePalatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800–750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (bogactwo Rzymu pochodziło ze sprzedaży soli pozyskiwanej w salinach u ujściaTybru). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlonoEskwilin iKapitol. Według tradycji, przekazanej przezLiwiusza, Rzym założyłRomulus 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta – „Ab urbe condita” lub A.U.C. (od założenia miasta, zobacz teżkalendarz rzymski). Jak podajeGajusz Juliusz Solinus, zdaniem niektórych starożytnych historyków pierwszym, który użył nazwy Roma, byłEwander[8].
Wedle legendy wkrótce po założeniu miastaRzymianie z powodu braku kobiet w mieście postanowili je zdobyć, napadając osadę sąsiednichSabinów, położoną na wzgórzuKwirynale. Zuchwały plan porwania Sabinek powiódł się. Gdy Sabinowie próbowali odbić kobiety, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz:porwanie Sabinek). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało dojść do unii około połowy VIII w. p.n.e.
Numa Pompiliusz (około 715–673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kultWesty, a Ankus Marcjusz (642–617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeżyMorza Tyrreńskiego. Tradycja wydaje się jednak nieprawdziwa, gdyż siedmiu królów stanowiących w rzeczywistości sześć pokoleń (Tarkwiniusz Pyszny był synemTarkwiniusza Starego) panowało przez ok. 225 lat. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy:patrycjuszy, należących do arystokracji iplebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.
Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich (łac.)patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac.gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie odSabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego, co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję prawną i ekonomiczną.
W takim układzie przywódcy szczepów (łac.patres gentium) byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek.Patrycjusze byli podzieleni nakurie, a jednostką podziału administracyjnego byłatribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). Rzymianie byli podzieleni także na 30 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.
W pewnym momencie władzę w mieście zdobyliEtruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było pochodzenia etruskiego. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy z przydomkiemPyszny (łac.Superbus) został wygnany przez mieszkańców w 508 p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański.
Około roku 450 p.n.e. ogłoszono„Prawa dwunastu tablic”. W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazdGalów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się wybudować nowe mury obronne, które zaczęto wznosić w 378 p.n.e. (mury serwiańskie). W 312 p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszejdrogi rzymskiejvia Appia i pierwszegoakweduktu. W 293 p.n.e. został wprowadzony w Rzymie kultEskulapa. W 289 p.n.e. założona została mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 p.n.e. odbyły się pierwsze igrzyskagladiatorów. W 220 p.n.e. została zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.
Starożytny Rzym położony był na wzgórzach (collis,mons). Na północy wznosiło się wzgórzePincius, na którym znajdowały się słynne ogrodyLukullusa (założone ok. 60 p.n.e.) iSalustiusza (powstałe po 45 p.n.e.). W 49 n.e. za panowaniaKlaudiusza wzgórze to, zwaneCollis Hortulorum (pol. Wzgórze Ogrodów) zostało włączone w obręb murów Rzymu. Obok położone było wzgórzeKwirynał ze świątyniąKwirynusa, świątynią Słońca wzniesioną przezAureliana i świątyniąFlawiuszów wzniesioną przezDomicjana. Kwirynał był dzielnicą willi i pałaców. Na wzgórzuWiminał cesarzDioklecjan zbudowałtermy. WzgórzeEskwilin zajmowały m.in. ogrodyMecenasa, Dom ZłotyNerona, Portyk Liwii (Oktawian August), termy (Tytusa iTrajana),łuk triumfalny (Galienus), akweduktyKlaudiusza. Na wzgórzuCelius w V w. n.e.Petroniusz Maksymus zbudował noweforum.Palatyn był siedzibąRomulusa (Roma Quadrata), a potem dzielnicą najbogatszych rzymian i cesarskich pałaców. WzgórzeKapitol było centrum religijnym Rzymu. Tu znajdowały się świątyniaJowisza Kapitolińskiego z końca VI w. p.n.e., gdzie przechowywanoksięgi sybillińskie, świątyniaJunony i świątyniaMinerwy. WzgórzeAwentyn zajmowała najbiedniejsza dzielnica Rzymu. Na Awentynie znajdowały się świątynie:Cerery,Libera iLibery, później także świątynia Minerwy, opiekunki rzemieślników, oraz archiwum gminy plebejskiej. Na prawym brzegu Tybru wznosiło się wzgórzeJanikulum, które pozostawało poza murami miejskimi, dopiero w III w. n.e. cesarzeAurelian iProbus otoczyli część Janikulum murami.
Ludność wiejska, której ziemie zdewastowałHannibal w 219 p.n.e., masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi,akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 p.n.e. została sprowadzona do Rzymu bibliotekaPerseusza królaMacedonii, a w 161 p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccyfilozofowie. W 142 p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W okresie cesarstwa brzegi Tybru były połączone mostami:Fabrycjusza, Agryppy, Aureliusza,Cestiusza,Emiliusza,Nerona i Probusa. W 46 p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego.
W I w. p.n.e. armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jakGajusz Mariusz,Sulla,Pompejusz iCezar, by mogli sięgnąć po władzę. W 44 p.n.e.Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu, proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w 27 p.n.e. August został pierwszym cesarzem. Był to koniec republiki rzymskiej.
W 27 roku p.n.e.Gajusz Oktawiusz otrzymał odsenatu tytułaugusta (wywyższony przez bogów).Republika rzymska przekształcona została w państwo o systemie monarchicznym. Decyzję senatu przyjmuje się za początek cesarstwa rzymskiego.
W 59 roku n.e. cesarzNeron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 wybuchaWielki Pożar Rzymu, po którym rozpoczyna się odbudowa miasta. Rzym staje się jeszcze piękniejszy niż wcześniej. W 72 rozpoczęto budowęKoloseum, w 125Panteonu, a w 216 zostają ukończoneTermy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w. n.e. zbudowano nowe mury miasta, zwane MuramiAureliana.
Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostałozdobyte przez Wizygotów pod wodząAlaryka w 410 r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w 455 roku. Za symboliczną datę upadku cesarstwa przyjmuje się 4 września 476 r., kiedy toOdoaker, dowódca germańskich najemników w służbie Rzymu, obalił cesarzaRomulusa Augustulusa i został obwołany przez wojsko królem.
Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium, miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. W 500 roku dla upamiętnienia wizytyTeodoryka Wielkiego zorganizowano ostatni adventus, czyli uroczysty ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta. W 525 r. na polecenie papieżaJana IDionizjusz Mały ustalił datę narodzinJezusa Chrystusa w nowej tabeli paschalnej wzorowanej na tabeliCyryla Aleksandryjskiego. Wprowadzony system obliczania czasu od narodzenia Jezusa Chrystusa a nie od założenia Rzymu był ostatnim znakiem całkowitego upadku cesarstwa rzymskiego.
W 546 roku Rzym zdobył król OstrogotówTotila, zaś później na ponad 200 lat miasto znalazło się pod panowaniem Cesarstwa Bizantyjskiego. W połowie VIII w. stał się stolicąPaństwa Kościelnego i siedzibąpapieży. W 846 roku bazylika św. Piotra została ograbiona przez arabskich piratów, w związku z czym papież Leon IV nakazał zbudować wokół niej mury obronne. W ten sposób powstało tzw. „miasto leonowe”. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. doAwinionu.
W czasieWojny Ligi z Cognac niemiecko-hiszpańskie wojskaKarola V zdobyły i złupiły Rzym (6–14 maja 1527). Wydarzenia te przeszły do historii jakoSacco di Roma. Barbarzyńskie zniszczenie miasta położyło kresepoce odrodzenia w Rzymie. W latach 1809–1814Napoleon I wcielił miasto doFrancji, następnie metropolia trafiła ponownie pod władzę papieży. Wreszcie w efekcie wojen zjednoczeniowych i likwidacji ponad 1000-letniego Państwa Papieskiego, w 1871 Rzym stał się stolicą zjednoczonychWłoch. W 1929traktaty laterańskie ustanowiły między papiestwem a faszystowskim rządemKrólestwa Włoch odrębność Państwa Watykańskiego, uznając jego niezależność i niepodległość.
Średnia temperatura najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi 13 °C w dzień i 4 °C w nocy[13], zima pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina nieco październik w Polsce. Okres z letnimi temperaturami trwa pół roku, od maja do października. Dwa miesiące – kwiecień i listopad mają charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 17–19 °C w ciągu dnia i 8 °C podczas nocy[13], pod względem temperatury i nasłonecznienia przypominają nieco maj i wrzesień w Polsce.
Rzym ma 70–80 dni deszczowych rocznie dla wartości ⩾1 mm oraz około 130 dni deszczowych dla wartości ⩾0,1 mm[14], od średnio 2–7 dni deszczowych w lipcu i sierpniu, do 9–15 dni deszczowych w listopadzie[14]. Miasto ma około 2500–2600 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od około 120 h (średnio 3–4 godziny dziennie, około 3 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do ponad 330–350 h (średnio ok. 11 godzin czystego słońca na dobę) w lipcu[15]. Średnia rocznawilgotność wynosi 75%, od 72% w lipcu do 77% w listopadzie. Temperatura morza waha się od około 14 °C w okresie styczeń-marzec do 24–25 °C od lipca do września[16][17].
Średnia temperatura i opady dla Rzymu(Rzym-Ciampino, na dalekich obrzeżach miasta,13 km od koloseum)
Populacja samego miasta stanowi 48,8% populacji regionu Lacjum i 4,72% populacji Włoch. W 2009 roku około 270 tysięcy mieszkańców miasta (co stanowi około 10% ludności Rzymu) to osoby urodzone poza Włochami. Najwięcej imigrantów pochodzi z Rumunii (65 099 osób), Filipin (26 933 osoby) i Polski (12 679 osób)[26].
Rzym jest hubem dla kolei wysokich prędkości. Zaczynają się tu dwie główne linie przystosowane dla prędkości 250–300 km/h:linia kolejowa Roma – Napoli ilinia kolejowa Firenze Rifredi – Roma, gdzie następnie poprzez linięFlorencja – Bolonia, Rzym zyskał szybkie połączenie kolejowe z miastami na północy Włoch takimi jak Mediolan, Turyn czy Wenecja.
Rzym przecinają trzy główne autostrady:A1 łącząca północną część Włoch (m.in. miasta Mediolan, Parma, Bolonia) z południową częścią (Neapol),A12 łącząca północno-zachodnią część Włoch (m.in. miasta Genua i Piza) z Rzymem orazA24/A25 łącząca Rzym ze wschodnią częścią Włoch iAdriatykiem. Ponadto istnieją tu także dwie autostrady miejskie:A90 (Grande Raccordo Anulare) –obwodnica autostradowa orazA91 łącząca centrum Rzymu z lotniskiem Rzym-Fiumicino. Jest tu również kilka dróg ekspresowych (Strade statali): SS1, SS2, SS3, SS4, SS5, SS6, SS7 i SS8.
Przedsiębiorstwem świadczącym w Rzymie miejskie usługi transportowe jestATAC[29]. Działa od 1909 roku. ATAC obejmuje 254 linie autobusowe i 5798 przystanków autobusowych[30].
_-_South_side%2c_from_Via_triumphalis.jpg)
_-_Right_side_and_front.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
