Już wX wieku istniała rozwinięta osada plemieniaLiwów u ujścia Dźwiny, którędy przebiegał szlak handlowyod Waregów do Greków. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupaAlberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członkówHanzy od 1282 roku, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W 1207 roku rozpoczęto budowę murów miejskich. Po 1225 roku legat papieski Wilhelm z Modeny przyznał mieszczanom prawa, które mieli kupcy niemieccy wVisby naGotlandii. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze, jak i całejŁotwie, silne wpływyniemieckiej kultury,języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Po 1237 roku posiadłości i prawa zakonu kawalerów mieczowych na terenie miasta przejął zakon krzyżacki. Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiejarchidiecezjiPrus,Inflant iEstonii, której podlegały m.in.diecezja chełmińska idiecezja warmińska. W związku z próbami przejęcia władzy w mieście przez zakon krzyżacki, w 1297 roku mieszczanie Rygi zburzyli dwór krzyżacki i wymordowali jego załogę. Konflikt trwał do 1330 roku, gdy wojska zakonne zmusiły miasto do poddania się. W 1366 roku wielki mistrz zrzekł się władzy nad miastem, zastrzegając jedynie prawo do posiadania zamku. W 1366 papież ustanowiłkrólów Polski opiekunami arcybiskupstwa ryskiego. W 1452 roku zakon krzyżacki i arcybiskup Sylwester Stodewescher zawarli wKircholmie ugodę, na mocy której podzielili się władzą nad miastem. W 1484 roku mieszczanie zbuntowali się ponownie i zburzyli zamek krzyżacki, jednak po kilku latach musieli się ponownie podporządkować zakonowi, którego pozycja jednak szybko w następnych latach zaczęła słabnąć. W latach 1521–1524 Ryga stała się miastem luterańskim[potrzebny przypis].
W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu królStefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 r. akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniuIwana Groźnego w 1582 r. król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, a następnie w tym samym roku założył w nimkolegium jezuickie. W listopadzie 1582 r. Sejm Rzeczypospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miastaCorpus Privilegiorum Stephaneum. Król Stefan Batory nadał Rydzeprawo składu w1581 i 1582 roku[2]. W 1584 r. miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. W latach 1584–1589 miastem wstrząsnęły niepokoje określane jako „rozruchy kalendarzowe”, których tłem było wprowadzeniekalendarza gregoriańskiego, spór okościół św. Jakuba pomiędzy katolikami a protestantami i w konsekwencji wypędzeniejezuitów oraz konflikt między Radą Miejską agildiami o władzę w mieście. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla Polski:wójta Testiusza isyndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się w czasie panowaniaZygmunta III Wazy, gdy pod mury miasta podeszły wojskawojewody wendeńskiegoJerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej:notariusza Gizego iławnika Brynka. Ryga leżała w obrębiewojewództwa wendeńskiego. W okresie panowania Rzeczypospolitej w ryskiej mennicy bitopolskie monety[potrzebny przypis].
Miasto pod panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać, czego dowodem był wzrost liczebnościcechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 r. N. Mollin otworzył w mieście pierwszą drukarnię, którą wzorował na drukarni hetmanaJana Zamoyskiego wZamościu. W 1589 r. miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 r. sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim wWarszawie. W 1603 r. król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanychceł.
W czasieIV wojny polsko-szwedzkiej król SzwecjiGustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 r. Rygi broniły garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedalekoDyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jednakompania piechoty pod dowództwem Jana Schawarzhofa, poddał się dopiero 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu wAltmarku z 1629 r. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdziłde iure dopieropokój w Oliwie w 1660 r.[potrzebny przypis]
W 1656 w czasiewojny szwedzko-rosyjskiej Rosjanie po raz pierwszy podjęli próbę zdobycia miasta. W trakcieIII wojny północnej w 1700 roku miasto obległy wojska saskie królaAugusta II Mocnego, który zdobyciem miasta chciał wzmocnić swoją pozycję wobecszlachty polskiej. W 1701 żołnierze Augusta II zostali pokonani pod Rygą przez Szwedów, którzy następnie skierowali się na południe, do Polski[3].
W 1710 r. pobitwie pod Połtawą miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedalekaŁatgalia nadal doI rozbioru Polski w 1772 r. pozostała w rękach polskich. W 1721 roku Szwecja wtraktacie nysztackim uznała przynależność Rygi do Rosji. W 1782 roku powstał pierwszy teatr publiczny. W 1796 stała się stolicąguberni inflanckiejImperium Rosyjskiego. W 1812 roku wojska napoleońskie spaliły przedmieścia miejskie, odbudowane następnie przez generał-gubernatora inflanckiegoFilippa Paulucciego[4]. W 1854 r. podczaswojny krymskiej port został zablokowany przez flotę brytyjską. W latach 1857–1863 zburzono fortyfikacje miejskie i rozpoczęto zakładaniebulwarów. W latach 1858–1861 nastąpiła pierwsza masowa migracja ludności łotewskiej ze wsi do Rygi, co spowodowało wzrost jej znaczenia w mieście. W 1881 r. ludność miasta liczyła już 170 tys. mieszkańców, w tym 67 tys. posługiwało się językiem niemieckim (40%), 50 tys. łotewskim (30%), 32 tys. rosyjskim (19%) i 3,2 tys. językiem polskim (2%)[5].
Podczasrewolucji 1905 r. miastem wstrząsały rozruchy robotnicze. Na wieść okrwawej niedzieli w Petersburgu – rozpędzeniu pokojowej demonstracji robotników w dniu9 stycznia?/22 stycznia1905, w Rydze wybuchł dwa dni później (11 stycznia?/24 stycznia1905) strajk powszechny. Udział w nim wzięło ponad 80 tys. osób. Robotnicy przerwali pracę, a także organizowali demonstracje i wiece[6][7].13 stycznia?/26 stycznia1905 wojsko rosyjskie rozpędziło jeden z pochodów protestacyjnych – zginęły wówczas 73 osoby, a ponad 200 zostało rannych[7]. Pacyfikacja ryskiej demonstracji, zamiast doprowadzić do wygaśnięcia ruchu rewolucyjnego, sprawiła, że strajki ogarnęły również inne miasta na Łotwie[7]. Ruch rewolucyjny w Rydze był na tyle silny, że robotniczy Komitet Federacyjny przez kilka miesięcy na przełomie 1905 i 1906 r. działał faktycznie jawnie, domagając się ustanowienia 8-godzinowego dnia pracy, wprowadzenia prawa do strajku i zwołania ogólnorosyjskiego Zgromadzenia Ustawodawczego[6]. Władze carskie odzyskały kontrolę nad miastem dopiero w roku następnym[8].
18 listopada 1918 r.Łotewska Rada Ludowa ogłosiła w Rydze powstanie niepodległejRepubliki Łotewskiej[9]. Kilkanaście dni później, 29 listopada, działania wojenne przeciwko niepodległej republice rozpoczęła Armia Czerwona. Rząd Rosji Radzieckiej oraz komuniści łotewscy dążyli do utworzenia na ziemiach łotewskich republiki radzieckiej[10]. Rząd Tymczasowy Łotwy zKārlisem Ulmanisem na czele zawarł z Niemcami umowę, na mocy której terytoriów łotewskich przed Armią Czerwoną bronić miały niemieckie jednostki ochotnicze (Bałtycka Landeswehra i Żelazna Brygada, następnie Dywizja)[11], jednak w listopadzie i grudniu 1918 r. oddziały bolszewickie, wspierane przez miejscowych zwolenników, zdołały opanować praktycznie całą wschodnią Łotwę. W końcu grudnia 1918 r. rząd łotewski uznał obronę Rygi za niemożliwą i opuścił miasto. W dniach 2–3 stycznia 1919 r. Rygę opanowali miejscowi bolszewicy oraz wkraczające jednostki Armii Czerwonej[12].
23 maja 1919 r.Ryga została zdobyta przez wojska niemieckie działające w imieniu rządu łotewskiego na czele zAndrievsem Niedrą, który wcześniej sami Niemcy zainstalowali drogą przewrotu, obalając proaliancki rząd Ulmanisa. W zajętym mieście Niemcy rozstrzelali ok. 4500 Łotyszy podejrzanych o współpracę z bolszewikami lub o sympatyzowanie z rządem Ulmanisa[15]. Rząd Tymczasowy Łotwy odzyskał kontrolę nad Rygą pobitwie pod Kiesią w czerwcu 1919 r., w której wojska estońskie, z udziałem ochotników łotewskich, odniosły zwycięstwo nad Niemcami[16], a 3 lipca 1919 r. zawarty zostałrozejm nakazujący jednostkom niemieckim opuszczenie Rygi i całej Łotwy[17]. 8 lipca 1919 r. do Rygi powrócił rząd Ulmanisa[16]. Ostatnią próbę odebrania Rygi Republice Łotewskiej podjęła w październiku 1919 r. biała rosyjskaZachodnia Armia Ochotnicza pod dowództwemPawła Bermondta-Awałowa, wcześniej dozbrojona przez Niemców. Łotysze, z pomocą Wielkiej Brytanii, zdołali jednak odeprzeć jej atak na miasto[18].
W połowie 1919 r. Ryga liczyła ok. 212 tys. mieszkańców, w tym 109 tys. Łotyszy, 36 tys. Niemców, 28 tys. Żydów, 15 tys. Rosjan, 9 tys. Polaków oraz 6 tys. Litwinów[19]. W 1935 rokuŁotysze stanowili ok. 65% mieszkańców[potrzebny przypis].
Ryga podczas II wojny światowej i w składzie ZSRR (1940–1991)
Przykład sowieckiej zabudowy blokowej na ryskim osiedlu
W 1940 wcielona doZSRR. W dniu 1 lipca 1941 r. w początkowej fazieoperacji Barbarossa zajęta przez Niemców, z wydatnym udziałem powstańców łotewskich.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 40 000 osób. 21 czerwca 1943 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do obozu koncentracyjnego Kaiserwald, obozuAuschwitz II – Birkenau oraz część zamordowano na miejscu[20].
W dniu 13 października 1944 zdobyta ponownie przezArmię Czerwoną i wcielona do ZSRR. Na skutek działań wojennych wiele obiektów miejskich uległo zniszczeniu. W 1949 r. nastąpiła kolejna wywózka mieszkańców miasta naSyberię. W związku z masowym napływem Rosjan do miasta, w 1979 r. liczba Łotyszy w Rydze spadła do 38%[potrzebny przypis].
Miasto leży na trasieEuropejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. W 1997 ryski rynek starego miasta został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[21]. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:
W katedrze w jednej z kaplic zostali pochowani podkomorzy króla Zygmunta III Wazyrotmistrz wojsk polskichKacper Tyzenhaus z małżonką.
W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazaniaPiotr Skarga. W 1582 roku król Stefan Batory ze swej rezydencji na zamku przychodził do tego kościoła na msze.
W kościele św. Franciszka (Sv. Franciska Romas katolu baznica) z 1889 roku pod ołtarzem głównym został pochowanyStanisław Sołtan, marszałek nadworny Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszy zesłaniec syberyjski. Pierwotnie grób znajdował się w kaplicy, na której postawiono obecny kościół. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego (od 1908 roku Ogrodu Pokoju) byli pochowani pisarz hrabiaLeon Potocki (1799–1864) oraz założyciel akademickiejkorporacji „Arkonia” Karol Gąsowski (zm. 1879).
przy uliczce Polska Brama (Poļu Gate) znajduje siękościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.
Zamek w Rydze był rezydencją polskich namiestników m.in.Jana Hieronima Chodkiewicza i księcia Jerzego Radziwiłła.
NaPolitechnice Ryskiej (obecnie Uniwersytet Techniczny, łot.Rīgas Tehniskā Universitāte) studiowałIgnacy Mościcki (prezydent Rzeczypospolitej w latach 1926–1939), fakt ten upamiętnia dwujęzyczna tablica umieszczona przy wejściu do budynku dawnego Wydziału Chemii
↑Akademia SztukA.S.TeatralnychAkademia SztukA.S.,Latvijas Kultūras Akadēmija | uczelnia partnerska w ramach Programu Erasmus+, Akademia Sztuk Teatralnych, 25 lipca 2025 [dostęp 2025-07-31](pol.).url
_p024_STADTSIEGEL_RIGAS_AN_EINER_URKUNDE_VON_1232.jpg)
.jpg)
