W sierpniu 2025 r. w najnowszej edycji rankingu jakości życia przygotowanym przezBusssiness Insider Polska Rzeszów zajął drugie miejsce wśród 16 miast wojewódzkich, tracąc do lidera tylko jeden punkt i awansując z piątej pozycji z poprzedniej edycji.[11] Wynik ten wynika m.in. z bardzo niskiego poziomu przestępczości, dobrej dostępności świadczeń NFZ oraz relatywnie wysokiej jakości powietrza; w zestawieniu Rzeszów wyprzedził m.in. Gdańsk i Kraków.[12]
Rzeszów otrzymał status miasta naprawie magdeburskim z nadania królaKazimierza Wielkiego 19 stycznia 1354. Od tego czasu był Rzeszów formalnie do 1845 miastem prywatnym i rezydencją magnacką. Pierwszym właścicielem miasta był rycerzJan Pakosławic zeStrożysk, którego wspomniany przywilej Kazimierza Wielkiego upoważnił do nowej lokacji przestrzennej na południe od pierwotnej osady (dziś os. Staromieście)[16]. W 1633 Rzeszów uzyskałprawo składu[17]. Miasto leżało pierwotnie na terenachGrodów Czerwieńskich, a następnie zachodnich rubieżachRusi Czerwonej, przyłączonej do Polski w rezultaciewypraw Kazimierza Wielkiego, zaś administracyjnie w okresie staropolskim na obszarzeziemi przemyskiejwojewództwa ruskiego[18], blisko granic zziemią sanocką i zwojewództwem sandomierskim. Było częściąpowiatu przeworskiego[19]. Po I rozbiorze Polski w 1772 Rzeszów wszedł w skład monarchii austriackiej, a w 1782 został stolicą cyrkułu (początkowo na krótko – pilźnieńskiego, a następnie rzeszowskiego)[20][21]. Od 1869 Rzeszów funkcjonował w obrębie autonomicznej Galicji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 znalazł się wwojewództwie lwowskim. Po zajęciu przezwojska sowieckie w 1944 Rzeszów został desygnowany na siedzibę władz wojewódzkich; od roku 1945 do 1998 był stolicąwojewództwa rzeszowskiego, a od 1 stycznia 1999 jest stolicą województwa podkarpackiego
Rzeszów przecina płynąca w kierunku północnym i północno-wschodnim rzekaWisłok. Ścisłe centrum miasta ułożone jest narędzinie[23]. Bezpośrednie sąsiedztwo rzeki bywało zjawiskiem niekorzystnym do momentu regulacji w początkach XIX w. z uwagi na znaczne zmiany w biegu jej koryta (w obrębie tzw. tarasu łęgowego). Taki stan rzeczy opisuje w 1903 rokuWilhelm Friedberg. Według jego ustaleń dawne miasto otoczone było licznymi bagnami, do których po stronie zachodniej należał osuszony później Żabnik[23]. Podobnej charakterystyki dokonał A. Kamiński, który opisuje XVI-wieczne miasto jako „pagórek położony wśród mokradeł i bagien, w kotlinie, którą wypełnia niska terasa na lewym brzegu Wisłoka, pochodzenia dyluwialnego”, przy czym niektóre mokradła tworzone były sztucznie w celu poprawy obronności grodu.
Miasto rozciąga się na wysokości mieszczącej się w przedziale od 197 m n.p.m. (Staromieście) do 384 m n.p.m. (Matysówka/Zalesie). Krzyżują się tu szlaki komunikacyjne (Drezno–Kijów orazBiałystok–Koszyce). Dystans dzielący miasto Rzeszów od granic ze Słowacją i Ukrainą wynosi około 90 km[24].
Miasto ulokowane jest na styku dwóch jednostek tektonicznych. Południowa część leży na tereniepłaszczowiny skolskiej, natomiast północna nazapadlisku przedkarpackim. W rejonie Rzeszowa próg Karpat jest wyraźnie obniżony, co powoduje, że najmłodsze utwory geologiczne zapadliska „wkroczyły już w tereny górskie, tworząc tzw. zatokę rzeszowską. Rozgraniczenie obu jednostek przebiega wzdłuż liniiWielopole –Iwierzyce –Zalesie –Markowa”[25]. Na terenie środkowej części województwa przebieg tej granicy wyznaczająantykliny: Brzezna, Babic, Wielopolski, Kąkolówki i Czerwonek. Najstarsze utwory skalne pochodzą zkredy górnej, należą do nich głównie bakulitowemargle – między Rzeszowem iPrzemyślem,zlepieńce i czarneiły (na południe od Rzeszowa i Dębicy) oraz charakterystyczne wapnistepiaskowce. W okolicy Rzeszowa ostatnia warstwa pochodzi z młodszego wiekumioceńskiego, co tłumaczy powstanie charakterystycznej „wyspy fliszowej” międzyBzianką aBędziemyślem, nazwanej przez Henryka Świdzińskiego „półwyspem Trzciany”.
Wpowiecie rzeszowskim występują złoża gazo- i roponośne, w szczególności w regioniePodgórza (zapadlisko przedkarpackie). Na południe od Rzeszowa w przyległych do miasta gminachBoguchwała iBłażowa znajdują się złoża łupków menilitowych, które ze względu na własności mechaniczne służą za dobrej jakości surowiec budowlany. Na południowy zachód od Rzeszowa w rejonieLubeni występują z koleigipsy krystaliczne i laminowane wiekumioceńskiego.
Taka rzeźba terenu spowodowała, że niektóre tereny pagórkowate i górzyste narażone są na osuwanie (zwłaszcza w gminachBłażowa iChmielnik Rzeszowski)[26]. Przykładem osuwiska w pobliżu miasta jestBorek Stary, gdzie na skarpie znajduje się barokowy klasztor dominikanów (prace zabezpieczające budynek przeprowadzono w latach 2005–2006[27]).
W 1969 i 1982 przeprowadzono pierwsze odwierty sondażowe, mające na celu sprawdzenie jakości wód mineralnych na terenie miasta. Badania ponowiono w 2007. Na ich podstawie PZH w Poznaniu zakwalifikował źródła jako chlorkowo-sodowe, jodkowe oraz solankowe. Dodatkowo potwierdził, że są one zdatne do używania jako wody lecznicze. Ich złoża są eksploatowane w Zakładzie Wodolecznictwa Szpitala Miejskiego w Rzeszowie[28][29]. Zdrój zlokalizowany jest w dzielnicyStaromieście. Dodatkowo prowadzone są badania nad zasobami wód geotermalnych.
Wedle podziału zaprezentowanego przezEugeniusza Romera północna część obszaru wokół Rzeszowa zaliczana jest do klimatu podgórskich nizin i kotlin, część południowa zaś do klimatu górskiego. Z kolei podział E. Michna nazywa ten rejon jednostką mezotermiczną Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Dynowskiego. Jednym z głównych czynników kształtujących klimat w rejonie środkowego Podkarpacia są polarno-morskie masy powietrza (ok. 63%), których maksimum napływu przypada na lipiec. Około 32% mas powietrza zaliczana jest do grupy polarno-kontynentalnej, natomiast 5% stanowią pozostałe masy powietrza. Średnia temperatura roczna dla Rzeszowa to 8,9 °C Najwyższe średnie temperatury w skali roku przypadają na lipiec (19,6 °C), a najniższe na styczeń (−2,1 °C). Przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, wiatry wschodnie to około 13% ogółu i występują przede wszystkim w zimie[30].
W obrębie miasta Rzeszowa znajduje sięrezerwat przyrody Lisia Góra, który jest położony nad sztucznie utworzonym w 1973Zbiornikiem Rzeszowskim. Początkowo zbiornik ten miał pełnić funkcję rekreacyjną oraz retencyjną. Zbiornik jest wydłużony (południkowo), a jego powierzchnia wynosi około 65 ha. Wskutek sukcesywnego nanoszenia mułu z górnego Wisłoka na terenie zbiornika powstały liczne wysepki i płycizny, które w znacznym stopniu ograniczyły jego możliwości retencyjne, jak również rekreacyjne. Od wielu lat podejmowano w tym zakresie stosowne działania i odmulanie rzeszowskiego zbiornika zostało z sukcesem zakwalifikowane do ochrony przeciwpowodziowej dorzecza górnej Wisły.
Odmulanie zalewu ma na celu przywrócenie jego pierwotnych funkcji. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia ewentualnych nagłych przyborów wód i zminimalizowania negatywnych skutków, mogących wystąpić po długich i intensywnych opadach. W marcu 2017, po wielu latach negocjacji, Ministerstwo Środowiska zapowiedziało rozpoczęcie prac przy jego odmulaniu w roku 2018[32]. Ostatecznie prace rozpoczęto w październiku 2019 r. po wcześniejszym przeniesieniu roślinności prawnie chronionej. Prace podzielono na etapy ze względu na spory rozmiar prac oraz, dlatego że część zbiornika znajduje się na obszarze chronionym. Prace mają zakończyć się do końca 2022 roku[33].
Ze względu na zróżnicowaną budowę geologiczną, odmienną względem ogółu województwa podkarpackiego również stosunki wodne mają inny charakter. Sieć rzeczna nie jest gęsta, natomiast dużą zmienność wykazują głębokość i zasobność wód gruntowych. Na terenie miasta do wód powierzchniowych płynących zaliczamy:
Wisłok – największa zlewnia w województwie podkarpackim. Przecina miasto na dwie części (wschodnią i zachodnią). Na przełomie XIX i XX wieków uregulowana, ponowne prace poczyniono w latach powojennych. Nad rzeką widoczne tarasy, wzdłuż, których rozciągają się tarasy lessowe (Lenartowicza – Hetmańska – Staszica – Dąbrowskiego, a także częściowo Chopina). Tereny, starego XVII-wiecznego Wisłoczyska sięgają poklasztor pijarski, gdzie w latach 60. XX w. wybudowano bloki mieszkalne i dwa 10-piętrowe biurowce (m.in. Elektromontaż). Do 1962 na terenie miasta z dna rzeki wydobywano piasek i żwir[35].
Stary Wisłok (Wisłoczysko) – przetrwało w północno-wschodniej części miasta w postaci niewielkich potoków/kanałów, które łączą się w jeden i są prawobrzeżnym dopływem Wisłoka. Ostatnie prace konserwacyjne potoku wykonano w 2009 (odmulanie, usypanie skarp)[36].
Strug – rzeka wwojewództwie podkarpackim o długości około 35 km. Jej średnia szerokość wynosi od 3 do 5 m, przy głębokości nie przekraczającej 3 m. Do miasta wpływa od strony południowej przezDrabiniankę iBiałą. Jest prawobrzeżnym dopływemWisłoka.
Mikośka – potok znajdujący się na terenie Rzeszowa, stanowiący niegdyś pierwszy system miejskiej kanalizacji w Rzeszowie, sukcesywnie obudowywany (przykrywany) kanałem od końca XIX wieku do lat powojennych. Na przeważającej długości śródmieścia biegnie pod ulicami, stanowiąc jeden z głównych kolektorów kanalizacji burzowej miasta. Wedle Marka Czarnoty i innych historyków miasta (Kotula, Malczewski) na terenie miasta ponoć istnieją (jako skanalizowane) dwa potoki o tej samej nazwie[37], łączą się one w jeden i wpadają doWisłoka. Mikośki, swoje źródła mają w dzielnicyStaroniwa (Mikośka I) i w ścisłym centrum miasta (Mikośka II), łączą się niedaleko źródła tej drugiej.
Przyrwa – rzeczka biegnąca odBzianki przezPrzybyszówkęBaranówkę iStaromieście, wzdłuż ulic Dębickiej, alei Wyzwolenia i gen. Maczka. Wpada do Wisłoka w rejonie mostu załęskiego, jako lewobrzeżny dopływ. W przeszłości miała ona duże znaczenie strategiczne, w widłach jej i Wisłoka lokowany był pierwszy gród.
Paryja – niewielki potok w południowo-zachodniej części miasta. Ślady osadnictwa w rejonie obniżenia Paryi sięgają wczesnego neolitu (KCWR). W jej obniżeniu powstało również osiedleZwięczyca.
Park Kultury i Wypoczynku z Olszynkami (wzdłuż lewostronnego brzeguWisłoka) Ulokowany w terenie zalewowym międzyMostem Lwowskim aMostem Karpackim jest największym rzeszowskim parkiem. Stanowi również naturalne zabezpieczenie dla miasta w razie powodzi. Główne założenie architektoniczne parku zostało stworzone w latach 70. XX w. w czasie, gdy w okolicy na lewym brzegu rzeki powstawały duże osiedla mieszkaniowe wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego. W parku zlokalizowana jest mała estrada koncertowa, na której organizowane są latem imprezy plenerowe. Od południa łączy się z rezerwatem przyrody „Lisia Góra”.
Park im. „Solidarności”
Ogród Miejski im. Solidarności (ul. Dąbrowskiego – Chrzanowskiej – Langiewicza) Najstarszy z miejskich parków, znajduje się między ul. Dąbrowskiego, Chrzanowskiej i Langiewicza, w miejscu dawnego ogrodu klasztornegofranciszkanów reformatów. W 1871 roku Rada Miejska zdecydowała się w tym miejscu na utworzenie parku, którego plany obejmowały budowę sokolni i pomnikaAdama Mickiewicza. Ostatecznie w ogrodzie powstała tylko altana, w której grywała wojskowa orkiestra i odbywały się festyny. Domek ogrodnika i mała oranżeria mieściły się w północno-wschodniej części parku. Pomnik Mickiewicza ostatecznie powstał przyulicy jego imienia, a nie w parku, ale w 1927 roku wmurowano kamień węgielny pod pomnik innego wieszcza –Juliusza Słowackiego (pomnik powstał w 70 lat po tym podniosłym wydarzeniu w miejscu oddalonym o ok. 10 m, od pierwotnego cokołu). W 1944 roku park ten był miejscem przywitania polskich żołnierzy idących od wschodu, którzy oswobodzili Rzeszów. W 1952 roku park przyozdobiono zrabowanymi rzeźbami zpałacu w Siarach. Rzeźby przedstawiały:Apollina,Dianę,Demeter,Atenę iMarka Aureliusza. Zamontowano też pochodzącą, podobnie jak rzeźby, z pałacowego parku fontannęDionizosa (rzeźby i fontannę zwrócono jednak w 1972 roku). W latach 1996–2000, w sąsiedztwie parku, powstał Instytut Jana Pawła II, obok zaś mieści się też diecezjalna drukarnia. W 2007 roku ustawione zostały rzeźby przedstawiające 4 pory roku, zaś rok później uruchomiona została nowa fontanna. Obecnie gruntownie wyremontowany[38][39]
Park Jedności Polonii z Macierzą
Park Jedności Polonii z Macierzą (al. Cieplińskiego)
Plac Ofiar Getta (róg al. Piłsudskiego i ul. Kopernika)
Zespół dworsko-parkowy na os. Słocina (wzdłuż ul. Powstańców Śląskich i Paderewskiego naSłocinie)[40] Położony we wschodniej części miasta, na stokuPogórza Dynowskiego, w dolinie potoku Młynówka. Powstały w XIX wieku jako założenie dworsko-pałacowe o powierzchni ok. 6 ha. Na jego terenie znajduje się piętrowyeklektyczny dworek rodzin Chłapowskich i Branickich (popadający w ruinę, obecnie własność rzymskokatolickiej Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie), neogotycki domek ogrodnika, sztuczne jezioro z wyspą. Park ten chroniony jest opieką miejskiego konserwatora zabytków (nr wpisu A-338) i wojewódzkiego konserwatora przyrody.
Park Dworski (os. Załęże)
Park Inwalidów Wojennych (róg ulic Chrobrego i Dąbrowskiego)
Park Sybiraków (ul. mjra H. Sucharskiego)
Park przy pałacu Jędrzejowiczów i Szpitalu Miejskim (pomiędzy ul. Partyzantów i Lubelską naStaromieściu) XIX-wieczny park i pałac stanowiący pozostałość dawnej posiadłości rodziny Jędrzejowiczów – resztki parku wraz z dawnym pałacem, wzniesionym przezAdama Jędrzejowicza w latach 1879–1883 według projektu architekta Tadeusza Stryjeńskiego. Ostatni właściciel pałacu –Jan Jędrzejowicz – został zmuszony do jego opuszczenia w 1944 roku. Park przebudowano, a na jego terenie wzniesiono Szpital Miejski im. Jana Pawła II. Sam pałac w latach powojennych budynek został adaptowany na potrzeby służby zdrowia, mieściło się w nim Podkarpackie Centrum Chorób Płuc[41], które obecnie jest częścią Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie.
Park Papieski (na rogu ulic Rejtana i Sikorskiego naZalesiu) Jeden z najnowszych parków – otwarty w październiku 2015 roku. Znajduje się na błoniach w bezpośrednim sąsiedztwiekatedry. W ramach Rzeszowskiego Budżetu Obywatelskiego (edycja 2014) została wybudowana fontanna, strumień oraz scena wraz z małą infrastrukturą (koszt inwestycji z RBO: 5 530 000 zł).
Pod względemstężenia najbardziej szkodliwego dla zdrowia człowieka pyłuPM2,5 Rzeszów w 2023 według danychIQAir(inne języki) ześrednim rocznym wynikiem 16,4 μg/m³ dla ul. Piłsudskiego zajmował szóste miejsce w kraju wśród miast powyżej 100 tys. mieszkańców (zaLublinem – 19,4 μg/m³,Krakowem – 17,3 μg/m³,Bielskiem-Białą – 17,2 μg/m³,Tarnowem – 16,9 μg/m³ iRadomiem – 16,6 μg/m³) i szesnaste miejsce wśród wszystkich badanych miast[42]. W 2022 według danychGIOS z wynikiem 19,7 μg/m³ dla ul. Piłsudskiego znajdował się również na szóstym miejscu wśród miast powyżej 100 tys. mieszkańców (za Bielskiem-Białą – 22,7 μg/m³,Częstochową – 21,9 μg/m³, Lublinem – 20,2 μg/m³ iGliwicami – 19,8 μg/m³) i na dwudziestym piątym miejscu wśród wszystkich badanych miast[43]. W 2020 stężenie pyłu PM2,5 w centrum Rzeszowa wynosiło według danychŚwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) 17,1 μg/m³[44], a w 2013 według danychEuropejskiej Agencji Środowiska – 25 μg/m³[45]. W 2013 norma graniczna stężenia pyłu PM2,5 w powietrzu była przez WHO określona na poziomie 10 μg/m³[45], natomiast w 2021 została obniżona do 5 μg/m³[46], co oznacza, że w 2023 przy ul. Piłsudskiego w Rzeszowie została przekroczona ponad trzykrotnie.
Pod względem średniego rocznego stężenia grubszego pyłuPM10 Rzeszów uplasował się w 2022 według danych GIOS z wynikiem 32,5 μg/m³ na piątym miejscu w Polsce wśród miast powyżej 100 tys. mieszkańców (zaWarszawą – 35,3 μg/m³, Krakowem – 33,4 μg/m³, Częstochową – 33,1 μg/m³ iŁodzią – 33 μg/m³) i na dziesiątym miejscu wśród wszystkich badanych miast[43].
Badaniaarcheologów dowodzą, że w czasachneolitu miało miejsce osadnictwo na terenie Rzeszowa. Przed nadaniem praw miejskich w rejonie Staromieścia istniał tam duży gród, a drugi, prawdopodobnie graniczny znajdował się na terenie dzielnicyPobitno.
Istniejące wcześniej miasto otrzymało nowy przywilej lokacyjny i prawa miejskie od królaKazimierza Wielkiego 19 stycznia 1354, co uznaje się za początek pisanej historii Rzeszowa. W 1363 istniał w mieście kościół parafialny, a w 1406 parafialna szkoła. W XVI wiekuMikołaj Spytko Ligęza założył związek terytorialny składający się z miasta Rzeszowa i pobliskich terenów pod nazwą „Państwo Rzeszowskie”.W 1502 Tatarzy najechali okolicę pustosząc Rzeszów. W XV wieku miasto zostało zdewastowane przez pożar. Po odbudowie otrzymało przywileje, co umożliwiło szybki rozwój. W XVI wieku miasto posiadało dobrze zorganizowaną administrację i mieszkało w nim ponad 3 tysiące osób[47].
W 1591 wzniesiono ratusz miejski, a w 1600 rozpoczęto budowę zamku. W 1627 miasto ufortyfikowano, a w latach 1624–1629 właściciel miasta ufundował warowny klasztor i kościół oo. Bernardynów. W 1638 Rzeszów przeszedł na własność roduLubomirskich, stając się wzorowym ośrodkiem dóbr magnackich. O ówczesnej zamożności miasta świadczą księgi miejskie z XVI i XVII wieku, które wymieniają działających licznie na jego terenie złotników. W 1658Jerzy Sebastian Lubomirski założył słynne Kolegium Pijarów, jedną z nielicznych wówczas w kraju szkół średnich. Wśród jego wykładowców był ksiądzStanisław Konarski, później szkołę ukończyli m.in.Ignacy Łukasiewicz,Julian Przyboś,Władysław Sikorski,Władysław Szafer.
W marcu 1684 gościł w Rzeszowie królJan III Sobieski, dziękując za udział rzeszowian wbitwie pod Wiedniem i biorąc udział we mszy św. w kościele oo. Pijarów (wówczas mających swój klasztor na ul. 3 Maja, gdzie teraz mieści się muzeum i „popijarskie” I Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego), odprawianej w intencji poległych, m.in. byłego prefekta collegium pijarów, Stanisława Bielińskiego[48].
13 sierpnia 1769 pod Rzeszowem, w rejonie dzielnicyPobitno, doszło do bitwy międzykonfederatami barskimi a wojskami rosyjskimi. Po bitwie ciała zabitych pochowano, a nad mogiłą Polaków usypano kopiec. W 1772 miasto dostało się pod zabór austriacki. Następnie przez 146 lat wchodziło w skład Imperium Habsburgów. Z nastaniem rządów austriackich Rzeszów stał się stolicą dużego obwodu administracyjnego, zwanegocyrkułem, będącego właściwie odpowiednikiem powiatu.
W 1845 Rzeszów stał się miastem wolnym poprzez wykupienie ostatnich praw dominialnych od rodziny Lubomirskich[49]. W lutym 1848 zgromadzeni rzeszowianie uzyskali od przewożonego naBukowinęJakuba Szeli deklarację gotowości do ponownego wystąpienia przeciwkoszlachcie[50][51]. PrzyznanieGalicji swobód politycznych i gospodarczych przyczyniło się do rozwoju miasta. W 1858 do miasta doprowadzono liniękolejową z Krakowa, w 1888 pojawiły się pierwsze telefony, w 1900 powstała gazownia i gazowe lampy uliczne, a 11 lat później uruchomiono elektrownię i rozpoczęto tworzeniesieci wodociągowej. W 1910 Rzeszów liczył 23 tys. mieszkańców. Miasto zaczęło przekształcać się w znaczący ośrodek kapitalistyczny, pojawiły się nowe inwestycje budowlane i infrastrukturalne – koszary, szkoły, przebudowa ratusza, brukowanie ulic, wprowadzenie elektrycznego oświetlenia
Stary Rynek w dniu targowym, widokówka z 1912 rokuNowy rynek w dniu targowym, 1916Ratusz około 1903Dworzec kolejowy, 1910
Zbliżający się koniec monarchii austriackiej przyczynił się do narastania ruchów niepodległościowych. W 1918 rozpoczęła w Rzeszowie działalność Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem byłLeopold Lis-Kula. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znaczenie Rzeszowa nadal rosło i choć notorycznie brakowało w kasie miasta środków na rozmaite inwestycje, władze miejskie wraz z Radą Miasta podejmowały szereg inicjatyw, mających na celu przede wszystkim nadrobienie zaległości infrastrukturalnych powodowanych szybkim rozwojem miasta i uporządkowanie spraw urzędowych związanych z systematycznym wzrostem rangi miasta. Nie udało się co prawda przywrócić po I wojnie światowej, w ramach państwowości polskiej, województwa z siedzibą w Rzeszowie (o co w Sejmie II RP zabiegali posłowie ziemi rzeszowskiej Buczyński i Krwawicz w interpelacjach z 20 marca i 5 sierpnia 1919), nie udało się zrealizować uchwał Rady Miasta o potrzebie uporządkowania zabudowy czy modernizacji ulic miasta ani uchwały o budowie tramwaju miejskiego w Rzeszowie[52], mimo apeli Rady z 1928 roku nie powiększono w okresie międzywojennym powierzchni miasta, zajmującego w woj. lwowskim (dane GUS z grudnia 1931[53]) drugie po Lwowie miejsce pod względem gęstości zaludnienia (3595 osób na km² – co dało w okresie budowy COP-u niesamowite przegęszczenie ludnościowe obszaru miasta), jednak na mocy ustawy z 23 marca 1933, reformującej administrację samorządową w Polsce i rozporządzeń wykonawczych do niej[54], wydzielono Rzeszów z powiatu ziemskiego, tworząc z miasta odrębnypowiat miejski, na czele którego stanął w miejsce dotychczasowego burmistrza – prezydent miasta. Od tego czasu datuje się przyspieszony międzywojenny rozwój Rzeszowa. Rozbudowanowodociągi i system kanalizacji miejskiej, zmodernizowano zasilanie miasta w energię elektryczną, doprowadzono do odbiorców komunalnych gaz ziemny na potrzeby domowe, a w 1938 przystąpiono do opracowania założeń do planu rozwoju Rzeszowa.
Plan, opracowany przez dwóch wybitnych polskich architektów,Kazimierza Dziewońskiego iWładysława Śmigielskiego, zakładał rozbudowę przestrzenną i ludnościową miasta do ok. 100–150 tys. mieszkańców w 1969, możliwość adaptacji Zamku Lubomirskich na potrzeby administracji wojewódzkiej, a powstawał ściśle w koordynacji z lokalizacją w Rzeszowie obiektówCentralnego Okręgu Przemysłowego. Większość zamierzeń tego planu w zbliżonym kształcie zrealizowano w okresie powojennym, choć są takie, które zmienione (np. ze względu na oszczędność miejsca i przestrzeni) nie doczekały się realizacji[55]. W ramachCOP, w latach 1937–1939 rozpoczęto budowę zakładów zbrojeniowych, m.in. do wybuchu wojny powstała filia Zakładów H. Cegielskiego (następnieZelmer) oraz producent silników lotniczych Wytwórnia Silników nr 2 Państwowych Zakładów Lotniczych (obecnie „Pratt & Whitney Rzeszów”, a do roku 2015 WSK „PZL-Rzeszów”) w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rzeszów stał się wówczas ośrodkiemprzemysłu lotniczego i zbrojeniowego, pod koniec sierpnia 1939 przekraczając liczbę 40 tysięcy mieszkańców[56].
Dynamiczny rozwój przerwałaII wojna światowa, w wyniku której miasto uległo częściowemu zniszczeniu. W pierwszych dniach listopada 1939 Niemcy aresztowali większość księży z parafii leżących w powiecie rzeszowskim i osadzili ich w więzieniu w Rzeszowie na okres około dwóch tygodni. Niektórych wywieziono do obozów. W styczniu 1942 władze okupacyjne utworzyły w Rzeszowiegetto, które funkcjonowało do sierpnia 1942[57]. Większość z umieszczonych w nimŻydów (przed wojną w Rzeszowie mieszkało około 12 tys. ludności pochodzenia żydowskiego, co stanowiło ok. 30% mieszkańców miasta; w getcie znajdowali się także Żydzi przesiedleni z innych miejscowości) wywieziono doobozu zagłady w Bełżcu lub rozstrzelano w lasach na północ od Rzeszowa. Tzw. getto szczątkowe zostało zlikwidowane we wrześniu 1943[57].
Podczasokupacji niemieckiej w 1941 Niemcy wprowadzili dla miasta nazwęReichshof.
W ramach Akcji „Kośba” 25 maja 1944 rzeszowska grupa dywersyjnaPodokręgu Rzeszów AK dokonała udanego zamachu w Rzeszowie przy ul. Batorego na gestapowców Friedericha Pottebauma i Hansa Flaschkego.
2 sierpnia 1944 Rzeszów został zajęty w wyniku wspólnej akcji wojsk1 Frontu UkraińskiegoArmii Czerwonej, oddziałów1 Armii Wojska Polskiego oraz żołnierzy rzeszowskiej komórki AK (dowództwo tych ostatnich wkrótce po wspólnym przepędzeniu Niemców aresztowałoNKWD). Historycy podkreślają znaczenie udziału i współpracy wojsk AK w zdobyciu Rzeszowa, dzięki przewodnikom znającym miasto udało się manewrem okrążającym uniknąć znaczących strat ludzkich i materialnych w mieście.W październiku 1944 naZamku w Rzeszowie NKWD przetrzymywało i torturowało ok. 400 żołnierzyAK. Ppłk.Łukasz Ciepliński „Pług” (1913–1951), od kwietnia 1941 r. Komendant Inspektoratu RejonowegoZWZ-AK Rzeszów w nocy z 7 na 8 października 1944 dowodził nieudaną akcją rozbicia więzienia na Zamku i po schwytaniu został skazany „na pięciokrotną karę śmierci”. 1 marca 1951 wykonano na nim wyrok przez rozstrzelanie.
Wraz z zaprowadzeniem „nowych porządków” rozpoczęły się represje względem opozycji, przetrzymywanie żołnierzy AK wobozach NKWD i wywózki w głąbZSRR.
Od sierpnia 1944 miasto Rzeszów przygotowywano do statusu stolicy nowo utworzonego województwa, choć granice województwa nie były jeszcze do końca znane. Po wojnie w 1945 roku w Rzeszowie ustanowiono oficjalnie stolicę nowo utworzonegowojewództwa rzeszowskiego[58]. Miasto w rozbudowano (w praktyce prawie wiernie według przedwojennego planu rozbudowy, oficjalnie jednak plan przedwojenny zaginął) i unowocześniono, powstało od podstaw wiele osiedli mieszkaniowych, fabryk (w tym już nieistniejące, jak np. Zakłady Optyczne, Zakłady Radiowe Unitra, Polsrebro, Fabryka Obuwia) i dziesiątki przedsiębiorstw i zakładów pracy. W latach 60. XX w., początkowo jako filie, potem jako samodzielne uczelnie powstałyWyższa Szkoła Pedagogiczna i Wyższa Szkoła Inżynierska (Politechnika Rzeszowska) w Rzeszowie, zaś do początku lat 90. XX w. funkcjonowały filie Akademii Rolniczej w Krakowie, Akademii Medycznej w Krakowie (pod koniec lat 80. XX w. była bliska usamodzielnienia), Akademii Muzycznej w Krakowie, SGPiS (SGH) w Warszawie oraz UMCS w Lublinie. W latach 50. XX w. odbudowano i rozbudowano podrzeszowskie lotnisko, a od lat 60. XX w. uruchomiono regularne cywilne połączenia pasażerskie, początkowo tylko zWarszawą, a do połowy lat 70. XX w. także z innymi miastami w Polsce, w tym wakacyjne doSłupska iKoszalina.
W sierpniu 1980 w Rzeszowie rozpoczęły się strajki i powstały pierwsze niezależne odPZPR-u związki zawodoweNSZZ „Solidarność”.
W nocy z 18 na 19 lutego 1981, po 50 dniach okupacyjnego strajku chłopskiego, pomimo usilnych prób jego rozbicia i oddziaływania na jego przebieg przezSłużbę BezpieczeństwaPRL w ramach akcji KRET po przeniesieniu się strajkujących zUstrzyk Dolnych do siedzibyCRZZ w Rzeszowie, podpisanoporozumienia rzeszowsko-ustrzyckie. Po podpisaniu porozumień przewodniczący Komitetu StrajkowegoJan Kułaj wykrzyknął: „Chłopi! Polska nasza!”.
13 grudnia 1981 gen.Wojciech Jaruzelski wprowadziłstan wojenny. Podobnie jak w całym kraju odcięto łączność telefoniczną i wprowadzono godzinę milicyjną oraz przepustki przy wyjeździe z miasta. Zarządzeniem Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości utworzonych zostało 46 ośrodków internowania, m.in. w Rzeszowie-Załężu,Nisku,Uhercach, w których przetrzymywano głównie działaczy „Solidarności”.
W Polsce wybuchały spontaniczne strajki. Podobnie w Rzeszowie zawiązał się w sposób spontaniczny strajk w „Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów”. Wobec beznadziejności sytuacji, trzeciego dnia stanu wojennego strajk został zakończony.
Po upadku PRL w Rzeszowie zahamowane zostało na okres dekady budownictwo mieszkaniowe i w okres trudności wkroczyło wiele rzeszowskich zakładów pracy; większość z nich przestała istnieć. W ich miejsce z czasem stopniowo zaczęły powstawać nowe, mniejsze. Po wizyciepapieżaJana Pawła II utworzono w 1992 nowądiecezję rzeszowską, a z nią diecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne. Zaczęły też powstawać pierwsze prywatne szkoły wyższe. W drugiej połowie lat 90. XX w., wobec wciąż jeszcze skromnych środków w kasie miasta, w Rzeszowie rozpoczęto proces rewitalizacji i estetyzacji wybranych ulic, rynku oraz modernizację infrastruktury komunalnej (jak np. budowa kolektora prawobrzeżnego zbierającego ścieki komunalne do istniejącej od 1988 oczyszczalni miejskiej (1999), pierwszy etap modernizacji urządzeń ujęcia wody dla miasta 1999).
1 stycznia 1999 likwidacji uległy małe województwa i utworzono 16 dużych w tymwojewództwo podkarpackie z siedzibą władz w Rzeszowie, którego granice pokrywają się w dużej mierze z granicamiwojewództwa rzeszowskiego sprzed reformy terytorialnej z 1975. Od tego roku rozpoczyna się dynamiczny rozwój miasta. Dwa lata później, w 2001, działalność rozpocząłUniwersytet Rzeszowski, który powstał z połączenia wcześniej działającej tamWyższej Szkole Pedagogicznej, filiilubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, a także filiikrakowskiej Akademii Rolniczej. Także wtedy pojawiły się w mieście pierwsze duże prywatne inwestycje w przemysł lotniczy, farmaceutyczny i informatyczny. W 2002 oddano do użytku halę widowiskową na „Podpromiu” i most Zamkowy jako trzecią w śródmieściu przeprawę drogową przez rzekę Wisłok.
W 2005 Rzeszów przyjęto do stowarzyszeniaEurocities oraz Unii Metropolii Polskich[59]. W 2006 obszar administracyjny Rzeszowa powiększono po raz pierwszy od 1977 – ze względu na brak powierzchni pod inwestycje. W wyniku trwającego do 2010 corocznego poszerzania granic wzrósł o 117% – na szczeblu centralnym działania te wspierała posłanka (do 2009) i szefowa podkarpackiejPlatformy Obywatelskiej,Elżbieta Łukacijewska[60]. Kolejne etapy procesu nastąpiły w 2017, 2019 i 2021. Tym samym miasto osiągnęło powierzchnię 129,01 km² (dnia 1 stycznia 2021)[61].
W 2005 otwarto pierwsze regularne międzynarodowe połączenie z rzeszowskiego lotniska doLondynu. Z Rzeszowa dolecieć można do Nowego Jorku,Dublina, Londynu (Luton oraz Stansted), Bristolu, Manchesteru,East Midlands, Monachium, Tel Awiwu, Burgas, Grecji (Korfu, Ateny – sezonowo), Glasgow oraz kilka razy dziennie doWarszawy.[potrzebny przypis]
W 2008 i 2009 realizowane były bezpośrednie rejsowe loty międzykontynentalne do dwóch lotniskNowego Jorku. Od kwietnia 2018 wznowione zostało połączenie z Newark (EWR: Nowy York - Newark).
W listopadzie 2009 oddano do użytku, jako kolejny etap rozbudowy terminalu pasażerskiego rzeszowskiego lotniska, nową halę odpraw z zapleczem restauracyjno-handlowym. W związku z systematycznym corocznym wzrostem zarówno odpraw pasażerskich, jak i towarowych na lotnisku w Rzeszowie prowadzone są z dużym rozmachem inwestycje mające poprawić bezpieczeństwo i infrastrukturę zapleczaMiędzynarodowego Portu Lotniczego.
Rzeszów jest dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem miejskim. Dużą rolę w mieście odgrywa przemysł (lotniczy, informatyczny, elektroniczny, farmaceutyczny, spożywczy, gospodarstwa domowego) oraz handel. Powstają nowe inwestycje: głównie mieszkaniowe, ale również usługowo-handlowe, drogowe, przemysłowe i biurowe – w tym o standardzie „A”. Z myślą o przyciągnięciu kapitału i tworzeniu nowych miejsc pracy w Specjalnych Strefach Ekonomicznych na terenie miasta (SSE „Rzeszów-Dworzysko”) i w sąsiednich gminach powstałoBiuro Obsługi Inwestora.[potrzebny przypis]
Rzeszów dysponuje budżetem w wysokości blisko 1,800 mln złotych (zaplanowane wydatki na rok 2021)[62].
W listopadzie 2024 roku na terenie miasta działało 36 513 przedsiębiorstw[63].
We wrześniu 2019 Agencja „Fitch Ratings” potwierdziła ocenę ratingową długoterminowego międzynarodowego zadłużenia w walucie zagranicznej i krajowej na poziomie: BBB+ a krajowy rating długoterminowy na: AA (pol) z perspektywą stabilną dla miasta Rzeszowa[64].
Pochodzenie nazwy Rzeszowa jest tłumaczone trojako. Wczesna dyskusyjna teoria, podawana przez ks. Wojciecha Michnę (1820–1893), wywodzi ją od hipotetycznej niemieckiej formy *Reich(s)hoff (‘dwór pański’) na określenie miasta założonego rzekomo przez niemieckich kolonistów[66] (zob.Głuchoniemcy). Ta pozbawiona podstaw źródłowych etymologia, odwołująca się do niemieckiego wpływu prawno-osadniczego na Rusi Czerwonej przed jej przyłączeniem do Polski za panowania Kazimierza Wielkiego, budziła już przed I wojną światową zastrzeżenia, które nasiliły się po II wojnie światowej z uwagi na jej wykorzystanie w polityce kolonizacyjnejIII Rzeszy[67]. W 1941 r. okupacyjne władzeGeneralnego Gubernatorstwa wprowadziły bowiem urzędową nazwęReichshof, powołując się na prace ks. Michny i Kurta Lücka.Stanisław Rospond zwrócił uwagę, że formaReichshoff lub podobna niepoparta jest zapisami, zaś sam model przekształcenia tej nazwy w formę Rzeszów nie jest spotykany w polszczyźnie (niemieckiereich- przyswajane było jakorych-)[68]. Przede wszystkim jednak wczesna niemiecka postać nazwy Rzeszów jest poświadczona w 1410 i 1438 jakoResche, co należy uznać za formę wtórną wobec średniowiecznych nazw polskiej (Rzeszów) i ruskiej (Rieszew lubRiesziw)[69][70].
Od początków XX w. przeważa w nauce polskiej objaśnienie nazwy na gruncie rodzimym – od słowarzesza (‘duża liczba osób’) albo jako formy dzierżawczej od niepotwierdzonej nazwy osobowej *Rzech lub *Rzesz (tak m.in.Franciszek Piekosiński,Aleksander Brückner).Władysław Makarski dokonawszy krytycznego przeglądu zaproponowanych etymologii opowiada się za zmodyfikowaną koncepcjąMieczysława Karasia, który w oparciu o dawną ruską nazwęRiaszew lubRiasziw (znaną z 1386) sugerował pierwotne brzmienie polskie *Rzęszów lub *Rząszów i kwestionował podstawę etymologiczną *Rzesz lub *Rzech. Makarski nie wyklucza istnienia nazwy osobowej *Rzesz lub *Rzech na gruncie językowym, ale z przyczyn historycznych uznaje Rzeszów z 1354 za polską adaptację ruskiego toponimuRieszew lubRiesziw (poświadczonego w 1404 i 1502), który z kolei w starszej źródłowo i językowo postaciRiaszew lubRiasziw mógłby przechować nazwę pierwotnej polskiej osady *Rzęszów sprzed podbojów książąt halickich, ta zaś daje się wywieść od typowego dla średniowiecznej polszczyzny zdrobnienia imion z członemRzędzi- lub-rząd[71]. Polsko-ruski rodowód nazwy znajduje potwierdzenie w jej łacińskim odpowiedniku (Resovia), używanym od czasów lokacji (dokument z 1354 mówi o„Oppidum Rzeszoviense”), w nazwisku rodowym przyjętym przez pierwszych właścicieli miasta (Rzeszowscy), a także w fakcie, że na przestrzeni 146 lat zaboru austriackiego, a więc niemieckojęzycznej administracji państwowej, dokumentacji i kartografii, zaborca nigdy nie stosował niemieckiego egzonimuReichshof, lecz wyłącznie polską nazwęRzeszów.
Ślad etymologii rodzimej przetrwał w miejscowej tradycji, która nadała miastu potoczne określenieRzesza, oraz w nazwie jednej z najstarszych sąsiednich osad (Mrowla, dawniejMrowie), na co w swoich etnologicznych badaniach wskazywał Franciszek Kotula (Tamten Rzeszów, 1983).
Nazwa Rzeszów ma następujące odpowiedniki obcojęzyczne:łac.Resovia,cz.Řešov,jid.רײַשעRajsze,ukr.Ряшів (Riasziw) iros.Ряшев (Riaszew). Rosyjska i (rzadziej) ukraińska forma Жешув jest prostątranskrypcją, która rozpowszechniła się po 1945.
Rzeszów jest stolicąwojewództwa podkarpackiego, mieszczą się tu Podkarpacki Urząd Wojewódzki i Podkarpacki Urząd Marszałkowski. W Urzędzie Wojewódzkim swoją siedzibę mają władzepowiatu rzeszowskiego, który nie obejmuje samego miasta. W Rzeszowie mają także siedzibę urzędy szczebla wojewódzkiego.
Miasto jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji rzeszowskiej.
Rzeszów jestmiastem na prawach powiatu. Organem stanowiącym miasta jest Rada Miasta Rzeszowa, licząca zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym w miastach do 200 tysięcy mieszkańców 25 radnych (w minionej kadencji 2018-2024 było przejściowo 28 radnych: od stycznia 2019 przybyło miastu 2 radne w związku z przyłączeniem do Rzeszowa sołectwa Matysówka z gm. Tyczyn, natomiast od stycznia 2021 roku 1 radny w związku z przyłączeniem miejscowości Pogwizdów Nowy z gm. Głogów Małopolski[62]).
Organem wykonawczym jestprezydent miasta, od 2002 wybierany w wyborach bezpośrednich co 4 lata, a od roku 2024 co 5 lat. Siedzibą prezydenta miasta Rzeszowa i Rady Miasta jestrzeszowski ratusz.
Wieloletnim prezydentem miasta byłTadeusz Ferenc, pełniący urząd przez prawie pięć kadencji (od listopada 2002 do lutego 2021). 10 lutego 2021 złożył on rezygnację z urzędu[72] ze względu na zły stan zdrowia. W czerwcu 2015 r. został uznany przez tygodnik „Newsweek” za najlepszego Prezydenta polskich miast, a także za „Człowieka roku 2015” przez Kapitułę Konkursową „Smart City Forum” w 2016 r. Doktor honoris causa Politechniki Rzeszowskiej (2017 r.)[73]. W wyborach z października 2018 wygrał w I turze z wynikiem blisko 64%, zdecydowanie pokonując kandydata z ramienia PiS na ten Urząd. Ważna informacja jest fakt iż nowo wybrana Rada Miejska, wprowadziła aż 12 radnych z Komitetu „Rozwój Rzeszowa Tadeusza Ferenca”. Stworzyła ona koalicję z PO, która w Radzie Miasta ma 4 przedstawicieli. PiS wprowadził do RM 9 radnych[74]. Po włączeniu do Rzeszowa Miłocina i Matysówki Rada Miasta została uzupełniona przez 2 radne, które poszerzyły grono radnych komitetu „Rozwój Rzeszowa” Tadeusza Ferenca który od 2019 roku mając większość 14 radnych może rządzić w Radzie Miasta samodzielnie[75]. Tadeusz Ferenc był pierwszym prezydentem Rzeszowa wybranym w wyborach powszechnych oraz 29. osobą stojącą na czele rzeszowskiego magistratu, licząc kolejno od czasów uzyskania przez Galicję autonomii w XIX w. (choć burmistrzowie, tzw. proconsulowie, istnieli też w Rzeszowie w okresieI Rzeczypospolitej, gdy miasto miało prywatnych właścicieli i własny samorząd – to jednak zbyt mało o rzeszowskich burmistrzach tego okresu wiadomo, a o nazwiskach można dowiedzieć się z ksiąg grodzkich, które nie przetrwały w komplecie)[76]. Zatem pierwszym burmistrzem „Wolnego Królewskiego Miasta Rzeszowa” (której to nazwy używano chętnie od 1846 po okres międzywojenny), z tytułem Naczelnika Miasta Rzeszowa, został wybrany w (1863)Jan Pogonowski herbu Ogończyk. Tytuł ten obowiązywał do 1893, kiedyLeon Schott uzyskał miano burmistrza. W okresie międzywojennym Rzeszowem władał do 1933 burmistrz, a od wydzielenia Rzeszowa jakopowiatu miejskiego w ramach reformy samorządowej (1933) – prezydent (ostatnim burmistrzem i zarazem pierwszym prezydentem Rzeszowa byłRoman Krogulski). Po II wojnie światowej na pierwszego prezydenta miasta powołano przedwojennego wiceprezydentaFranciszka Ślusarczyka. W latach 50., podobnie jak w całej Polsce władze lokalne rezygnowały z funkcji prezydentów miast a ich obowiązki przejęli przewodniczący Miejskich Rad Narodowych. Ostatecznie funkcję prezydentów miast powrócono tzw. małą reformą administracyjną z 1974.
W mieście siedziby mają wszystkie organy sądów powszechnych (sądy:Rejonowy,Okręgowy,Apelacyjny). Swoją siedzibę ma tam równieżWojewódzki Sąd Administracyjny oraz Prokuratura Regionalna[77]. W 1812 naZamku w Rzeszowie rozpoczęły się prace adaptacyjne budynku, które miały na celu przystosowanie go do pełnienia funkcji Sądu Obwodowego i więzienia. Przez szereg lat Zamek pełnił funkcję siedziby sądów Rejonowego i Okręgowego. W czerwcu 2010 r. Sąd Rejonowy został przeniesiony do nowo wybudowanego budynku przy ul. gen. J. Kustronia 4.
Obecnie trwają zaawansowane rozmowy – poparte deklaracjami – a dotyczące przeniesienia siedziby Sądu Okręgowego z budynku Zamku Lubomirskich. W planach jest budowa nowej siedziby Sądu Okręgowego obok obecnego Sądu Rejonowego[78].
W czasachGalicji Rzeszów należał do apelacji krakowskiej, jednak w 1944 siedzibę sądu apelacyjnego przeniesiono czasowo zKrakowa do Rzeszowa. Doprowadziło to do konfliktu władz lokalnych o to, gdzie na stałe ma znaleźć się sąd apelacyjny znajduje odzwierciedlenie w nomenklaturze instytucji, kiedy to używano 2 pieczęci (Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, lub zamiennie Sąd Apelacyjny w Krakowie z tymczasową siedzibą w Rzeszowie). 3 marca 1945 „apelacja” powróciła ostatecznie do Krakowa, a 29 marca tego samego roku wydzielono obszar pod jurysdykcją nowo powstałego Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie (zlikwidowano go w 1946 i ponownie powołano w 1949). W 1950 wszystkie sądy apelacyjne zostały zlikwidowane. Wskutek reformy sądownictwa z 1990 w całej Polsce powstało 10 nowych Sądów Apelacyjnych, w tym w Rzeszowie.Wojewódzki sąd administracyjny w Rzeszowie powstał po przekształceniu ośrodka zamiejscowegoNaczelnego Sądu Administracyjnego.
„Przeniesienie miasta” na południe, lokacja miasta przez króla Kazimierza Wielkiego naprawie magdeburskim; niewiele wiadomo o granicach tamtego Rzeszowa, wiadomo jedynie że miasteczko ulokowano wraz z Rynkiem i ul. Farną (Kościuszki) na lessowym wzgórzu otoczonym wokół jeziorami i bagnami pełniącymi funkcje obronne, w skład miasta wchodziły też na pewno fragmenty późniejszych ulic 3 Maja i Mickiewicza – która wiodła przez rzekę Wisłok na wschód, w stronę Jarosławia.
Miasto przejmujeMikołaj Spytek Ligęza, rozwija je na północ (budowaklasztoru bernardynów), południe (rejon ulic Baldachówka i Grodzisko) oraz na wschód (ulica Słowackiego, tzw. Różanka) i w kierunku rzeki (budowa kościołaśw. Ducha i szpitala). Na prawym brzegu Wisłoka, należącym do miasta tzw. Czekaju funduje „domy czynszowe dla ubogich mieszczan”. Rozpoczyna również budowęzamku na południe od centrum miasta.
W rejonie placu Wolności powstaje żydowska osada zwana Nowym Miastem z tzw. „Nowym Rynkiem” (Plac Wolności), ostatecznie łączy się ona z Rzeszowem pod koniec XVIII wieku.
Rozwijają się okolice dworca PKP, na terenach należących do gminyRuska Wieś.
1902
7,68 km²
Ruska Wieś (część śródmieścia w rejonie dworca głównego PKP i ulicy Króla Augusta oraz Krakowskiej), częśćStaroniwy iDrabinianki
W wyniku starań ówczesnego burmistrzaStanisława Jabłońskiego Sejm Galicji wyraża w 1901 zgodę na przyłączenie do miasta w całości gminy-wsi Ruska Wieś obejmującej tereny pomiędzy dotychczasowym Rzeszowem a Staromieściem oraz rejon ulic Króla Augusta oraz Krakowskiej po skrzyżowanie z ul. Ustrzycką, a także części pobliskich wsi Staroniwy – część do torów kolejowych na Jasło z niewielkim fragmentem za nimi w rejonie ul. Langiewicza i Drabinianki (tzw. Maćkówka – zwana Podpromiem – enklawa Drabinianki na zachodnim brzegu rzeki Wisłok) po granice wsiZwięczyca na południu. To wydarzenie upamiętnia tablica znajdująca się w ratuszu miejskim.
W wyniku włączenia Rzeszowa doCOP-u następują gwałtowne zwiększenie populacji miasta i kłopoty lokalowe. Zresztą w 1928 rada miasta zgłasza wniosek o powiększenie obszaru Rzeszowa do ok. 40 km², co ma umożliwić jego planową i czytelną rozbudowę, jednak w okresie międzywojennym żadne decyzje rządowe w tym zakresie nie zapadają, jedynie w roku 1933 w wyniku reformy administracji roku miasto zostaje wydzielone z powiatu jakopowiat grodzki i dotychczasowy burmistrz otrzymuje miano prezydenta miasta (pierwszym prezydentem Rzeszowa zostaje dotychczasowy burmistrzRoman Krogulski) i uprawnienia starosty powiatowego na teren miasta Rzeszowa. Pod koniec lat 30. powstają nowe kamienice i pierwsze osiedla bloków mieszkalnych (ulice Hetmańska, Curie-Skłodowskiej, Bohaterów Westerplatte). Środek ciężkości zabudowy przesuwa się znacznie na południe w kierunku fabryk PZL i filii Zakładów Cegielskiego (Zelmer), tj. wzdłuż ul. Dąbrowskiego i Hetmańskiej. Ludności szybko przybywa i przed wybuchem II wojny światowej liczba mieszkańców Rzeszowa przekracza 41 tys.
Korekta głównie południowej granicy Rzeszowa w związku z budową zapory i zalewu na rzece Wisłok. Z Rzeszowa wyłączono kilkanaście domów w rejonieZwięczycy na południe od ul. Wetlińskiej (Żabnik) oraz skorygowano (wyprostowano) przebieg linii granicy w rejonieDrabinianki, odłączając zakole Dębiny (przyłączone następnie do Budziwoja) a wchłaniając teren w rejonie ulic Gościnnej i Makuszyńskiego; zamianie też uległy niewielkie tereny w rejonieMiłocina (wyłączenie skrawka terenu na północnej linii granicy w zamian za włączenie niewielkiej enklawy wzdłuż ul. Borowej). Brak natomiast w mapach topograficznych i dokumentach potwierdzenia zmian granic w rejonieSłociny[potrzebny przypis] – jeszcze w roku 1976 park w Słocinie na podkładach map stosowanych w miejskich pracowniach urbanistycznych zlokalizowany jest poza granicami miasta.
Równolegle w latach 1963–1968 prowadzone są intensywne prace planistyczne nad zagospodarowaniem prawobrzeżnej części miasta; ambitne plany budowy nowoczesnej dzielnicy zostają jednak zarzucone z braku środków i w drugiej połowie lat 70. XX w. po wyburzeniu znacznej części zabudowy dawnej Drabinianki (obszary pomiędzy ulicami Rejtana i Podwisłocze) powstał tam w atmosferze centralnego nacisku na szybką realizację dużej liczby nowych mieszkań kilkadziesiąt monotonnych i długich, ustawionych w jednym kierunku 11-piętrowych bloków osiedla, z którego dawnych planów pozostaje tylko szumna nazwaNowego Miasta.
1977
53,7 km²
W wyniku intencyjnej uchwały ówczesnejWojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z czerwca 1976 roku oraz rozporządzenia rządu z 29 grudnia 1976[82], od 1 lutego 1977 do Rzeszowa przyłączone zostają w całości:Zalesie iWilkowyja, duża częśćSłociny, częśćPrzybyszówki i fragmentBiałej, a także niewielkie fragmentyMiłocina w rejonie ulicy Ślusarczyka.
W latach 80. i 90. XX w. na Pobitnym i Wilkowyi powstaje osiedle bloków Pobitno-Północ, powstaje również duże osiedle w zachodniej części miasta (os. Krakowska-Południe) oraz rozbudowywane jest osiedleBaranówka (część zwana „4B”, a nieoficjalnie „piątką” w pobliżu Technikum Rolniczego).
2006
68 km²
W granice Rzeszowa zostają włączone pozostała częśćSłociny orazZałęże.
Z powodu braku powierzchni pod inwestycje, wskazywanego od wielu lat przez urbanistów dalekiego wykraczania granic funkcjonalnych miasta poza jego granice administracyjne oraz z powodu jednej z największych gęstości zaludnienia Rzeszowa pośród miast polskich, władze miasta decydują się na rozpoczęcie procedury przyłączenia okolicznych sołectw. 1 stycznia 2006 przyłączone zostają pozostała część Słociny i Załęże.
2007
77,24 km²
Do Rzeszowa zostaje przyłączona wschodnia częśćPrzybyszówki.
Do Rzeszowa zostaje przyłączona podmiejska wieśMatysówka (z gminy Tyczyn) oraz pozostała częśćMiłocina.
W lipcu 2018 Rada Ministrów wyraziła zgodę na przyłączenie do miasta dwóch miejscowości w oparciu o pozytywną opinię wojewody podkarpackiego, MSWiA, jak i wyniki przeprowadzonych konsultacji społecznych[87]. Rzeszów powiększył się od 1 stycznia 2019 o Miłocin o powierzchni 90 ha (z gm. Głogów Młp.) oraz Matysówkę o powierzchni 530 ha (z gm. Tyczyn)[88]. Od 2019 r. miasto ma ponad 126 km kw. powierzchni oraz około 196 tys. mieszkańców[89].
2021
129,01 km²
Do Rzeszowa zostaje przyłączonyPogwizdów Nowy (z gminy Głogów Małopolski)[90].
Rada Ministrów dnia 31.07.2020 r. wydała rozporządzenie, na mocy którego miasto Rzeszów z dniem 1 stycznia 2021 roku powiększyło swój obszar o miejscowość Pogwizdów Nowy z gminy Głogów Małopolski (2,4 km² oraz ok. 1200 mieszkańców)
Według najnowszych danych GUS z 30 czerwca 2025 r. Rzeszów zamieszkiwało 198 540 osób (wobec 197 536 w dniu 30.06.2024), a jego powierzchnia wynosi 129,01 km², co czyni go 14. miastem Polski pod względem liczby ludności i 20. miastem Polski pod względem zajmowanej powierzchni.
Wykres liczby ludności Rzeszowa na przestrzeni ostatniego stulecia:
Największą (przed korektą wynikającą z NSP 2021) liczbę ludności Rzeszowa GUS szacował w dniu 31 grudnia 2021 roku – na 198 609 mieszkańców[91], co po uwzględnieniu danych uzyskanych od marca do września roku 2021 GUS skorygował na 196 374 osoby zamieszkujące miasto Rzeszów w dniu 31 grudnia 2021. Unia Metropolii Polskich szacowała co prawda, że na terenie Rzeszowa wiosną roku 2022 mieszkało nawet ponad 300 tysięcy osób, z czego ok. 100 tys. stanowiły osoby będące uciekinierami wojennymi z Ukrainy[92][93], ale nie potwierdziły tego badania GUS z 2023 ani dane MSWiA[94]. Grupę, szacowaną przez władze miasta na ok. 20 – 30 tys. mieszkańców stanowią osoby faktycznie zamieszkałe, lecz nie zameldowane na terenie Rzeszowa, które nie generują przypisanych do miejsca zamieszkania podatków, co wpływa negatywnie na finanse miasta. Dlatego władze Rzeszowa prowadziły przez wiele lat (w formie loterii) kampanię mającą na celu zachęcenie nowych mieszkańców do rozliczania podatku dochodowego w miejscu faktycznego zamieszkania (podobną kampanię prowadzi Wrocław).
Prowadzone są intensywne remonty i rewitalizacja wielu rejonów[95]. Duża część ze środków na rozwój miasta ma swe źródło wfunduszach strukturalnych Unii Europejskiej. Według danych UM w latach 2006–2015 największą część miejskich funduszy przeznaczonych zostało na inwestycje infrastruktury drogowej i komunikacyjnej. W latach 2006–2019 powiększono obszar miasta ponad dwukrotnie, rozbudowano i zmodernizowano międzynarodowy port lotniczy „Rzeszów-Jasionka” oraz wzmocniono pozycję ośrodka akademickiego.
Stopa bezrobocia wynosi 4% (stan na listopad 2024)[63].
Rzeszów, jako pierwsze miasto w Polsce, udostępnił mieszkańcom darmowy szerokopasmowy Internet (siećResMAN). Według rankingu „Przekroju” – „Gdzie się żyje najlepiej?” opublikowanego 18 czerwca 2009[96] Rzeszów zajął 2. miejsce, poPoznaniu.
Według Dziennika „Gazeta Prawna” z maja 2014 Rzeszów zajął 2. miejsce z kwotą dotacji 13 038 zł na jednego mieszkańca związanym z pozyskiwaniem i wydawaniem pieniędzy z Brukseli oraz zarządzaniem długiem. Ponadto w maju 2014 roku miasto Rzeszów zajęło II miejsce w rankingu Miast Atrakcyjnych dla Biznesu, w kategorii dużych miast (od 150 tys. do 300 tys. mieszkańców) zorganizowanym przez miesięcznik „Forbes”. W sierpniu 2014 roku dwutygodnik „Wspólnota” opublikował ranking bilansujący dokonania wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w mijającej kadencji „Najszybciej rozwijające się gminy w latach 2010–2014”. Rzeszów zajął pierwsze miejsce wśród miast na prawach powiatu. W październiku 2014 r. Prezydent Miasta Rzeszowa – Tadeusz Ferenc został wybrany najlepszym prezydentem kadencji 2010 – 2014 dzięki ocenom czytelników Portalu Samorządowego, uzyskując 92,3% pozytywnych głosów w trzech kategoriach: sytuacja społeczno-gospodarcza i rynek pracy, inwestycje miejskie oraz zarządzanie urzędem i usługami dla mieszkańców.
W styczniu 2015 w analizie dokonanej przez „Puls Biznesu” Rzeszów zajął 1. miejsce pod względem inwestycji przeliczając na jednego mieszkańca (per capita). Zestawienie dotyczyło 12 miast tworzących Unię Metropolii Polskich. W lutym 2015 roku miasto Rzeszów otrzymało nagrodę główną w kategorii „Wschodząca Gwiazda Outsourcingu w Polsce”. Nagroda ta stanowi podsumowanie działań dot. wspierania biznesu, jego rozwoju w mieście. Ponadto w maju 2015 roku Fundacja Schumana przedstawiła raport „miast uczących się”. Rzeszów w tym rankingu zdobył 2. miejsce. Pod uwagę wzięto m.in. infrastrukturę produkcyjną, kapitał ludzki, prowadzenie biznesu, coroczny przyrost liczby mieszkańców, jak również współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a mieszkańcami miasta. W raporcie wzięto pod uwagę fakt że Rzeszów konsekwentnie od lat wiąże swoją przyszłość z nowoczesnymi technologiami (lotnictwo, branża IT).
W tym samym rankingu spośród wszystkich metropolii Polski – Rzeszów zajął 1. miejsce. W 2015 roku Rzeszów zajął 1. miejsce w rankingu miast atrakcyjnych dla biznesu (w kategorii miast od 150 do 300 tys. mieszkańców). Ranking opracował miesięcznik „Forbes”.
Kapitał jakości życia – w zestawieniu 12 polskich metropolii – został zakwalifikowany dość wysoko. W badania przeprowadzonych w roku 2016 PwC oceniło Rzeszów jako miasto w bardzo dobrej kondycji z dużymi perspektywami na przyszłość[97].
Rzeszów jest regionalnym centrum przemysłu lotniczego, AGD, maszynowego oraz farmaceutycznego. Siedzibę mają tu także liczne przedsiębiorstwa z branży IT.
W 1971 r. utworzono przedsiębiorstwo państwoweRzeszowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Rzeszowie, których organem założycielskim byłoMinisterstwo Przemysłu Chemicznego; w tym samym roku przedsiębiorstwo przejęło majątek Farmaceutycznej Spółdzielni Pracy „Syntofarma” w Rzeszowie i stało się jednym z największych producentów leków w kraju. W 1997 przedsiębiorstwo zostało sprzedane amerykańskiemu koncernowi ICN Pharmaceuticals Inc. z siedzibą wCosta Mesa (od 2018Bausch Health z siedzibą wLaval w Kanadzie). W Rzeszowie działają jeszcze dwie fabryki leków: koncernuSanofi-Aventis oraz polskiej firmy Chema-Elektromet.
W Rzeszowie przez kilkadziesiąt lat swoją siedzibę miałZelmer SA – obecnie zlikwidowany. Majątek tej rzeszowskiej fabryki w wyniku sprzedaży przez Ministerstwo Skarbu Państwa przejęła niemiecka firma BSH/Bosch – europejski producent sprzętuAGD. MarkaZelmer została w roku 2019 wycofana z rynku, a prawo do używania nazwy „Zelmer” jako znaku firmowego zostało w 2020 r. sprzedane przez spółkę BSH Polska niezwiązanemu z Rzeszowem podmiotowi trzeciemu, planującemu rozpoczęcie pod tą marką produkcji sprzętu AGD.
W 1938 roku w ramachCOP uruchomiono w Rzeszowie Państwowe Zakłady Lotnicze (po wojnie WSK PZL Rzeszów). Zakłady te w 1994 r. zostały przekształcone w spółkę skarbu państwa, a w 2001 85% udziałów zostało sprzedane amerykańskiej spółceUnited Technologies.[98] W 2015 r. zakład zmienił nazwę naPratt & Whitney Rzeszów[99]. Rzeszów jest głównym ośrodkiem stowarzyszenia przedsiębiorcówDolina Lotnicza (Aviation Valley). W skład stowarzyszenia wchodzą przedsiębiorstwa z całego kraju.
Utworzony zostałPodkarpacki Park Naukowo-Technologiczny. Podstawą tego przedsięwzięcia jestprzemysł lotniczy i farmaceutyczny. Nowe pomysły i rozwiązania powiązane z parkiem technologicznym powstawać mają w preinkubatorze akademickimPolitechniki Rzeszowskiej. W PPNT powstały i funkcjonują zakłady m.in.MTU Aero Engines, Borg Warner, Ultratech (przemysł lotniczy). Swą fabrykę ma tu także Alima Gerber SA – producent pożywienia i soków dla niemowląt i dzieci.
Podkarpaccy przedsiębiorcy działający w sektorze informatycznym powołali Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka. Po połączeniu przedsiębiorstw „Asseco” i Softbank Rzeszów jest głównym centrum programistycznymAsseco Poland. W mieście działają firmy z sektora IT, jak BMM czy teżG2A.COM, która w 2016 otrzymała trzy nagrody przyznane przez American Business Awards[100]. W Rzeszowie ponadto swoją siedzibę ma Centrum Usług dla BiznesuDeloitte (biurowiec „SkyRes Warszawska”), świadcząca usługi audytu, finansów, IT dla Europy Środkowej[101] czy też przedsiębiorstwo doradczePwC[102].
PGE Obrót SA zdobył 1. miejsce spośród największych przedsiębiorstw z Podkarpacia, uzyskując w 2014 ponad 12,9 mld zł przychodów ze sprzedaży. Siedzibą „PGE Obrót SA” jest Rzeszów. Spółka ma oddziały w Białymstoku, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie, Skarżysku–Kamiennej, Warszawie i Zamościu.
Na terenie miasta funkcjonują trzy specjalne strefy ekonomiczne:
SSE Rzeszów-Dworzysko (na jej terenie zainwestowało kilkanaście przedsiębiorstw[103]). Składa się ona z przeważającej części miasta, jak i powiatu rzeszowskiego
SSE w rejonie ul. Ciepłowniczej
SSE na terenie dawnej „WSK PZL Rzeszów” produkowane są przez przedsiębiorstwo Hamilton Sundstrand Poland podzespoły używane w samolotach oraz silniki lotnicze.
Na północ od miasta istnieją ponadto bardzo dobrze rozwinięte trzy SSE (wszystkie w niedalekiej odległości od miasta i lotniska):
SSE S1 Jasionka
SSE S1-3 Tajęcina
SSE S2 Rogoźnica
Strefy te działają (w ramach stworzonego przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego) Parku Naukowo-Technologicznego „Aeropolis” (Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny – Rzeszów ul. Szopena 51).
Stara Szwalnia (dawniej C.H. Rotunda), Al. Okulickiego 10
C.H. Europa II, Piłsudskiego 34
Castorama, al. Powstańców Warszawy 13
Makro Cash&Carry, Al. Armii Krajowej 92
Media Markt, al. Rejtana 36
E.Leclerc, Rejtana 69
Bi1, Al. Witosa 21
OBI, ul. Podkarpacka 4
Agata Meble, Al. Powstańców Warszawy 32
Auchan, Krasne /k. Rzeszowa
Leroy Merlin Krasne /k. Rzeszowa
Leroy Merlin Rzeszów Al. Witosa 19
Kaufland, ul. Okulickiego 14a
Kaufland, al. Rejtana 67
Rzeszów należy do miast o najwyższym wskaźniku nasycenia powierzchni handlowej na 1000 mieszkańców. W latach 2011–2014 w Rzeszowie odnotowano wzrost wskaźnika łącznej powierzchni w centach handlowych o ponad 60%.[potrzebny przypis] Ma to związek z nastawieniem na partnerów biznesowych oraz kupujących głównie zza wschodniej granicy. Sporą grupę docelową stanowią mieszkańcy i przedsiębiorcy z mniejszych miast województwa zaopatrujący się w Rzeszowie. Ważną rolę odgrywa także spora liczba studentów.
W kwietniu 2013 r. udostępniono do ruchu łącznik drogi miejskiej z autostradą idrogą ekspresową S19 – razem stanowiącej część autostradowej obwodnicy Rzeszowa (do węzła Rzeszów – Wschód)[109].
W tym samym miesiącu podpisano umowę z wykonawcą kolejnego odcinka drogi ekspresowej S-19 (od wykonanego węzła Świlcza do planowanego węzła Rzeszów Południe – oddając plac budowy wykonawcy w lipcu 2015). Budowę w/w odcinka oraz łącznika miejskiego zakończono w grudniu 2017 roku. Tym samym Rzeszów zyskał zachodnią obwodnicę miasta, odciążającą w znacznym stopniu ruch samochodowy w mieście[110].
Według zapisów zatwierdzonego przez rząd kontraktu wojewódzkiego droga ekspresowa S-19 zostanie przedłużona do węzła Babica i dalej do Barwinka. Już obecnie dzięki wybudowanemu łącznikowi z ul. Podkarpackiej do węzła S-19 „Rzeszów-Południe” i dalej w kierunku węzła autostradowego „Rzeszów-Zachód” można ominąć miasto jadąc od strony południowej. S-19 budowana jest również w kierunku północnym (od węzła A-4 „Rzeszów-Wschód” w stronę Lublina). Wybudowany węzeł S-19 „Jasionka” pozwala szybko dotrzeć do portu lotniczego.
Wybudowana autostrada A-4 na terenie Polski biegnie nieprzerwanie od granicy ukraińskiej do granicy z Niemcami. 10 lipca 2016 roku oddano do użytkowania ostatni brakujący jej odcinek od węzła Rzeszów-Wschód do Jarosławia.
Ponadto w ramach kontraktu wojewódzkiego zatwierdzono m.in. budowę południowej obwodnicy Rzeszowa, której wykonanie wstrzymano. Obecnie trwają zaawansowane prace nad zmodyfikowanym projektem tej inwestycji, biorącym pod uwagę to, że będzie ona przebiegać przez obszary objęte ochroną w ramach programu „Natura 2000” (m.in. most na rzece Wisłok).
Również w samym mieście prowadzone były remonty głównych arterii miejskich i dróg wylotowych m.in. ul. Podkarpackiej, ul. Rejtana oraz ul. Lubelskiej. W październiku 2014 roku otwarta została przebudowana Aleja Wyzwolenia. Inwestycja ta jest częścią większego projektu budowy systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa, którego koszt wyniósł ok. 415 mln złotych.
W roku 2015 dokonano poszerzenia do 4 pasów ruchu część Al. Sikorskiego. We wrześniu 2016 rozpoczęto III etap inwestycji rozbudowy w/w Alei do granicy miasta[111], której budowę zakończono w grudniu 2017[112].
W 2017 rozpoczęto modernizację ul. Podkarpackiej do 4 pasów ruchu – do granicy miasta[113]. Równocześnie rozpoczęto budowę II części obwodnicy północnej od ulicy Lubelskiej do ulicy Warszawskiej, która docelowo ma połączyć się z ul. Krakowską. Obie inwestycje zakończono w 2019 roku. Celem inwestycji było odciążenie ścisłego centrum od ruchu samochodowego oraz otwarcie nowych terenów pod inwestycje[114].
I etap inwestycji (z mostem T. Mazowieckiego) został oddany w 2015 roku. W roku 2017 rozpoczęto jej II etap, który zakończono w maju 2019 roku. III etap (połączenie ul. Warszawskiej z Krakowską) jest obecnie w planach.
Od początku 2016 – po 12 latach przerwy – w centrum miasta zaczęła działać ponownie strefa płatnego parkowania. Ma ona na celu odciążenie centrum od ruchu samochodowego, propagując jednocześnie ideę poruszania się środkami komunikacji miejskiej. Równocześnie zamontowano parkomaty dla obsługi samochodów planujących postój w strefie.
Miasto na ten cel miasto zakupiło nowoczesne autobusy, biletomaty, wprowadzono „Rzeszowską Kartę Miejską” oraz system ich obsługi w autobusach. Zamontowano równocześnie tablice świetlne oraz nowe wiaty przystankowe. Na wybranych drogach wyznaczono „bus-pasy”.
W celu ochrony dróg miejskich zamontowano na drogach wlotowych do miasta wagi wraz z wyświetlaczami elektronicznymi dla samochodów, przekraczających dopuszczalny ciężar. System wag połączony jest z Centrum Sterowania Ruchem, rejestrującym pojazdy. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego ciężaru powiadamiana zostaje Inspekcja Transportu Drogowego.
Według raportu "Miasta dla rowerzystów 2023", opracowanego przezDadelo, Rzeszów wyróżnia się jako jedno z najbardziej przyjaznych miast dla rowerzystów w Polsce. Miasto może pochwalić się imponującym wskaźnikiem, gdzie aż 47% długości wszystkich dróg publicznych stanowią trasy rowerowe, co plasuje Rzeszów na czołowej pozycji w kraju pod względem dostępności infrastruktury rowerowej. Dodatkowo, Rzeszów inwestuje w nowoczesne rozwiązania, takie jak rowery czwartej generacji, które nie wymagają stacji dokujących, co zwiększa elastyczność i wygodę użytkowania dla mieszkańców. Te działania świadczą o konsekwentnej polityce miasta w promowaniu ekologicznego transportu i tworzeniu komfortowych warunków dla miłośników dwóch kółek[115][116][117].
Budowa mostu im. T. Mazowieckiego wraz z połączeniem ulic Lubelskiej i Rzecha stanowi pierwszy z trzech etapów budowy północnej obwodnicy miasta, która przebiega od trasy wlotowej na łącznik autostradowy „Rzeszów-Wschód” (ronda im. J. Kuronia) do ulicy Krakowskiej. Koszt budowy mostu wraz z infrastrukturą drogową to 184 mln złotych z czego większość to dofinansowanie unijne.
Pylon mostu liczący 108,5 metra jest drugim co do wysokości w Polsce, o długości 480 metrów.
W opublikowanym rankingu dziennika „Puls Biznesu” inwestycja ta uplasowała się na 2. miejscu spośród najbardziej spektakularnych i najciekawszych inwestycji samorządowych 2015 r. w Polsce[118]
Mieszkańcy miasta wystąpili z inicjatywą oddolną do władz dot. zmiany nazwy mostu z „im. T. Mazowieckiego” na „Żołnierzy Wyklętych”. Jak do tej pory Rada Miasta nie przychyliła się do petycji mieszkańców.
Ze względu na spore problemy komunikacyjne miasta, przygotowany jest projekt nowego mostu wraz z kolejnym etapem budowy południowej obwodnicy Rzeszowa. Pierwszy projekt nie został zatwierdzony przez Wojewodę i protesty ekologów a obecny plan przebiegu przeprawy przez Wisłok wraz z budową II etapu obwodnicy południowej wymusza w tej części miasta bardzo duży ruch samochodowy i cały szereg problemów z tym związanych. I etap inwestycji, oddanej do użytku w grudniu 2017, przebiega od węzła drogi ekspresowej S-19 „Rzeszów-Południe” do ul. Podkarpackiej. Co ważne, są dość duże szanse na dotację w/w inwestycji z zewnętrznych źródeł finansowania[119].
Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obsługuje aktualnie 63 linie autobusowe, w tym 41 miejskich, 19 podmiejskich oraz 3 nocne (w tym 5 linii stanowiących połączenia z centrum miasta do podrzeszowskich stref ekonomicznych).
W 2015 roku uruchomiony został system integrujący transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic.
Na cały system składa się: sterowanie sygnalizacją świetlną, mające na celu priorytetowanie pojazdów komunikacji zbiorowej, włącznie z systemem lokalizacji pojazdów „on-line”, system informacji (elektroniczne tablice na przystankach i na ulicach miasta), wprowadzenie biletu elektronicznego oraz stacjonarnych biletomatów. W ramach systemu przebudowano układ komunikacyjny infrastruktury drogowej (włącznie z wytyczeniem bus-pasów, wag dla samochodów na drogach wylotowych z miasta). Zakupiono również 80 nowych autobusów, spełniających normę emisji spalin EEV. Wszystkie autobusy współpracują z systemem e-Info, jak również e-Bilet.
Inwestycja ta jest częścią większego projektu budowy systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa, którego koszt wynosi 415 mln złotych.
W 2018 roku dzięki wsparciu środków unijnych miasto zakupiło 50 nowoczesnych autobusów.
W 2019 roku miał miejsce kolejny duży zakup, tym razem było to 60 pojazdów zasilanych gazem ziemnym (CNG)[120].
Komunikację podmiejską obsługuje od kilku lat także drugi duży przewoźnik – Międzygminna Komunikacja Samochodowa (MKS) utworzona przez związek kilku podmiejskich gmin podrzeszowskich. MKS obsługuje 63 linie podmiejskie o numerach od 108 do 402[121]. Przewozy na tych trasach obsługiwane są głównie autobusami markiIveco, orazAutosan[122]. Niektóre kursy są również realizowane przez autobusy należące doPKS Rzeszów, najczęściejMAN[123] orazSolbus, w większości w wersji miejskiej.
Rzeszów jest głównym węzłem komunikacji autobusowej w południowo-wschodniej Polsce. Ruch pasażerów obsługują 2 miejskie dworce autobusowe:Dworzec Główny PKS dla komunikacji dalekobieżnej i międzymiastowej – w centrum (przy ul. Grottgera, obok dworca PKP) oraz będący w zarządzie miasta Dworzec Komunikacji Lokalnej (popularnie zwany Podmiejskim) przy ul. Kasprowicza, pod wiaduktem Śląskim, z którego korzystająPKS iVeolia Environnement realizujący przewozy na trasach podmiejskich. Dworzec ten został gruntownie przebudowany, otworzony we wrześniu 2018[124], a od października w pełni udostępniony pasażerom.
Dłuższe trasy realizuje również przedsiębiorstwo transportowe „FlixBus”, które z dużą częstotliwością oferuje komfortowe przejazdy z Rzeszowa do Gdańska, Wrocławia, Warszawy oraz Berlina.
Ponadto kursy organizuje „LunaTrans” (Rzeszów – Warszawa – Rzeszów) oraz „Neobus” (Warszawa, Wrocław i Łódź).
Uzupełnieniem oferty są liczne połączenia przewoźników prywatnych (m.in. „Marcel” – oferujący popularna trasę: Rzeszów – Kraków – Rzeszów oraz wiele innych). Mają oni swoje stanowiska odjazdów przy Centrum Handlowym „Europa II”, a także obok parkingu przy bazylice Bernardyńskiej (w rejonie parkingu pod Ogrodami Bernardyńskimi).
W związku z modernizacją rzeszowskiego węzła PKP powstaje kompleks dworcowy pod nazwą „Rzeszowskie Centrum Komunikacyjne - RCK”, który ma umożliwić pasażerom dworców głównych PKP i PKS oraz innych przewoźników korzystanie z dużego budynku z pełną infrastrukturą dworcowo-komunikacyjną i towarzyszącą jej częścią komercyjną przeznaczoną dla podróżnych. Plany zostały ostatecznie skorygowane i w ramach RCK powstała nowoczesna stacja kolejowa Rzeszów Główny, plac dworcowy z parkingiem podziemnym.
Dworzec kolejowyRzeszów GłównyTerminal Międzynarodowego Portu Lotniczego Rzeszów-JasionkaMiędzynarodowy Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka – wnętrze terminala
W połowie XIX wieku powstał dworzec na trasie Wiedeń – Kraków – Lwów. W drugiej połowie lat 50. XIX w. wybudowanolinię kolejową Kraków – Rzeszów –Przemyśl, uruchomioną 4 listopada 1860 (2-torowa linia o długości 244,3 km; zelektryfikowana w latach 1959–1963)[125]. Trzydzieści lat później, 12 października 1890, otwartolinię kolejową doJasła przezStrzyżów (1-torowa linia o długości 70,2 km; niezelektryfikowana)[126]. W I połowie lat 60. XX w. budowano linię kolejową doTarnobrzega przez Kolbuszową. Pierwszy 29,4 km 1-torowy niezelektryfikowany odcinek Rzeszów-Kolbuszowa oddano do użytku 22 lipca 1964 (w okresie: kwiecień 2000 – luty 2007 zawieszono na niej przewozy pasażerskie)[127].
Stacja Rzeszów Główny jest ważnym węzłem kolejowym kategorii wojewódzkiej (liczba odprawionych pasażerów za rok 2024 wyniosła 6,25 mln podróżnych, co stanowi 15% wzrost w porównaniu z rokiem 2023)[128]. Dworzec posiada bezpośrednie połączenia m.in. z Krakowem, Warszawą, Wrocławiem, Poznaniem, Szczecinem, Bydgoszczą, Lublinem, Zamościem, Gdańskiem, Zagórzem oraz międzynarodowe z: Pragą, Berlinem czy Wiedniem.
Od grudnia 2015PKP Intercity uruchomiło z Rzeszowa Gł. kursEIP obsługiwany składemPendolino do stacji Gdynia Gł. (trasa: Rzeszów Gł. – Kraków Gł. – Warszawa Centr. – Gdynia Gł.) i z powrotem do stacji Rzeszów Gł. Ponadto została zwiększona liczba kursujących pociągów IC i TLK (m.in. do Warszawy, Krakowa, Szczecina).
Z dworca Rzeszów Główny realizowane są połączenia w czterech kierunkach:
północnym (Tarnobrzeg – Stalowa Wola – Lublin – Warszawa)
południowym (Jasło – Krosno – Zagórz)
zachodnim (Dębica – Kraków – Katowice – Wrocław – Szczecin)
Na odcinku międzynarodowej magistrali kolejowej E-30 Kraków – Rzeszów efektem przeprowadzonych prac remontowych jest podwyższenie docelowej prędkości pociągów pasażerskich do szybkości 160 km/h oraz poprawa bezpieczeństwa na tym odcinku. Jednocześnie od Rzeszowa Gł. do Przemyśla przeprowadzono rewitalizację w/w linii do prędkości 120 km/h. Modernizacja jest również prowadzona na linii kolejowej Rzeszów Gł. – Jasło. Obecnie Rzeszów ma szybkie połączenia z miastami ościennymi, zwłaszcza z Krakowem Gł. Wśród projektów zrealizowanych w zaakceptowanym przez rząd kontrakcie wojewódzkim jest uruchomiona z dniem 1 stycznia 2021 roku "Podkarpacka Kolej Aglomeracyjna" wraz z budową linii kolejowej do lotniska w Jasionce, jak również wykonana elektryfikacja linii kolejowej Rzeszów Gł. - Ocice (kierunek Tarnobrzeg – Lublin).[130][131]
Remont stacji PKP Rzeszów Główny i całego otoczenia stacji został rozpoczęty w sierpniu 2018 roku od przebudowy wiaduktów nad Al. Wyzwolenia i budową nowego przystanku osobowego „Rzeszów Zachodni”. Został on otwarty dla podróżnych 9 czerwca 2019 roku na linii Rzeszów Gł. - Tarnobrzeg (peron jednokrawędziowy), a na linii Kraków Gł.- Rzeszów Gł. został udostępniony podróżnym pod koniec 2019 roku (peron wyspowy). Ostatnim etapem była budowa nowego, szerokiego wiaduktu nad ul. Batorego[132]. Cała inwestycja związana z remontem stacji Rzeszów Główny i Rzeszów Zachodni wraz z całym otoczeniem wyniosła 205 milionów złotych netto. Dzięki tym pracom Rzeszów zyskał nowoczesną stację główną, która odprawia największą liczbę pasażerów w całym województwie podkarpackim[133]. Prace remontowe przy stacji PKP Rzeszów Główny zostały zakończone w grudniu 2020 roku. Wcześniej, w sierpniu 2020 roku, oddano do użytkowania zmodernizowane perony i przejście podziemne[134] Remont stacji przeprowadzony był w ramach projektu „Rzeszowskie Centrum Komunikacyjne”, które ma połączyć funkcje PKP i PKS w jeden węzeł[135].
W ramach budowy Rzeszowskiego Centrum Komunikacyjnego został przebudowany plac dworcowy wraz z przyległymi ulicami, jak również sam budynek dworca kolejowego Rzeszów Główny. 7 lutego 2021 roku podpisano umowę z wykonawcą inwestycji, współfinansowanej ze środków UE. W kwietniu 2022 roku rozpoczęto przebudowę placu dworcowego i samego budynku dworca „Rzeszów Główny”[136]. Gruntowna przebudowa dworca głównego PKP ma się zakończyć pod koniec sierpnia 2025 roku. Opóźnienie wynikło z przeprowadzonych prac archeologicznych i wzmocnienia konstrukcji budynku dworca.[137]. Od dnia 1 października 2023 roku uruchomiono nowe kursy ze stacji Rzeszów Główny do portu lotniczego Rzeszów- Jasionka (p.o. Lotnisko Jasionka)[138].
Rzeszów znalazł się na trasie przebiegu planowanej „szóstej szprychy” zCentralnego Portu Komunikacyjnego w kierunku Podkarpacia. Inwestycja wiązałaby się również z budową nowej linii kolejowej biegnącej z Radomia, przezIłżę doKunowa[139].
Historia rzeszowskiego lotniska sięga lat okupacji, gdy w roku 1940 hitlerowcy wybudowali dla celów wojennych pas startowy długości 1200 m. Po wojnie, pod koniec lat czterdziestych, odbudowane po zniszczeniach wojennych lotnisko – decyzją ówczesnych władz zostało udostępnione dla potrzeb komunikacji lotniczej. W kolejnych latach zostało ono przejęte od PLL „LOT” przez Zarząd Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych. Po niezbędnych modernizacjach nastąpił wzrost jego znaczenia, obsługującego w latach 70. połączenia krajowe do Warszawy, Poznania, Gdańska, Wrocławia, Szczecina oraz do Koszalina (Zegrze Pomorskie) i Słupska (Redzikowo), dzięki czemu lotnisko obsługiwało w tym okresie ponad 100 tysięcy pasażerów rocznie[140]. Przełomem był rok 1974, kiedy otrzymało status lotniska międzynarodowego oraz zapasowego dla portu lotniczego „Warszawa-Okęcie”.
Z początkiem lat 90. ubiegłego stulecia koniunktura rzeszowskiego lotniska uległa znacznemu pogorszeniu, by pod koniec tej dekady ponownie wznowić połączenia pasażerskie oraz cargo. Od tego czasu sukcesywnie oddawano kolejne inwestycje. Przełomem w rozwoju lotniska było oddanie do użytku w maju 2012 roku nowego terminala pasażerskiego.
Obecnie z Rzeszowa dolecieć można do: Nowego Jorku, Dublina, Londynu (Luton oraz Stansted), Bristolu, Manchesteru, East Midlands, Monachium, Tel Awiwu, Burgas, Grecji – Korfu oraz Aten (sezonowo), Glasgow oraz kilka razy dziennie do Warszawy (Okęcie)[141].
W latach 2007–2010 realizowane były bezpośrednie rejsowe loty międzykontynentalne do dwóch lotnisk Nowego Jorku. Od kwietnia 2018 loty do Nowego Jorku zostają po latach wznowione (na lotnisko Newark).
W marcu 2015 został uruchomiony jako drugi w Polsce (po lotnisku Warszawa-Okęcie) punkt odpraw fitosanitarnych, dzięki któremu można odprawiać rośliny oraz produkty roślinne. W roku 2018 port lotniczy odprawił ponad 770 tysięcy pasażerów[142] i od wielu lat notuje trend wzrostowy. Rok 2018 pod względem odprawy pasażerów był rekordowy w historii lotniska[143]. Lotnisko posiada pas startowy o długości 3200 m – drugi co do długości w Polsce po Okęciu.
Obok portu lotniczego znajduje sięlotnisko szkolne Ośrodka Kształcenia LotniczegoPolitechniki Rzeszowskiej z pasem asfaltowo-betonowym o długości 900 m, na którym swoje loty odbywają piloci z Aeroklubu Rzeszowskiego, prywatnego Ośrodka Lotniczego oraz studenci Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej (jedna z trzech krajowych cywilnych szkół pilotów).
Stałe połączenie pomiędzy portem lotniczym i centrum miasta realizuje „MPK Rzeszów” – linia „L”, obsługująca pasażerów z wszystkich rejsowych połączeń[144]. Dodatkowo „TAXI Idea Cars” oraz inni przewoźnicy oferują połączenia z miastem.
W celu usprawnienia i dogodnego dojazdu na lotnisko wybudowana została tzw. „droga lotniskowa” (DW869), biegnąca od okolic węzła autostradowego A4 „Rzeszów-Północ” do węzła drogi ekspresowej S19 w Jasionce. Trasa ta przebiega bezpośrednio przy porcie lotniczym[145].
Ponadto w 2010 unowocześniono sanitarnelądowisko przy Szpitalu Wojewódzkim nr 2 przy. ul. Lwowskiej 60.
Na terenie miasta Rzeszowa zarejestrowane są 132 zakłady opieki zdrowotnej. Realizują one usługi medyczne na rzecz mieszkańców miasta i regionu w 182 placówkach ochrony zdrowia, takich jak: szpitale, przychodnie, stacje pogotowia ratunkowego. Podmioty te dzielą się na komórki organizacyjne placówek ochrony zdrowia, czyli poradnie, oddziały szpitalne, pracownie, których łącznie w mieście jest 1459.
Szpitale publiczne
Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Fryderyka Chopina w Rzeszowie wraz z jednostkami:(14 klinik i 1 oddział kliniczny)
Podkarpackie Centrum Onkologii (3 kliniki i 1 oddział kliniczny)
Podkarpackie Centrum Chorób Płuc (4 kliniki i 1 oddział)[149]
Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 im. św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie (19 klinik i Szpitalny Oddział Ratunkowy)[150]
Kliniczny Regionalny Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjny dla Dzieci i Młodzieży im. Św. Jana Pawła II (7 oddziałów)[150]
Szpital Miejski im. Jana Pawła II w Rzeszowie (8 oddziałów, w tym 4 oddziały kliniczne)[151]
W mieście kształci się według GUS blisko 46 tys. studentów (stan na 31 grudnia 2020) co daje 232 studentów na 1000 mieszkańców (największa wartość w Polsce)[157].
Według informacji Urzędu Miasta Rzeszowa (dane z lat 2012 i 2013) w mieście kształciło się blisko 53 tys. studentów. Działają tam zarówno uczelnie państwowe, jak i niepubliczne.
Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza (największa uczelnia techniczna południowo-wschodniej Polski, z jedynym w kraju ośrodkiem kształcenia pilotów lotnictwa cywilnego); w maju 2016 r. uzyskała status uniwersytetu technicznego[158]
WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa (powstała na bazie dotychczasowej „Wyższej Szkoły Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl”); od 2011 r. posiada uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora nauk prawnych a tym samym status uczelni akademickiej (jako pierwsza uczelnia niepubliczna w województwie podkarpackim)[159][160].
Przy Uniwersytecie Rzeszowskim w roku akademickim 2015/16 uruchomiony został kierunek lekarski, będący uwieńczeniem wieloletnich starań środowiska akademickiego Rzeszowa oraz wielu instytucji w tym kierunku.
Miasto dysponuje jedną z największych w kraju hal sportowo-widowiskowych jaką jestHala Podpromie. Oddano ją do użytku w 2002. Odbywają się tam liczne imprezy sportowe, kulturalne, religijne, koncerty i różnorodne coroczne targi. W 2010 zagrali w niej m.in.Deep Purple iJean-Michel Jarre. Rzeszów jest miastem bogatym w wydarzenia o charakterzekulturalnym i rozrywkowym, odbywa się w nim wiele imprez ifestiwali, a kilka spośród nich ma charakter międzynarodowy.
Rzeszów jest gospodarzem Europejskiego Stadionu Kultury. Impreza ta początkowo zaplanowana jako wydarzenie współtowarzyszące przygotowaniom doEuro 2012, z czasem nabrała charakteru cyklicznego. Stanowi on formę współpracy Polski i Ukrainy w ramach programuPartnerstwa Wschodniego. Również krąg miast-współorganizatorów z czasem się powiększył. Od 2012 roku do grona gospodarzy dołączyłLublin, a w 2013 równieżBiałystok[165].
w 2013 do Rzeszowa i Lublina dołączył Białystok[165].
Od roku 2014 Europejski Stadion Kultury odbywa się cyklicznie, co roku – w Rzeszowie, Lublinie i Białymstoku tj. w trzech głównych miastach Polski Wschodniej.
Zachowana zabudowa śródmieścia Rzeszowa pochodzi w większości z XIX oraz przełomu XIX i XX wieku i nawiązuje przeważnie doklasycyzmu, można tam jednak odnaleźć także style takie jaksecesja,neogotyk,modernizm czyart déco.
Najstarszą zachowaną budowlą Rzeszowa jest gotyckikościół farny pw. św. Wojciecha i Stanisława, z zachowanymi i odrestaurowanymi niedawno gotyckim prezbiterium i nawą główną[173], datowany na 1430 r., a przebudowany gruntownie w końcu XVII wieku w stylubarokowym z fundacji Lubomirskich. Dobudowano wówczas nawy boczne oraz wieżę dzwonnicy projektu Jana Chrzciciela Belottiego. Na początku XX w. istniał projekt przebudowy kościoła w stylu silnie nawiązującego do dojrzałego gotykuhistoryzmu.
Rozpoznawalnym zabytkiem Rzeszowa jestzamek, pochodzący z czasów Ligęzy i Lubomirskich. Będący w opłakanym stanie zamek sprzedał władzom austriackim pod koniec XVIII wieku ostatni z Lubomirskich, po czym przeniósł się do swoich rodzinnych posiadłości wRozwadowie. Zamek został w latach 1902–1906 wyburzony przez samorząd galicyjski mimo wysiłków konserwatorskich Zygmunta Hendla i odbudowany z przeznaczeniembiurowym. Oprócz oryginalnych murów obronnych z bastionami, pochodzących z pierwszej połowy XVII wieku oraz zrekonstruowanej według pierwotnego projektu wieży zamkowej, pokrytej hełmem, obecna bryła zamku jest więc swobodną rekonstrukcją byłej rezydencji magnackiej, podniesioną w stosunku do pierwowzoru o piętro i silnie usystematyzowaną w porównaniu z tą widoczną na planachWiedemanna, a także dostosowaną do potrzeb nowego użytkownika, Sądu Okręgowego.
Jedyną pozostałością dawnej świetności założenia zamkowego jest będąca w fazie zupełnego zniszczeniakordegarda (dawna wieża bramna, wartownia), jedna z dwóch, strzegących w okresie świetności wjazdu na teren posiadłości zamkowej. Znajduje się ona pomiędzy ul. Zamkową ial. Pod Kasztanami, na terenie dawnych ogrodów i byłego parku zamkowego, które, wobec skrajnego zaniedbania w okresie ostatniego pana na zamku i późniejszym, przejął w II. poł. XIX w. magistrat rzeszowski i sprzedał w drodze licytacji bogatszym mieszczanom, przeznaczywszy wcześniej odpowiednimi zapisami urzędowymi pod zabudowę domami willowymi wstylu szwajcarskim, z których większość ma charakter zabytkowy.
Reprezentacyjnym historycznym deptakiem Rzeszowa jestul. 3 Maja, zwana dawniej Pańską, łącząca Plac Farny zzamkiem Lubomirskich. Historycznie pierwsza („brukowana” jeszcze belami drewnianymi) utwardzona ulica miasta, pochodząca najprawdopodobniej z czasów budowy przez Mikołaja Spytka Ligęzę zamku w Rzeszowie na początku XVII wieku. Przy niej znajduje się wiele zabytkowych budowli, z których najstarszą jest kompleks budynków popijarskich z połowy XVII wieku, projektuTylmana z Gameren orazJana Belottiego, wybudowany z fundacji Ostrogskich i Lubomirskich, zkościołem św. Krzyża oraz zabudowaniami jednej z najstarszych w Polsce szkół średnich – kolegium pijarów (I Liceum Ogólnokształcące) oraz budynków poklasztornych z dziedzińcem, w czasach zaborów będących siedzibą władz cyrkułu (województwa) rzeszowskiego, a należących doMuzeum Okręgowego w Rzeszowie. W salach Muzeum zachowały się malowidła ścienne ze scenamibiblijnymi, m.in. w Wielkim Refektarzu[174].
Na osi widokowej zbiegu ul. 3 Maja i Zamkowej, znajduje się budynek Banku PKO BP SA (dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności, 1908), autorstwa lwowianinaJana Perosia będący wyjątkową mieszaniną rozmaitych stylów architektonicznych, dość charakterystyczną dla okresu poszukiwań i „niepokojów”Młodej Polski wyrażonej we wzorach architektonicznejsecesji.
Zabytkiem, który nie przetrwał w niezmienionej formie do naszych czasów, jestkościół poreformacki, pełniący funkcje kościoła garnizonowego. Projektowany przez Jana Bellotiego z fundacji mieszczanina, a najprawdopodobniej burmistrza Rzeszowa Aleksandra Passakowicza z 1709 kościół, wraz z klasztoremreformatów został uroczyście poświęcony 21 września 1722. W kościele pochowana jest Marianna z Bielińskich Lubomirska, o czym zaświadcza stosowne epitafium. Odkryto tam pod warstwą farby i tynku cenne malowidła z czasów powstania świątyni[175]. Klasztor reformatów istniał 65 lat. 11 maja 1787, dekretem zaborcy austriackiego, przeszedł na własność Monarchii Austriackiej. W 1808 w przebudowanym gruntownie klasztorze urządzono szpital wojskowy, zaś w kościele magazyn, a w zabudowaniach klasztornych piekarnię, z kolei przyklasztorny ogród zamieniono na park miejski (Ogród im. Solidarności). W okresie międzywojennym budynkowi kościoła, po przeróbkach zacierających dawny styl architektoniczny, przywrócono funkcje sakralne jako kościołowi garnizonowemu. Zabudowania przebudowanego na magazyn byłego klasztoru, służące jako magazyny wojskowe do lat 90. XX w., spłonęły w połowie lat 90. XX w. i nie zostały dotąd odbudowane.
Innym zabytkiem, który zachował tylko zewnętrzne pierwotne cechy, jestSynagoga Staromiejska z 1610. Zniszczona i spalona przez hitlerowców w czasie II wojny światowej, odbudowana w latach 60. XX w., mieści Archiwum Państwowe w Rzeszowie.
Zakończyła się przebudowa i modernizacjarzeszowskiego rynku, który jest głównym placem i sercem miasta. Tam znajduje się wejście dorzeszowskich podziemi, a obok neorenesansowy, z elementami neogotyckimiratusz, przebudowany i nadbudowany od strony wschodniej w 1896, w nadbudowanej części dodano podcienia, balkon oraz duże renesansowe okno sali obrad, stylizując tę część na jeden z charakterystycznych fragmentów krakowskichSukiennic.
Centrum miasta zostało na początku XXI wieku odrestaurowane: wyeksponowano zabytki i wartościowe obiekty, przywracając im niekiedy przedwojenny charakter, poprzednio zatarty przez przebudowy w czasach socjalizmu. Dotyczy to np.fasady budynku Teatru im. Wandy Siemaszkowej. Na wielu osiedlach powstają bloki mieszkalne, apartamentowce, a także nowa zabudowa jednorodzinna i szeregowa. Na poprawę estetyki miasta wpływało ogłaszanie konkursów na projekty rozmaitych obiektów (np.Millennium Hall, Galeria i Hotel Rzeszów, nowy budynek Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Politechniki Rzeszowskiej), choć wciąż, poza biurowcem rzeszowskiejPolfy-ICN miastu brakowało wybitnych realizacji architektonicznych.
W roku 2014 oddano do użytku najwyższy budynek miasta, 18-kondygnacyjnego apartamentowca klasy A – pierwszego budynku z projektu pn. „Capital Towers”.
W związku ze zgłaszanym przez inwestorów zapotrzebowaniem na powierzchnie biurowe o wysokim standardzie, w 2013 r. rozpoczęto budowę 14-kondygnacyjnego biurowca klasy A (SkyRes Warszawska) wraz z zapleczem mieszkaniowym i parkingowym.
W styczniu 2015 r. inwestycja ta została zauważona podczas III Międzynarodowej Gali CEE Shared Services and Outsourcing Awards 2015, podczas której Miasto Rzeszów otrzymało nagrodę główną w kategorii „Wschodząca Gwiazda Outsourcingu w Polsce”. Inwestycja została oddana do użytku w 2015 r. Ponadto firma Developres zakończyła budowę kolejnego obiektu biurowego SkyRes Lubelska o powierzchni 17 tys. m² – w tym samym rejonie. Biurowiec przylega do nowo wybudowanego zaplecza mieszkaniowego wraz z wielopoziomowym parkingiem. SkyRes jest zespołem 5 budynków biurowych i mieszkalnych liczących od 9 do 19 pięter[176].
Ogólnie tereny zabudowane stanowią ponad 40% powierzchni całego miasta. Wyraźnie widoczny jest plan opierający się na promieniście rozchodzących się od centrum ulicach – na północy Marszałkowska[a], Warszawska i Lubelska; na zachód Krakowska, na wschód Lwowska, obie połączone aleją Piłsudskiego. Na południe od ścisłego centrum ruch wyprowadzają ulice Dąbrowskiego i Hetmańska, a na wschodnim brzegu Podwisłocze i Rejtana, łączy je przecinająca równoleżnikowo miasto na południu aleja Powstańców Warszawy; Aleja ta łączy się z kolejnymi: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Witosa tworząc rodzaj wewnętrznego pierścienia, na który składają się 2 dwupasmowe drogi wewnątrzmiejskie o tak długiej historii projektowania i powstawania, że tradycyjnie zachowały się w potocznym nazewnictwie jako „obwodnice” południowa i będąca jeszcze częściowo w budowie północna. W istocie pełnią one funkcje obwodnic ścisłego śródmieścia miasta. Na południe ruch wyprowadzają ulice Podkarpacka i Sikorskiego. Rzeszowska starówka ograniczona jest placem Śreniawitów na południu oraz ulicami Chopina, Targową i placem Targowym od wschodu, od północy placem Wolności i ulicą Sobieskiego, zaś od zachodu ulicami Cieplińskiego i Lisa-Kuli.
Zabudowę centrum miasta cechuje duże zagęszczenie ludności i budynków, w szczególności jeżeli chodzi o lewostronny brzeg. Na terenie starego miasta dominuje zabudowa – niekiedy niepełnych – kwartałów, raczej niskich 2 do 4-piętrowych kamienic, głównie XIX-wiecznych.
W kierunku południowym wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego widoczne wielorodzinne budownictwo z lat 30. i powojennych XX wieku, tworzące również regularne kwartały (np. odcinek ul. Dąbrowskiego na wysokości między W. Pola, a Powstańców Warszawy – zdjęcie obok). W latach przedwojennych, za sprawą włączenia Rzeszowa w obręb programuCOP-u, miastu przybyło sporo nowych budowli, głównie w ówczesnym śródmieściu i południowym rejonie ul. Dąbrowskiego. Zaczęto budować pierwsze osiedla bloków mieszkalnych (Hetmańska, Bohaterów Westerplatte, Curie-Skłodowskiej). Z obiektów publicznych należy wymienić powstały do wybuchu wojny w stanie surowym zamkniętym, kosztem wyburzenia kilku kamienic na rogu ul. Chopina i Naruszewicza, nowoczesny jak na owe lata kompleks przyszłego Szpitala Wojewódzkiego (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie, rozbudowany o skrzydło z wejściem głównym po wojnie), tzw. Nową Pocztę (Urząd Pocztowy nr 1 oraz siedziba oddziału Telekomunikacji Polskiej SA w Rzeszowie) przy wlocie ul. Moniuszki do Placu Farnego, oraz pierwszą publiczną przychodnię przy ul. Czackiego, zespoloną z dobudowanym po wojnie jej większym skrzydłem, z wejściem od strony ul. Hetmańskiej.
Lata wojny przyniosły celową degradację przez hitlerowskiego okupanta zabudowy w rejonie ul. Grodzisko, Słowackiego i Baldachówka, gdzie wydzielone było getto dla ludności żydowskiej (zabudowę tych ulic uzupełniono po wojnie w nowym kształcie), zaś w wyniku ruchów wojsk i przejazdu ciężkiego sprzętu wojskowego przez ścisłe centrum, zapadło się bądź zostało rozebranych kilkanaście kamienic w Rynku i rejonie ul. Mickiewicza. Po wojnie, zasadniczo do końca lat 50. XX w., rozbudowywano miasto w obrębie przedwojennych granic, w istocie doprowadzając do przekształcenia tego obszaru w funkcjonalne śródmieście Rzeszowa; rozbudowano wspomniane rozpoczęte przed II wojną światową osiedla WSK (osiedle Dąbrowskiego) oraz powstały bloki mieszkalne wzdłuż ul. Hetmańskiej i Staszica, od Wincentego Pola po Plac Śreniawitów, zaś z początkiem lat 60. XX w. rozpoczęto budowę dużej, wyjątkowo dobrze zaprojektowanej dzielnicy mieszkaniowej Baranówka I i II (zabudowa ul. Okulickiego i Spiechowicza) oraz Osiedla Tysiąclecia wzdłuż ul. Marszałkowskiej oraz szereg drobniejszych realizacji budownictwa mieszkaniowego w rejonie ulic Orzeszkowej, Słowackiego, Słonecznej, Króla Augusta, Wyspiańskiego oraz zabudowy „plombowej” ulic w śródmieściu.
Pod koniec lat 60. XX w. rozpoczęto zabezpieczanie starego śródmieścia irzeszowskich podziemi pod płytą Rynku metodami górniczymi oraz zainicjowano program renowacji rzeszowskiej starówki. Pierwsze rzeszowskie wieżowce wyrosły w Rzeszowie w latach 1958–1967 według projektuZbigniewa Tomaszewskiego przy ul. Lenartowicza (w sąsiedztwie ul. Bulwarowej, powyżej założonego współcześnie Parku Kultury i Wypoczynku)[178][179], a kolejne, bliźniacze wobec siebie, wybudowano w latach 1968–1971 według projektu Andrzeja Martensa i Jerzego Noska[179][180] w rejonie ul. Kochanowskiego oraz przy ul. Piastów; zespół tych drugich rzeszowianie nazywają „Osiedlem Na Skarpie”, gdyż powstały one z użyciem kosztownych metod wzmacniania gruntu na skarpie (nabrzeżu) dawnego korytaWisłoka. W latach późniejszych (lata 70. i 80. XX w.) podjęto budowę całych osiedli mieszkaniowych z wysokimi, przeważnie 12-kondygnacyjnymi blokami, przy czym szczególny boom budownictwa mieszkaniowego przypada na drugą połowę lat 70. XX w., gdy oddawano w Rzeszowie rocznie ponad 3 tysiące mieszkań. Wówczas powstały osiedla: Pułaskiego, Gwardzistów (Kmity), Baranówka, zaś na prawym brzegu Wisłoka w miejscu północnej części dawnej wsi Drabinianka dzielnica mieszkaniowa Nowe Miasto. W latach 80. XX w. powstały jeszcze, tym razem na niezabudowanych terenach, kolejne duże obszarowo osiedla mieszkaniowe: Krakowska-Południe, Baranówka IVB oraz Pobitno-Wilkowyja.
Początek lat 70. XX w. przyniósł zasadnicze przekształcenia „środka ciężkości” śródmieścia miasta przez wykonanie przebić układu komunikacyjnego (powielono w tym zakresie prawie wiernie plany przedwojenne rozbudowy miasta) na linii wschód-zachód (ul. Piłsudskiego, Krakowska) oraz północ-południe (ciąg ul. Dąbrowskiego, Lisa-Kuli, Cieplińskiego) z dwoma wiaduktami nad liniami kolejowymi do Krakowa i Jasła wraz z wybudowaniem nowych obiektów śródmieścia w ciągu nowo powstałych odcinków ulic.
Dynamiczny rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz działalności gospodarczej na terenie miasta zapoczątkowały pierwsze lata XXI wieku. Kilka lat później oddano do użytku wyremontowane kamienice w Rynku oraz wiele budynków rzeszowskiej Starówki. Udostępniono także dla zwiedzających Podziemną Trasę Turystyczną pod nowo ułożoną płytą Rynku.
W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku wyremontowano i wzmocniono do standardów unijnych większość dróg w mieście, powstały lub przebudowano przeprawy drogowo-mostowe. Wybudowano wiele budynków handlowo-usługowych, hotelarskich, zaplecza dydaktycznego szkół wyższych (Uniwersytetu, Politechniki, jak i Uczelni prywatnych). Poprzez przyłączenie do miasta w latach 2006–2019 okolicznych sołectw, powierzchnia miasta zwiększyła się ponad dwukrotnie. Obecnie następuje dynamiczna zabudowa przyłączonych terenów (zarówno przez budynki wielorodzinne, jednorodzinne, jak i przemysłowe, usługowe). Na osiedlu Przybyszówka powstała podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Rzeszów-Dworzysko”, obecnie w większości uzbrojona z bardzo dobrym usytuowaniem przy międzynarodowej magistrali kolejowej E30, autostradzie A4, międzynarodowym lotnisku oraz drodze ekspresowej S19, będącej w dalszych kierunkach rozbudowywanej.
Sokolnia, czyli budynek założonego w Rzeszowie w 1886 roku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W dniu 28 lipca 1895 założono tu Stronnictwo Ludowe (od 27 lutego 1903 pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe – jedyną istniejącą po dziś dzień polską partię polityczną). Władza ludowa zdelegalizowała ruch sokoli bezprawną decyzją z 1947 r. i po licznych represjach jego członków dokonała konfiskaty całości majątku towarzystw sokolich w tym sokolni rzeszowskiej. Pomimo reaktywowania TG „Sokół” Rzeszów w 2000 r. siedziba nie wróciła do właściciela. Obecnie funkcjonuje tuTeatr im. Wandy Siemaszkowej (1900)
Kościoły na Starym Mieście i w Śródmieściu z XV – XIX w. (m.in.: kościół farny z XV w., sanktuarium Matki Boskiej Rzeszowskiej z XVI w. przy klasztorze o. Bernardynów oraz kościół Świętego Krzyża z XVI w. przy klasztorze o. Pijarów)
Zamek w Rzeszowie (przełom XVI/XVII wieku) wzniesiony z inicjatywy Mikołaja Spytka Ligęzy; z zachowaną wczesnobarokową wieżą dawnego czworobocznego pałacu (1620), fortyfikacje bastionowane (I połowa XVII wieku)
Letni Pałac Lubomirskich (koniec XVII w. – architekt Tylman z Gameren; przebudowany w poł. XVIII w. przez K.H. Wiedemanna)
Od 1992 roku Rzeszów jest siedzibą władzdiecezjalnych ibiskupa, którym jest ks. bpJan Wątroba. Diecezja rzeszowska bezpośrednio podlega metropolii przemyskiej[191].
Zapisy o wyznaniu chrześcijańskim sięgają czasów co najmniej średniowiecza, XIV w., kiedy królKazimierz III Wielki w liście do papieżaUrbana V wspomina o rzeszowskiej parafii św. Feliksa i św. Adaukta, czyli rzeszowskiej farze[potrzebny przypis]. Z biegiem czasu, po pożarach i przebudowach kościoła farnego, jego wezwanie zmieniono na św. Wojciecha i św. Stanisława. Na dawnym grodzisku (Staromieście) istniała prawdopodobnie w czasach lokacji miasta stara parafia, która ponownie funkcjonuje w kościele pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Na terenie Rzeszowa znajduje się w sumie 30 kościołów rzymskokatolickich (w tym niektóre w budowie: św. Jadwigi czy św. Sebastiana Pelczara). W mieście działa również zgromadzeń zakonnych, najdłużejbernardyni (od 1610) ipijarzy (od 1658)[potrzebny przypis]. Funkcjonuje także kaplica św. Andrzeja Boboli prowadzona przezBractwo Kapłańskie Świętego Piusa X[192].
Po 1989 społecznośćprawosławna w Rzeszowie (ok. 100 osób), wynajmowała prywatne mieszkania lub biura, w których odbywały się nabożeństwa. Ostatecznie w 2007 wybudowano tymczasową drewnianą cerkiew przy ul. Cienistej i erygowano nowąparafię (2009). We wrześniu 2010 rozpoczęto budowę murowanejświątyni projektu Andrzeja Wojtowicza, analogicznej docerkwi wGorlicach[193]. Nowa rzeszowska cerkiew zostałakonsekrowana 7 września 2013; trwają prace wykończeniowe we wnętrzu[194] (dane cerkwi – poniżej).
Oprócz parafii rzymskokatolickich w Rzeszowie działają następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Rzeszowskie tradycje sportowe sięgają 1886 roku, kiedy w mieście założonoTowarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – pierwsze stowarzyszanie sportowe miasta Rzeszowa. Decyzja o zatwierdzeniu działalności Towarzystwa została wydana została 4 września 1886 r. Pomocną w pozyskiwaniu zwolenników idei sokolej okazała się lokalna prasa. W „Tygodniku Rzeszowskim” z października 1886 r. napisano: „Towarzystwo Gimnastyczne «Sokół» w Rzeszowie już potwierdziło statut przez namiestnictwo. Spodziewać się należy, że «Sokół» wierny tradycji wzniesie się rychło ponad miastem i wzbudzi do życia naszą ospałą kawalerię”[217]. W tym samym czasie „Kurier Rzeszowski” zamieścił następującą informację: „Towarzystwo Gimnastyczne «Sokół», którego statut został już zatwierdzony ma się wkrótce ukonstytuować. Tymczasowy komitet członków założycieli (...) zaprasza publiczność do licznego wpisywania się do Towarzystwa”. W dalszej części zamieszczono najważniejsze punkty statutu, które wyjaśniały cele i środki działania towarzystwa oraz wysokość składek wymaganych od jego członków[218]. Członkiem założycielem mógł zostać każdy, kto wpłacił do kasy towarzystwa na początek co najmniej 10 złotych reńskich (dalej: złr). W lokalnej prasie pojawiały się jednak informacje, świadczące o rozczarowaniu efektami tworzenia w Rzeszowie towarzystwa gimnastycznego. W innym październikowym numerze „Tygodnika Rzeszowskiego” napisano: „Do Towarzystwa Gimnastycznego «Sokół» zapisało się do tej pory 27 osób. Liczba ta nie jest imponująca. W dodatku nie jest to młodzież tylko ludzie starsi”[219].
Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Rzeszowie – Sokolnia – został wybudowany specjalnie na potrzeby Towarzystwa przy ul. Sokoła, w którym obecnie mieści sięTeatr im. Wandy Siemaszkowej. W 1905 roku powstał tam nieformalny klub sportowy Resoviacy, który w cztery lata później doczekał się oficjalnej rejestracji jakoResovia. Jeszcze w czasie trwaniaII wojny światowej w Rzeszowie powstała przyzakładowa drużynaStali Rzeszów. W 1951 roku ruszyła budowaStadionu Miejskiego przy ul. Hetmańskiej. W latach powojennych rozwinęły się także sporty motorowe takie jak wyścigi samochodowe (w roku 1946 zostaje założonyAutomobilklub Rzeszowski) oraz żużel (sekcja żużlowa Stali Rzeszów została powołana w 1948 roku).
złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1960)
złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1961)
srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1962)
srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1963)
brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Stal Rzeszów (1966)
brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski – Van Pur Rzeszów (1998)
W sezonie 2015 „PGE Stal Rzeszów” startowała w Ekstralidze. Na kolejny sezon 2016 „Stal Rzeszów” zakwalifikowała się do Ekstraklasy, nie wystartowała z powodu kłopotów finansowych. Pomimo zobowiązań zespół otrzymał licencję do startów w I lidze w roku 2016. W roku 2018 „Stal Rzeszów” nie otrzymała licencji na starty w lidze żużlowej na rok 2019 ze względu na spore problemy finansowe[220]. W 2019 roku powołano Rzeszowskie Towarzystwo Żużlowe[221] startujące obecnie w II lidze.
Sekcję piłki siatkowej założono w 1937 roku przy Resovii. Klub gra pod nazwąAsseco Resovia.7-krotny mistrz Polski i wicemistrz, zdobywca Pucharu Polski wPolskiej Lidze Siatkówki. Największą areną siatkarskich zmagań w Rzeszowie jestHala Podpromie.
Pięciu zawodników Asseco Resovii zdobyło złote medale, zwyciężając w ramach reprezentacji Polski w Mistrzostwach Świata w roku 2014. Asseco Resovia należy do czołówki drużyn piłki siatkowej i był ostatnio Mistrzem Polski w sezonach: 2011/12, 2012/13, 2014/15.
W sezonie 2015/16 zespół został wicemistrzem Polski, a w sezonie 2016/17 uplasował się na 4. miejscu[223]
W roku 2015 Asseco Resovia zdobyła srebrny medal Ligi Mistrzów podczas Final Four Ligi Mistrzów w Berlinie, powtarzając wynik z 1973 roku. W roku 2016 Asseco Resovia została organizatorem Turnieju Finałowego Final Four Ligi Mistrzów.
Sekcję siatkówki zarówno kobiet, jak i mężczyzn (III liga) prowadzi rzeszowskiAZS. W roku 2015 zawodnicy AKS Resovia zdobyli złote medale Mistrzostw Europy. Również w 2015 roku AKS V LO Asseco Resovia zdobyła tytuł Mistrza Polski Kadetów.
W sierpniu 2015 trzej zawodnicy „AKS Resovia” zdobyli wspólnie z kolegami Mistrzostwo Świata w kategorii kadetów.
Obok Asseco Resovii w mieście istnieje również kobiecy klub siatkarskiKS DevelopRes Rzeszów, założony 25 kwietnia 2012 roku. Występuje on w Orlenlidze, gdzie w sezonach 2016/17 i 2018/19 zdobył brązowy medal, a w sezonach 2020 – 2021 medal srebrny[224]. Od sezonu 2013/2014 posiada również zespół juniorek.
Rzeszowską koszykówkę na polskiej scenie sportowej reprezentowała męska sekcja koszykarskaKKS Resovii (potocznie zwaniBieszczadzkimi Wilkami) oraz żeńska AZS Rzeszów. W sezonie 2007/2008 klub występował pod nazwą Millennium Resovia. Do największych sukcesów drużyny należą mistrzostwo Polski z 1975 roku i trzy wicemistrzostwa kraju – 1974, 1976 i 1979. Sekcja koszykarek AZS Rzeszów dwukrotnie występowała w najwyższej klasie rozgrywkowej w sezonach 1995/96 oraz 2012/13. Macierzystą halą sportową jest750-miejscowa hala[potrzebny przypis] Rzeszowskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji (ROSiR) przy ul. Pułaskiego.
W 1955 roku w Helsinkach, Katarzyna Wiśniowska, łuczniczka Budowlanych-Resovii, nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 1 w Rzeszowie, podopieczna trenera Antoniego Gromskiego, zdobyła tytuł mistrzyni świata.W dniach od 4 do 8 marca 2009 roku Rzeszów był gospodarzem Halowych Łuczniczych Mistrzostw Świata. Impreza rozgrywana była w Hali na Podpromiu.[potrzebny przypis].
Rzeszowskispeedball reprezentowany jest na arenie ogólnopolskiej, przez drużynę „Intoxicated” Rzeszów oraz Pogoń Bydło Paintball Team Rzeszów. 24 czerwca 2007, drużyna Intoxicated zadebiutowała w Polskiej Paintballowej Lidze Hopperball zajmując wysoką 7 pozycję. Największe sukcesy drużyny to zajęcie 4. miejsca na turnieju ligiPPLH, oraz 7. miejsce w Poznaniu, podczas targówPoznań Game Arena. W 2009 zadebiutowała w turniejach również drużyna Pogoń Bydło Rzeszów. Po rozegranych pięciu turniejach (z 16 możliwych do rozegrania) w lidze PLP3 div.2 zajęła 32 pozycję z 98 występujących zespołów[potrzebny przypis].
Początki działalnościsekcji skoków do wody pod szyldem klubu ZKS Stal Rzeszów datują się na 1985. W tym roku rzeszowscy skoczkowie, wyłonieni z sekcji akrobatyki sportowej, po krótkim okresie przygotowań pod okiem trenera Ryszarda Wojtaszewskiego, po raz pierwszy skonfrontowali swoje umiejętności z zawodnikami innych klubów w ramach XII Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży[potrzebny przypis]. W 1990 do Ośrodka Szkolenia Olimpijskiego w Rzeszowie, przeniósł się z „Żaka” Częstochowa znany w Polsce trener pochodzeniaormiańskiego – Serż Koczarian. Pod jego trenerskim okiem wychowało się wielu zawodników.
W 2009 roku powstała pierwsza drużyna futbolu na Podkarpaciu Ravens Rzeszów. W 2011 zespół wystartował w lidze ósemek (PLFA8). Rok później drużyna zostaje zgłoszona do PLFA II. Na przełomie roku 2013/2014 Ravens Rzeszów zawiesiło swoją działalność.
Pod koniec roku 2014 została założona nowa drużyna Rzeszów Rockets. Jej założycielami byli zawodnicy grający wcześniej w pierwszej rzeszowskiej drużynie, czyli Ravens Rzeszów. Rakiety po serii udanych rekrutacji przystąpiły w 2015 roku do rozgrywek Polskiej Ligi Futbolu Amerykańskiego 8-osobowego.
Sezon rozegrany w PLFA-8 okazał się wielkim sukcesem tak sportowym, jak i organizacyjnym. Rockets rozgrywki grupowe zakończyli na pierwszym miejscu, a w rozgrywkach pucharowych dotarli do finałów. Finały rozegrane w połowie października 2015 roku w Gorzowie Wlkp. zakończyli zdobyciem brązowego medalu Mistrzostw Polski w formule 8-osobowej.
Klub AZS UR Rugby powstały w 2010 zrzesza zawodników z Rzeszowa, Polski, jak i zagranicy. Drużyna posiada reprezentację w olimpijskiej, siedmioosobowej odmianie rugby oraz pełnym, piętnastoosobowym wariancie gry. Celem klubu jest promocja dyscypliny i szkolenie przyszłych zawodników z myślą o występach na igrzyskach olimpijskich od 2016. Start w rozgrywkach ligowych planowany jest na sezon 2011/2012.
Rzeszowski klub „Heiro” powstał w 2004, chociaż oficjalna data założenia klubu to 2007. Jest to pierwszy klub futsalu na Podkarpaciu, który występuje w 1 Polskiej Lidze Futsalu. Heiro jest organizatorem największego w Polsce, międzynarodowego turnieju futsalu Heiro Futsal Cup. Największym osiągnięciem Heiro jest wicemistrzostwo I ligi futsalu.
Styczeń 2015 roku – zdobycie przez zawodnika „Stali Rzeszów” Kamila Kościółka brązowego medalu Mistrzostw Świata Juniorów w zapasach w stylu wolnym. Wcześniej, bo w 2014 roku – został on Mistrzem Polski Juniorów.
Baseny ROSIR – ul. Pułaskiego (po generalnym remoncie)
Basen WSK-PZL – ul. Matuszczaka (obecnie gruntownie remontowany)
Pływalnie odkryte
Kompleks basenów ROSIR – ul. Pułaskiego (po generalnym remoncie[225])
Kąpieliska
Kąpielisko „Żwirownia” – ul. Kwiatkowskiego
Stadiony
Stadion (Resovii) – ul. Wyspiańskiego (na bazie stadionu planowane jest powstanie Podkarpackiego Centrum Lekkoatletycznego, wpisanego do Planu Wieloletniego Ministerstwa Sportu i Turystyki)
Przebieg trasy[228]: wejście (naRynku pod sceną od strony ul. Słowackiego), piwnice bławatników, komora łukowa, korytarz herbowy, gruba Kochanowicza, przesmyk, piwnica Rzeszowskich, trakt Lubomirskich, piwnica Ligęzy, lochy tatarskie, piwnica zajezdna, piwnica ratuszowa, piwnica rycerska, piwnica miodowa, droga kupców, piwnica Strzeleckiego, piwnica rzemieślników, piwnica Andrizonowej, korytarz Nawrockich, wyjście (od strony ul. Baldachówka, niedaleko wejścia doMuzeum Historii miasta Rzeszowa).
Głębokość: 0,5 – 10 m pod płytą Rynku i kamienicami na trzech kondygnacjach.
Długość: 369 m
Liczba pomieszczeń: 15 korytarzy, 25 piwnic z XIV – XVIII w.
Jest stosunkowo łatwy, prowadząc zarówno drogami asfaltowymi (w niewielkiej części), jak i bocznymi, mało uczęszczanymi dróżkami. Na jego trasie znajduje się zabytki architektury (Słocina, Malawa), tarasy widokowe (Malawa) oraz fragmenty lasów (Słocina). Z każdego początkowego i końcowego punktu poszczególnych tras można swobodnie dojechać do Rzeszowa[230].
Śladami gen. W. Sikorskiego
100 km
Szlak podzielony jest na 2 części, w taki sposób, aby ominąć Rzeszów, aby istniejące szlaki nie dublowały się[potrzebny przypis]:
Trasa została opracowana w 2002 na prośbę Podkarpackiego Związku Piłsudczyków[potrzebny przypis].
Szlak nizinny
42 km
Pałac w Julinie
Rzeszów –Łańcut –Czarna –Brzóza Stadnicka –Wola Zarczycka –Nowa SarzynaSzlak jest nizinny, stosunkowo łatwy do przejścia i niedługi. Rozpoczyna się w rzeszowskim rynku, następnie wzdłużDK nr 4 do Łańcuta, gdzie można podziwiać pałac wraz z założeniem parkowym i storczykarnią oraz synagogę z unikalnymi zachowanymi polichromiami. W dalszej kolejności kieruje się na północ wzdłuż starorzecza Wisłoka. Wzdłuż trasy znajdują się obszary chronione takie jakWydrze iKołacznia, a takżepałac myśliwski Potockich wJulinie[potrzebny przypis].
Głównym celem partnerstwa miast jest współpraca w sferach: ekonomicznej, oświatowej, kulturalnej, sportowej, społecznej, jak również wymiany doświadczeń.
Obecnie Rzeszów posiada 18 miast partnerskich[231]:
↑Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2024 r. w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów, wymagań dla tablic rejestracyjnych oraz wzorów innych dokumentów związanych z rejestracją pojazdów (Dz.U. z 2024 r. poz. 1709).
↑WiolettaW.ZawitkowskaWiolettaW.,O nadaniu prawa miejskiego dla Rzeszowa raz jeszcze, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 65, 2013, s. 300.
↑StanS.LewickiStanS.,Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych (prawo składu), Warszawa 1920, s. 138.
↑JanuszJ.KurtykaJanuszJ.,Z dziejów walki szlachty ruskiej o równouprawnienie: represje lat 1426–1427 i sejmiki roku 1439, „Roczniki Historyczne”, rocznik LXVI, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2000, s. 111,ISSN0324-8585.
↑Przyboś K.:Granice ziemi przemyskiej w czasach nowożytnych XVI – XVIII wiek. „Rocznik Przemyski” T. 29-30: 1993.
↑Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994. Brak numerów stron w książce
↑abcLach J., Michalik A. Środowisko geograficzne, [w:]Dzieje Rzeszowa t. I, Rzeszów, 1994.
↑Encyklopedyczny zarys Polski, Warszawa 1979, opis woj. rzeszowskiego.
↑Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 30 czerwca 1933 r. o wydzieleniu miast: Nowego Sącza i Tarnowa w woj. krakowskiem, Drohobycza, Przemyśla i Rzeszowa w woj. lwowskiem, Kołomyi, Stanisławowa i Stryja w woj. stanisławowskiem oraz Tarnopola w woj. tarnopolskiem z powiatowych związków samorządowych. (M.P. z 1933 r. nr 153, poz. 193)
↑abCzesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 442.ISBN 83-01-00065-1.
↑AdamA.PrzybośAdamA.,Akta radzieckie rzeszowskie 1591–1634, Wrocław: Ossolineum, 1957, s. 6.
↑KurtK.LückKurtK.,Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum,Plauen: Günther Wolff, 1934, s. 17, 469, 529.
↑Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 338–339.ISBN 83-04-01090-9.
↑AdamA.PrzybośAdamA.,Z przeszłości Rzeszowa, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Studium Terenowego WSP w Rzeszowie. Nauki Humanistyczne”, 1, 1964, s. 18.
↑WładysławW.MakarskiWładysławW.,Jeszcze o nazwie miejscowej ''Rzeszów'', „Roczniki Humanistyczne”, 33 (6), 1985, s. 70.
↑WładysławW.MakarskiWładysławW.,Jeszcze o nazwie miejscowej ''Rzeszów'', „Roczniki Humanistyczne”, 33 (6), 1985, s. 71–86.
↑Jan Pęckowski, Dzieje Miasta Rzeszowa do końca XVIII wieku, reprint (wznowienie fotokopiczne książki), wyd. Ruthenus Krosno 2002, s. 128, 137,ISBN 83-86588-36-5, str 61 przypis; wydanie I ukazało się nakładem Gminy Miasta Rzeszowa w drukarni Edwarda Arvaya Rzeszów, 1913.
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1951 r. w sprawie zmiany granic miast Rzeszów i Nowy Sącz. (Dz.U. z 1951 r. nr 35, poz. 269).
↑Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 grudnia 1976 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwach białostockim, krośnieńskim, legnickim, nowosądeckim, piotrkowskim, rzeszowskim, tarnowskim i włocławskim. (Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 12).
↑2011 r.. „Ludność – stan i struktura w przekroju terytorialnym”, 2011-06-10. Główny Urząd Statystyczny. ISSN2083-3342.brak numeru strony
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2009 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i nazw gmin oraz siedzib ich władz, ustalenia granic niektórych miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000).
↑abRozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany nazwy gminy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1134).
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332).
↑GUS,Rzeszów [online], Główny Urząd Statystyczny, 31 grudnia 2021 [dostęp 2022-07-15].
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
_-_Sala_Kr%25C3%25B3lestwa_%25C5%259Awiadk%25C3%25B3w_Jehowy.jpg)
.jpg)
