Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek – ratusz z 1752 r. iTrójca Święta – rokokowy monument wzniesiony w 1761 r. na pamiątkę epidemii dżumy z 1709 r. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | początek XV w. | ||||
| Burmistrz | Kornel Kajetan Malcherek[1] | ||||
| Powierzchnia | 2,2[2] km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | +48 65 | ||||
| Kod pocztowy | 64-130 | ||||
| Tablice rejestracyjne | PLE | ||||
Położenie na mapie gminy Rydzyna  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu leszczyńskiego  | |||||
 51°47′13″N 16°40′01″E/51,786944 16,666944 | |||||
| TERC (TERYT) | 3013044 | ||||
| SIMC | 0954633 | ||||
Urząd miejski Rynek 164-130 Rydzyna | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Rydzyna (niem.Reisen) –miasto wwoj. wielkopolskim, wpowiecie leszczyńskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Rydzyna. Położone naWysoczyźnie Leszczyńskiej, około 8 km odLeszna, przy drodzePoznań-Wrocław, nadKopanicą.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. leszczyńskiego.
Według danych z 31 marca 2011 miasto liczyło 2653 mieszkańców[4].
Rydzyna uzyskałalokację miejską przed1407 rokiem[5].
Pierwsze historyczne wzmianki o miejscowości pochodzą z 1403, identyfikując Jana zCzerniny herbuWierzbno,starostę wschowskiego i kościańskiego,kasztelana międzyrzeckiego jako fundatora i właściciela miasta, a także pierwszego zamku. Lokacja miała miejsce w pierwszym dziesięcioleciu XV wieku, miasto otrzymało prawa magdeburskie w 1551, które zostały potwierdzone została w 1578 i 1665. O statusie miasta świadczy fakt, że w 1458 na wyprawę malborską Rydzyna wystawiła z własnych funduszy czterech piechurów. Od początku XVI wieku w mieście mieściła się królewska komora celna, według zapisów z 1510 uprawiano dziesięć łanów miejskich, do końca XVI wieku miasto pozostawało w rękach bezpośrednich potomków Jana, którzy przyjęli nazwisko Rydzyńscy. Później współwłaścicielami byliGajewscy herbu Ostoja i Ciświccy. W 1563 księgi podatkowe odnotowują działalność 56 rzemieślników i 17 komorników. Z działających w mieście cechów najstarszy należał do kuśnierze, jego istnienie potwierdzono w 1562. Inne cechy reprezentowały krawców (potwierdzony w 1625), płócienników (potwierdzony w 1676), rzeźników (potwierdzony w 1689) i piekarzy (potwierdzony w 1764). Na początku XVIII wieku działała szkoła katolicka i przytułek dla ubogich. W drugiej połowie XVII wieku rozwinęło się w mieście piwowarstwo, działała słodownia i dwa browary. Powojnie trzydziestoletniej do Rydzyny napłynęło wielu uchodźców ze Śląska oraz Żydzi, którzy otrzymali w 1775 osobny przywilej.
Pod koniec XVII wieku Rydzynę wraz z okolicznymi majątkami wykupiliLeszczyńscy herbuWieniawa –biskup łuckiBogusław iwojewoda łęczyckiRafał, obaj współwłaściciele pobliskiegoLeszna. Zamek w Rydzynie był początkowo tylko letnią rezydencją Leszczyńskich, ale po pożarze ich siedziby w Lesznie 1656 stał się główną siedzibą rodu.
Podczaswojny północnej miasto było wielokrotnie plądrowane i podpalane, w 1710 zamek w Rydzynie okupowany był przez wojskasaskie. Pomiędzy 1714 a 1718 prowadzono tu rokowania pomiędzy stronnikami Stanisława Leszczyńskiego a Sasami.August II Mocny podczas pobytu w Rydzynie przyjmował posłów tatarskich (1714), tureckich i rosyjskich (1718). Ostatni właściciel Rydzyny z rodu Leszczyńskich,Stanisław Leszczyński opuszczając ostatecznie Polskę w 1736 sprzedał swoje posiadłości ministrowi i protegowanemuAugusta II Mocnego, hrabiemuAleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu herbuSulima, który objął Rydzynę w posiadanie w roku 1738.
Z inicjatywy kolejnego właściciela, synaAleksandra Józefa, księciaAugusta Sułkowskiego,wojewody wielkopolskiego w 1783 powołana zostajeordynacja rydzyńska. W 1793 miasto dostało się pod panowanie pruskie, liczyło wówczas 191 domostw (189 drewnianych i 2 murowane) zamieszkałych przez 1593 mieszczan. Ulice były w przeważającej części brukowane, a ludność trudniła się rzemiosłem i rolnictwem. Spis ludności wymieniał dwudziestu szewców, szesnastu rzeźników, dwunastu płócienników, jedenastu piekarzy i sześciu sukienników. Browary warzyły 2100 pięćdziesięciogarncowych beczek piwa, pracowały dwadzieścia cztery wiatraki, garbarnia i olejarnia. W Rydzynie urodził się i wychowywał się adiutantNapoleona BonaparteJózef Sułkowski, który zginął w 1798 w Kairze. W 1800 liczba mieszkańców liczyła 1469, a następnie podczasKsięstwa Warszawskiego spadła w 1808 do 1246 i w 1810 do 1195. Do 1815 Rydzyna znajdowała się w powiecie wschowskim, a następnie weszła w składKsięstwa Poznańskiego. W XIX wieku mieszkańcy utrzymywali się z płóciennictwa (40 krosien), szewstwa, młynarstwa i rolnictwa. Około 1820 zlikwidowana została słynna szkoła pijarów, osiemnaście lat później miasto otrzymało nową ordynację. 27 października 1856 uruchomiono połączenie kolejoweLeszno-Wrocław (Linia kolejowa nr 271), jednak przebieg linii i stacja kolejowa znajdują się ok. 3 km na zachód od miasta we wsiKłoda. Po śmierci ostatniego z Sułkowskich, szóstego ordynata, księcia AntoniegoSułkowskiego, zgodnie ze statutem ordynacji, majątek przejął (1909) rządpruski z przeznaczeniem na cele oświatowe.
Na mocytraktatu wersalskiego 17 stycznia 1920 Rydzyna znalazła się znowu w granicach odrodzonej Polski. W latach 1927–1939 w zamku funkcjonowałoGimnazjum i Liceum im. Sułkowskich prowadzone przezFundację Sułkowskich, a miasto liczące wówczas ok. 1800 mieszkańców pełniło funkcję ośrodka handlu i rzemiosła oraz usługowej obsługi rolnictwa. 4 września 1939 wojskahitlerowskie wkroczyły do miasta po zaciętych walkach.
W czasieokupacji ludność polska uległa wysiedleniom do Generalnego Gubernatorstwa oraz prześladowaniom. W 1942 wDachau zmarł aresztowany w 1940 proboszcz rydzyński Aleksander Sterczewski (ur. 1901). Zamek został przejęty na internat dla organizacji hitlerowskiej młodzieżyHitlerjugend. W 1941 na terenie Rydzyny i sąsiedniej Kłody powstał obóz jeniecki dla Żydów i lotników alianckich, więźniowie w nieludzkich warunkach zajmowali się pracami melioracyjnymi, rolniczymi i leśnymi. Dziełem ich rąk jest wyprostowanie przebiegu Kopanicy oraz prace irygacyjne w dolinie tej rzeki. Największą tragedią była egzekucja ok. 210 Polaków, dokonana przezGestapo w miejscowym lesie Dąbcze, w kwietniu 1944[6]. Podobnie tragicznym wydarzeniem było rozstrzelanie 28 stycznia 1945 grupy 8 młodych Polaków, w odwecie za wywieszenie przez nich polskiej flagi, parę godzin przed wejściemwojsk radzieckich w końcu stycznia 1945[6].
Wojska3 Armii1 Frontu Białoruskiego wkroczyły do Rydzyny 29 stycznia 1945, dzień później traktując zamek za siedzibę Hitlerjugend podpaliły go i nie pozwoliły miejscowej ludności podejmować działań gaśniczych. Teren oficyn zamkowych i zabudowy gospodarczej był zajęty przez Armię Czerwoną do czerwca 1946. W maju 1945 powrócił do RydzynyLeon Preibisz, który podjął nieudaną próbę wskrzeszenia KuratoriumFundacji Sułkowskich, zmarł w 1951 po odebraniu Fundacji całości majątku. Pierwszym burmistrzem po II wojnie światowej był Jan Myszkin, przed 1939 pełnił na zamku funkcję głównego elektryka. Swoją funkcję piastował do 1950. Z Rydzyny po wojnie wysiedlono ludność pochodzenia niemieckiego i protestantów, liczba mieszkańców sukcesywnie malała. Aby uniknąć utraty praw miejskich po 1950 przyłączono do miastaKłodę, którą w 1973 wyłączono jako oddzielne sołectwo. W latach 1960–1966 wybudowano w mieście pierwsze bloki mieszkalne. Działała mleczarnia, filia zakładów cukierniczych Goplana produkująca chałwę. Ruiny zamku w 1960 zinwentaryzowano, przeprowadzono prace archeologiczne i przekazanoSIMP, które w latach 1975–1989 odbudowało go z przeznaczeniem na centrum szkoleniowo-konferencyjne i hotel. W mieście na bazie dawnej olejarni powstała filia zakładów tłuszczowych, na początku lat 70. uruchomiono przetwórnię owoców i warzyw wraz z paczkarnią i zamrażalnią. W latach 1970–1972 wybudowano obwodnicę, która w rejonie ulicy Tadeusza Kościuszki przebiegła przez część terenu starego cmentarza ewangelickiego. W latach 1974–1975 Rydzyna otrzymała tytuł Mistrza Gospodarności, wybudowano ujęcie wody i oczyszczalnię ścieków, a w 1980 rozpoczęto budowę osiedla domów jednorodzinnych na Młyńskiej Górze. W 1983 odrestaurowano wiatrak „Józef” i umieszczono w nim izbę pamięci młynarstwa i piekarnictwa. Po 1990 upadła mleczarnia i zakłady olejarskie, chłodnia została sprywatyzowana, zainicjowano powstanie Rydzyńskiej Strefy Przemysłowej. W 2013 zakończono napełnianiezbiornika wodnego Rydzyna o powierzchni 41,7 ha, znajdującego się na granicy miasta i wsiDąbcze. Jednym z największych pracodawców jest firma Agro Rydzyna, której wyroby mięsne sprzedaje siećDino[7].
Rezydencja rydzyńska wraz z otoczeniem urbanistycznym wyróżnia się wartościami historycznymi, urbanistyczno-architektonicznymi i naukowymi. Jest jednym z najwybitniejszych i najlepiej zachowanych zespołów urbanistycznych tego typu w Polsce. Tworzy kompozycję przestrzenną kilku powiązanych ze sobą budowli ukształtowanych w XVII i XVIII wieku, kiedy to miasto było ośrodkiem w którym działały i przyjeżdżały tu postacie znane i zasłużone dla historii i kultury polskiej[9].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Rydzyną. | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoRydzyna |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (1919–75) |
|
| Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
