Rysunek – kompozycja linii wykonana na płaszczyźnie, polegająca na nanoszeniu na powierzchnię walorów wizualnych przy użyciu odpowiednich narzędzi. Także działsztuk plastycznych.
Narzędziem rysunkowym może być wszystko co pozostawia ślad na powierzchni. Do najbardziej popularnych należą:ołówek, węgiel,tusz rozprowadzany przy pomocypędzla lub patyka,sangwina,mazak,pastel,kredka, piórko,gumka,kreda a nawet palec. Techniki rysunkowe biorą często nazwy od narzędzi, którymi są wykonywane. Czyli będą to odpowiednio: ołówek,węgiel,tusz lawowany, rysunek pędzlem, rysunek patykiem itd.
W starożytnej Grecji początkowo rysowanie, malowanie i pisanie określano jednym słowem -graphein (od nazwy przyrządu rysunkowego). Później słowo to zyskiwało różne odmiany, jednakże to co było związane z rysowaniem odnosiło się zawsze do słowagrapho (np.skiagraphe - rysunek perspektywiczny). Rzymianie początkowo posługiwali się greckim pojęciemgraphis (takiego słowa używałWitruwiusz). Potem słowolinea zaczęto rozumieć jako linię lub kreskę i stąd uPliniusza pojawia się terminpictura linearis.Disegno używane w renesansie jest formą dawniejszego słowadisigno, pochodzącego z kolei odsigno - znak. Średniowiecznałacina na określenie m.in. rysunku stosowała wieloznaczne terminyimago lubfigura. WBizancjum język związany z rysowaniem był bardzo bogaty. Była to rozwinięta wersja terminologii greckiej. Najbardziej ogólnym pojęciem byłodiagrapsas (dosłownie: powstałe w wyniku rysowania lub ciągnięcia linii). Wjęzykach słowiańskich terminrysunek stał się powszechny w XVI w. Wcześniej w użyciu były słowakreska ipisanie oraz ich odmiany.
Zasadniczo terminy oznaczające rysunek powstawały według dwóch formuł, w zależności od tego jak pojmowano sam rysunek. Był on więc albo tym, co powstawało w wyniku czynności rysowania ostrym narzędziem (np. greckiegraphein), albo czymś co posiada linie (np. łacińskiepictura linearis). Z nich wykształciło się pojęcietrahere, które definiowało rysunek jako efekt wyciągania linii i którego wpływ można obserwować w wielu językach europejskich. Popularnedisegno oznacza coś, co ma w sobie głębszy zamysł. Na wschodzieEuropy ważnym dla określenia rysunku był fakt oddzielania od siebie dwóch stref (kreska).
JużPliniusz doceniał umiejętności rysunkowe mistrzów greckich:
Według oświadczeń malarzParrasjos zdobył pierwsze miejsce w prowadzeniu konturu, na którym polega cała doskonałość obrazu. Malowanie bowiem ciała i powierzchni przedmiotów wymaga wprawdzie dużej sztuki, ale w tej dziedzinie wielu malarzy zyskało sławę; natomiast zakreślanie konturów ciał i ujmowanie malowidła w pewne ramy – to udaje się rzadko[1].
Bizantyjscy artyści wIX iX w. stopniowo rozwijali zapomnianą przez pewien okres sztukę rysunku. WiekiXI—XV są już czasem wielkiej popularności tej techniki, przede wszystkim wminiatorstwie.
Wrenesansie rysunek służył do precyzowania zamysłu twórcy. Malarstwo, rzeźba i architektura były określane wspólnym terminemarti del disegno, czyli sztuki rysunkowe. Włoskie słowodisegno oznaczało pomysł, koncepcję, ale także rysunek.Cennino Cennini jeszcze wXIV w. oddzieliłdisegnare odcolorire, dzięki czemu rysunek uzyskał pewną niezależność.Leone Battista Alberti w swoim traktacieO malarstwie (1435) wyodrębnił w malarstwie trzy dziedziny:disegno,invenzione icolorito.Lorenzo Ghiberti w swoichCommentarii pierwszy zauważył, że rysunek jest podstawą różnych sztuk. Wszyscy komentatorzy sztuki tamtych czasów zgadzali się co to tego, że rysunek jest nieodłączną częścią udanego dzieła.Michał Anioł miał podobno powiedzieć:
Umiejętność rysunku jest źródłem i istotą samego malarstwa, rzeźby i architektury i wszelkiego przedstawienia podpadającego pod zmysły (...). Rysownik, który stanie się panem tej umiejętności, ma w rękach skarb nieoszacowany[2].
O wartości rysunków jako takich świadczy fakt, iż w1479 r.Gentile Bellini podarował sułtanowi tureckiemu księgę rysunków swojego ojca,Jacopo Bellini. Jednakże kolekcjonowanie dzieł sztuki tego rodzaju nie było rozpowszechnione. Traktowane były one raczej jako przygotowanie do dzieł malarskich. To utylitarne podejście miało ulec zmianie po wystawie weFlorencji w1504 r. prezentującej kartonyMichała Anioła iLeonarda da Vinci, chociaż i wcześniej zdarzało się, iż któreś z dzieł rysunkowych było szczególnie wyróżniane. Przykład może stanowić postawaIzabeli d’Este, która ok. 1500 r. sprowadziła do kolekcji wMantui swój rysunkowy portret autorstwa Leonarda.Domenico Campagnola, działający od lat 20.XVI w. wWenecji, sygnował swojepejzaże rysowane piórkiem, z czego można wnioskować, iż uznane zostały za samodzielne dzieła.
W1563 r. z inicjatywyGiorgio Vasariego weFlorencji została utworzona Accademia del disegno (Akademia rysunku). Jej patronem został Michał Anioł, który zmarł w1564. Na grobie tego rzeźbiarza, malarza i architekta umieszczono znak w postaci trzech nachodzących na siebie kół. Miały one ilustrować propagowaną przez niego tezę, że źródłem tej wszechstronności był rysunek (disegno).
Akademia uczyła rysować z natury jak też poprzez kopiowanie dzieł mistrzów. Dodatkowo program wzbogacały zagadnienia związane z anatomią, proporcjami, perspektywą oraz teoria. W ślad za nią powstawały inne akademie, w których główną ideę stanowiłodisegno.
Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, red. Tadeusz J. Żuchowski, Sebastian Dudzik, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001,ISBN 83-231-1355-6 – materiały z sesji naukowej w Toruniu (2000 r.)
