Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Rypin (ujednoznacznienie).| miasto igmina | |||||
 Nowy Rynek w Rypinie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia | 1065 | ||||
| Prawa miejskie | 1345 rok | ||||
| Burmistrz | Paweł Grzybowski | ||||
| Powierzchnia | 10,96 km² | ||||
| Wysokość | ~90 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 54 | ||||
| Kod pocztowy | 87-500 | ||||
| Tablice rejestracyjne | CRY | ||||
Położenie na mapie powiatu rypińskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
 53°04′01″N 19°24′25″E/53,066944 19,406944 | |||||
| TERC (TERYT) | 0412011 | ||||
| SIMC | 0986136 | ||||
Urząd miejski ul. Warszawska 4087-500 Rypin | |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Rypin –miasto wPolsce położone we wschodniej częściwojewództwa kujawsko-pomorskiego, siedziba władzpowiatu igminy.
Rypin byłmiastem królewskimKorony Królestwa Polskiego[2].
Położone na szlaku wiodącym zKujaw naWarmię i zPomorza naMazowsze. Leży w północno-wschodniej części historycznejziemi dobrzyńskiej nad rzekąRypienicą – dopływemDrwęcy.
Geograficznie obszar otaczający Rypin należy doPojezierza Rypińskiego. Ze względu na duże skupiska jezior znajdujących się na terenie gmin powiatu rypińskiego.
Według danych z roku 2018[3] Rypin ma obszar 10,96 km², w tym:
Miasto stanowi 1,87% powierzchni powiatu.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa włocławskiego.
Rypin jest jedną z najstarszych polskich miejscowości. Pierwsze informacje o nim pochodzą z tzw. PrzywilejuBolesława Śmiałego dla klasztoru Benedyktynów w Mogilnie z dnia 11 kwietnia 1065 roku. Już w XI w. gród stał się stolicą odrębnej jednostki terytorialnej, zwanejkasztelanią, a od XIV w. –powiatu. W ciągu tysiąclecia swych dziejów, Rypin czterokrotnie pozbawiany był swej pozycji miasta stołecznego północnej częściziemi dobrzyńskiej. Dochodziło do tego z różnych przyczyn w latach 1236–1300 (rozbicie dzielnicowe), 1797–1866 (zabory, do momentu utworzenia powiatu rypińskiego w 1866[4]), 1916-1918 (I wojna światowa), 1975–1998 (pogierkowskiej reformie administracyjnej). Podczasokupacji niemieckiej w latach 1942–1945niem.Rippin.
Pierwotny gród rypiński zlokalizowany był na terenie obecnej wsi Starorypin i wielokrotnie padał ofiarą najazdów plemion bałtyckich (Prusów iLitwinów), a od końca XIII w. –Krzyżaków. Ośrodek w Starorypinie w początkach XIV wieku posiadał murowany kościół bożogrobców NMP i Św. Piotra i Pawła. Prawdopodobnie między 1323 a 1326 rokiem otrzymał także prawa miejskie. Do całkowitej ruiny doprowadził miasto najazd krzyżacki z 1329 r. Odbudowa miasta nastąpiła już na nowym, łatwiejszym do obrony, miejscu. Centrum nowego Rypina stało się wzgórze nadRypienicą, w pobliżu jeziora (obecnie ulice: Rynek, Jana Pawła II, Gdańska, Kilińskiego, Powstania Styczniowego). W 1343 r.ziemia dobrzyńska wraz z Rypinem wróciła w granice Królestwa Polskiego[4]. Przywilej lokacyjny dla Rypina odnowił 24 czerwca 1345 r.Władysław Garbaty, książę dobrzyński. W XIV wieku Rypin był otoczony murami obronnymi z dwiema bramami:sierpecką na południu i drugą – przed mostem naRypienicy. W mieście znajdował się kościół św. Trójcy i nieopodalzamek. W okresie XIV i XV w. Rypin trzykrotnie trafiał w ręce krzyżackie, odbijany przez Polskę. Dopiero poII pokoju toruńskim (1466) miasto – wraz z całą ziemią dobrzyńską – wróciło ostatecznie doKorony Polskiej (oznaczało to stabilizację polityczną i zanik granicy, więc i brak zagrożenia ze strony Krzyżaków ze względu na ponowne przyłączenie sąsiedniejziemi chełmińskiej w granice Polski)[4]. Gdy ponownie znalazł się w granicach Polski, stał się miejscem w którym zbierał się sąd ziemski, jeden z trzech w ziemi dobrzyńskiej[5]. Rypin pod koniec XVI w. liczył około 900 mieszkańców i posiadał trzy kościoły: parafialnyśw. Trójcy,św. Ducha, oraz św. Wojciecha, znajdujący się w miejscu obecnej kaplicy św. Barbary. W odległości ok. 2,5 km od miasta, w Starorypinie, znajdował się także murowany kościół Wniebowzięcia NMP oraz św. Piotra i Pawła. Spokojny rozwój trwał do XVII w., gdynajazdy szwedzkie zrujnowały Rypin, tak jak wiele innych miast. Nie oszczędziła go takżewojna północna z lat 1700–1721. Ponownie miasto odżyło po tych wydarzeniach ok. połowy XVIII w. Niewątpliwy wpływ na to miało osiedlanie sięŻydów, którzy rozwijali miejscową gospodarkę.
PoII rozbiorze Polski, w 1793 r., Rypin znalazł się przejściowo w granicach państwa pruskiego, by w 1807 r. trafić do utworzonego przezNapoleonaKsięstwa Warszawskiego, a pokongresie wiedeńskim w 1815 r. – doKrólestwa Polskiego w składzieImperium Rosyjskiego (podzaborem rosyjskim). W 1866 roku powstał powiat rypiński (wydzielony z powiatu lipnowskiego) należący doguberni płockiej[4].
.jpg)
W XIX w. w Rypinie i okolicach miało miejsce wiele zdarzeń, znanych w skali historii Polski: wyjście wojsk polskich generałaMacieja Rybińskiego po upadku powstania listopadowego przeciwko rosyjskiemu zaborcy, początki tzw.partyzantki Zaliwskiego w 1833 r., czy też wydarzeniapowstania styczniowego i ostatnich tygodni życia jednego z jego przywódców – gen.Zygmunta Padlewskiego. W czasie I wojny światowej, od 1915 r. Rypin znajdował się pod okupacją niemiecką po wycofaniu się zaborczych wojsk rosyjskich. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. doprowadziło do wyzwolenia spod niemieckiej okupacji. W Rypinie odrodziły się polskie władze lokalne, a od stycznia 1919 r. gród nadRypienicą ponownie stał się stolicą powiatu, będącego częściąwojewództwa warszawskiego.
OkresII Rzeczypospolitej był czasem rozkwitu miasta. Rozbudowanoinfrastrukturę: szpital św. Marcina (później dra Franciszka Dłutka), Szkoła Podstawowa im. J. Piłsudskiego (później SP nr 1),gimnazjum (później Zespół Szkół nr 1 im. ks. Czesława Lissowskiego), stadion miejski (później boisko Gimnazjum im. Józefa Wybickiego). Rozwijała sięgospodarka, powstały:Spółdzielnia Mleczarska ROTR, Bank Spółdzielczy, Spółdzielczy Młyn Rolniczy. Swoje struktury miały w Rypinie liczne organizacje ogólnopolskie i stowarzyszenia lokalne. Działo się to wszystko w warunkach wielonarodowości i wielokulturowości miasta, co obrazują świątynie w nim istniejące: kościół katolicki św. Trójcy, kościół ewangelicko-augsburski,synagoga,cerkiew prawosławna. W 1928 r. Rypin wizytowałprezydent RPIgnacy Mościcki.
W wyniku reformy administracyjnej z 1938 r., Rypin znalazł się wwojewództwie pomorskim.
Podczasagresji niemieckiej na Polskę, we wrześniu 1939 na Rypin spadły bomby, później setki mieszkańców miasta i powiatu poddano akcji eksterminacyjnej. W październiku 1939 w Rypinie, formacjeSS, policji niemieckiej iSelbstschutzu rozstrzelały kolejno grupy Polaków i Żydów – przy ul. Warszawskiej 1000 osób, na cmentarzu żydowskim 48 osób (w tym 1 kobietę), w lasku Rusinowo 22 osoby, oraz na boisku sportowym 22 osoby[6]. Rypiński „Dom Kaźni” stał się miejscem męczeńskiej śmierci nauczycieli, księży, urzędników, ziemian, Żydów, a lasek wRusinowie k. Rypina (ok. 150 rozstrzelanych Polaków i Żydów[6]) i las w Raku k.Skrwilna (ok. 1450 zamordowanych Polaków[6], w tym uczniowie gimnazjum wGrudziądzu) – ich zbiorową mogiłą. Wpowiecie rypińskim egzekucje, wykonywane przez żandarmerię niemiecką,Gestapo i oddziały Jagdkommando, miały miejsce ponadto w miejscowościKsięte (8 Polaków, zamordowanych w styczniu 1942),Linne (2 Polaków rozstrzelanych w styczniu 1944),Okalewko (8 Polaków rozstrzelanych 29 sierpnia 1944), orazCzumsk Duży (22 Polaków zamordowanych w sierpniu 1944)[6]. Część mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano dogetta w Legionowie[7].
Osobny artykuł:„Dom Kaźni” w Rypinie.W okresie 1939–1945, w okresieokupacji niemieckiej, miasto leżało na terenach bezpośrednio inkorporowanych do hitlerowskich Niemiec. Powiat rypiński leżał w obrębie rejencji bydgoskiej, w OkręguGdańsk-Prusy Zachodnie[4].
Mimo tych represji, od wiosny 1940 działał w Rypinie i okolicach ruch oporuPolskiego Państwa Podziemnego i jego formacji zbrojnych:Związku Walki Zbrojnej, a późniejArmii Krajowej przeciwko niemieckim okupantom. W mieście stacjonował 4 Zapasowy BatalionLuftwaffe (niem. Feldersatz-Bataillon der Luftwaffe 4), a w pobliżu miasta znajdował się poligon Luftwaffe (niem. Luftwaffen-Übungsplatz Rippin).
W styczniu 1945, w wynikuofensywy Armii Czerwonej Rypin został zdobyty 21 stycznia przez żołnierzy65 Armii i1 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego[8] i w mieście powstały struktury władzy komunistycznej. Wielu mieszkańców, związanych z ruchem oporu, zostało wywiezionych na wschód lub osadzonych w specjalnych obozach. W okolicach Rypina do 1947–1948 roku działały resztki oddziałów poakowskich.
W 1950 roku odsłonięto Pomnik Wdzięczności na pl. Wolności dla żołnierzy radzieckich z II Frontu Białoruskiego zdobywających Rypin w 1945 roku[9].
W okresiePRL miasto do 1975 roku było stolicą powiatu i wtedy lokowano w nim inwestycje, np.Fabrykę Akcesoriów Meblowych, Zespół Szkół Ekonomicznych, rozbudowanoSzpital Powiatowy. Po likwidacji powiatów Rypin stracił na znaczeniu i w systemie centralnego planowania zmniejszył się napływ środków inwestycyjnych.
W 1982 r. powołano przez biskupa płockiego, drugą parafię rzymskokatolicką. W 1990 r. poświęcono nowy kościół pw.Najświętszego Serca Jezusowego (parafia św. Stanisława Kostki).
11 listopada 2018 roku, podczas obchodów święta Odzyskania Niepodległości w Rypinie udział wziął Prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda, który uroczyście otworzył nowy skwer przy ulicy Powstania Styczniowego.
Od 1990 roku:
Herbem miasta jest czarny pół lew spięty grzbietem z czerwonym pół orłem między oblankowanymi czerwonymi basztami z ciosu kamiennego z cienkimi otworami strzelniczymi, całość umieszczona centralnie w polu tarczy herbowej koloru złotego.
Barwami miasta są kolory ułożone na fladze w cztery pasy poziome, równej szerokości według kolejności od góry do dołu: niebieski, biały, czerwony, niebieski. Rada miasta posiada sztandar. Hymnem miasta jestPieśń o Rypinie.
Patronem miasta jest Święty Jan Chrzciciel, który został ogłoszony przez Kongregacje do spraw Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów podczas pontyfikatu Benedykta XVI w 2010 roku. Świętem miasta jest dzień 24 czerwca. Jest to dzień lokacji miasta przezksięcia dobrzyńskiegoWładysława w 1345 roku.
Z końcem roku 2022 Rypin zamieszkiwało 15 514 osób[1]. Według danychGUS z 31 grudnia 2019 r. Rypin liczył 16 130 mieszkańców[11]. Z końcem 1998 r.gminę miejską zamieszkiwało 16 971 osób, gęstość zaludnienia wynosiła 1697 osób na km² powierzchni. Od roku 2010 obserwuje się systematyczny spadek ludności miejskiej, natomiast od roku 1975 do 1998 w Rypinie przybyło 5447 nowych mieszkańców (wzrost aż o 47,3%).
Dane z 2022 r.[1]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 15 514 | 100 | 8157 | 52,58 | 7357 | 47,42 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 1415,5 | 744,3 | 671,2 | |||
W mieście działają branże: odzieżowa, spożywcza, budowlana, metalowa i inne. Rozwinięty jest handel zarówno hurtowy, jak i detaliczny. W tych gałęziach znajduje pracę większość mieszkańców.
Przez Rypin przebiegają drogi wojewódzkie:
Komunikacja autobusowa zapewnia połączenia zBydgoszczą,Toruniem,Warszawą,Włocławkiem,Olsztynem,Brodnicą,Lipnem,Płockiem,Mławą i in.
Główni przewoźnicy autobusowi toKujawsko-Pomorski Transport Samochodowy orazArriva.
Osobny artykuł:Rypin (stacja kolejowa).Przez Rypin przebiegalinia kolejowa nr 33 (Kutno-Brodnica), na której znajduje sięstacja kolejowa. W Rypinie od 2000 do 2021 roku nie zatrzymywały się pociągi pasażerskie. 12 grudnia 2021 roku w Rypinie zatrzymał się pierwszy od 21 lat planowy pociąg pasażerski,TLK „Flisak”, spółkiPKP Intercity, relacjiGdynia Główna–Katowice[13].
Zespoły Szkolno-Przedszkolne
W listopadzie 2011 r. otwarto Rypińskie Centrum Sportu z halą sportową, basenem ze zjeżdżalnią o długości ok. 107 m, kręgielnią i spa.
W mieście znajduje się stadion sportowy im. Stanisławy Walasiewicz, dwa boiska Orlik 2012,skatepark, korty tenisowe, mini golf, siłownie na świeżym powietrzu.
W roku 1922 powstał klub sportowy R.K.S.Lech Rypin, który w sezonie 2008 roku wywalczył awans do II ligi (grupa zachodnia). Po 10 latach spadł do III ligi, awansował ponownie w 1998 roku. W sezonie 2011/12 wywalczył awans doII ligi. W połowie sezonu 2012/13 wycofał się z rozgrywek, co spowodowało degradację do IV ligi.
.jpg)
_w_Starorypinie_z_XIV_w._Poczt%25C3%25B3wka_z_1908_r.jpg)
%2c_rozebrana_w_1868_r._Poczt%25C3%25B3wka_z_1908_r.jpg)
Od 2007 r. miasto jest siedzibą Dobrzyńskiego Towarzystwa Naukowego, które zrzesza ponad 100 członków z kraju i z zagranicy. DTN wydaje periodyk naukowy pt. „Rocznik Dobrzyński”. Do roku 2018 ukazało się 12 tomów tego wydawnictwa o objętości ponad 3,5 tys. stron. Prezesem Towarzystwa jest prof. Mirosław Krajewski[20].
Dom Kultury wraz z Kinem Bałtyk, który jest organizatorem wielu wydarzeń kulturalnych i sportowych. Na terenie RDK funkcjonują różne grupy artystyczne: Muzyczna Strefa, Grupa Estradowa, chór nauczycielski „Belcanto”, Miejska Orkiestra Dęta, Modelarnia Hobby, Klub Seniora „Wrzosy”, Chór Seniora „Srebrny Włos”, Klub Seniora „Srebrny Włos”.
W latach 2017–2018 Rypiński Dom Kultury przeszedł gruntowną modernizację. Projekt składał się z przebudowy część pomieszczeń budynku w tym sali widowiskowo-kinowej i holu o łącznej powierzchni użytkowej około 570 m². Zmieniony został kąt nachylenia widowni, zwiększyła się też liczba miejsc siedzących z 211 do 269. Sala została wyposażona w nowoczesne systemy oświetlenia scenicznego i nagłośnienia. Kino wzbogaciło się o nowy, wysokiej klasy fortepian marki Hoffman, który służy w organizacji koncertów oraz zajęć muzycznych.
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następującezwiązki wyznaniowe:
Miasto posiada system wodociągowo-kanalizacyjny i odwodnieniowy, mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków. Korzysta z własnego wysypiska śmieci. W 2003 r. oddano do użytku Regionalny Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Puszczy Miejskiej, wybudowany przez Związek Gmin Rypińskich[potrzebny przypis]. W 2004 r. Rypin otrzymał tytuł Gmina Przyjazna Środowisku[23].
W 2022 r. odbyło się uroczyste otwarcie parku miejskiego przy ulicy Elizy Orzeszkowej. Rewitalizacja parku obejmowała otwarcie niedostępnej dotychczas południowo-wschodniej części parku. W ramach zadania w przestrzeni parku pojawiły się liczne nasadzenia drzew i krzewów, powstał pomost wraz z altaną wypoczynkową i małą architekturą, a także ścieżki rowerowe i piesze[24].
W XVII i XVIII wieku funkcjonowało przysłowie: „Szlachcic spod Rypina”, które oznaczało kogoś nieokrzesanego, prowincjusza[25].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Rypinem.
| Siedzibagminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców |
|
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
