Od 14 grudnia 1955 roku członekONZ, od 29 marca 2004 roku, Rumunia jest członkiemNATO, a od 1 stycznia 2007Unii Europejskiej. Po przyjęciu do UE Rumunia stała się siódmym według liczby ludności krajem wspólnoty. Rumunia jest członkiemstrefy Schengen. 31 marca 2024 roku zniesiono kontrole na granicach powietrznych i morskich, a z dniem 1 stycznia 2025 r. zniesione również zostały kontrole na granicach lądowych[4].
Ponieważ znaczne odcinki rumuńskich granic opierają się o rzeki, często meandrujące, a także ponieważdelta Dunaju stale powiększa się o 2–5 metrów rocznie, powierzchnia Rumunii nieco wzrosła w ostatnich dekadach. Obecnie powierzchnia kraju wynosi 238 391 km², podczas gdy w roku 1969 wynosiła około 237 500 km².
Karpaty stanowią dominującą formę krajobrazu w środkowej Rumunii (stanowią ponad 30% całej powierzchni kraju) i otaczająWyżynę Transylwańską. W czterech najwyższych masywach górskich:Retezacie (do 2509 m n.p.m.),Paringu (do 2518 m),Górach Fogaraskich (do 2544 m) iBucegi (do 2507 m) położonych wKarpatach Południowych orazGórach Kelimeńskich iRodniańskich wKarpatach Wschodnich liczne szczyty przekraczają wysokość 2000 metrów. Znaczna wysokość gór sprawia, że posiadają one cechy rzeźby wysokogórskiej (niewielkie kotły polodowcowe, polodowcowe jeziora górskie, ściany skalne), przypominające wyglądemTatry Zachodnie, a w środkowej części Gór Fogaraskich rzeźbę wybitnie wysokogórską z nagimi ścianami skalnymi przypominającymiTatry Wysokie. Na południu Karpaty przechodzą w łagodne wzgórza, a następnie wRówninę Bărăgan.
W 106 roku n.e. ziemie obecnej Rumunii, zamieszkane m.in. przezDaków, włączone zostały w obrębImperium rzymskiego przezcesarzaTrajana po tzw.wojnach dackich (101–106). W 273 roku, ze względu na napór plemion koczowniczych z północy, garnizony rzymskie i mieszkańcy Dacji zostali ewakuowani za Dunaj (czyli do dzisiejszejBułgarii iSerbii). W średniowieczu w wyniku działalnościCyryla i Metodego zostało tu zaszczepione chrześcijaństwo w obrządku wschodnim. W X wiekuSiedmiogród został przyłączony dowęgierskiego królestwaStefana I Świętego. Węgrzy sprowadzali tam od XIII w. niemieckich osadników z rejonuNadrenii w celu zabezpieczenia granicy oraz zapewnienia krajowi rozwoju gospodarczego.
W XIV wieku powstałyHospodarstwo Wołoskie iHospodarstwo Mołdawskie, z których połączenia powstała ponad pięć wieków później Rumunia. Ścierały się tu wpływy silniejszych sąsiadów:Węgier,Polski iImperium Osmańskiego. Już w XIV w. w ówczesnej mołdawskiej stolicySuczawie osiedlali sięPolacy, zapoczątkowując historięPolonii rumuńskiej. Z czasem oba kraje stały się zależne od Imperium Osmańskiego: Wołoszczyzna w XV w., a Mołdawia w XVI w.
W 1939 po agresji niemieckiej na Polskę Rumunia ogłosiła neutralność. Wkrótce ZSRR (w zgodzie zpaktem Ribbentrop-Mołotow) wymusił na Rumunii zrzeczenie się północnejBukowiny iBesarabii. Podobnie próbowali postąpić Węgrzy, jednakNiemcy nie zgodziły się na oddanie im całego Siedmiogrodu. Nastąpił tzw. IIarbitraż wiedeński. W 1940 z inspiracji Niemiec w Rumunii do dyktatorskiej władzy doszedłfaszystowski przywódca gen.Ion Antonescu, który był częściowo popierany przezŻelazną Gwardię. Antonescu zezwolił wojskom niemieckim na wkroczenie do kraju. KrólMichał I pozostał na tronie, tracąc jednak realną władzę. Rumunia wzięła udział w wojnie Niemiec z ZSRR, dzięki czemu odzyskała Besarabię i Bukowinę, ustanawiając ponadto swoją strefę okupacyjną sięgającąBohu (tzw.Transnistria). Okupacja rumuńska naUkrainie okazała się okrutniejsza od niemieckiej. Żołnierze rumuńscy walczyli m.in. w tzw.kotle stalingradzkim[7]. Rumuński reżim wziął udział wholokauście, a w okresie rządów Antonescu w Rumunii zginęło od 280 tysięcy do 380 tysięcy Żydów[8].W 1944 Antonescu został obalony przez króla Michała I, który przyłączył Rumunię do aliantów i zezwoliłArmii Czerwonej na przejście przez terytorium kraju w celu dalszej walki z Niemcami.
W traktacie paryskim z 1947 ustalone zostały współczesne granice Rumunii. PozaBesarabią ipółnocną Bukowiną włączoną do ZSRR straciła ona (oddaną już wcześniej) na rzecz Bułgarii południowąDobrudżę, zachowując jednak zabrany WęgromSiedmiogród. Wzrastające wpływy radzieckie doprowadziły w 1947 roku do detronizacjiMichała I (zmuszono go do abdykacji) oraz powołania Rumuńskiej Republiki Ludowej zGheorghe Gheorghiu-Dejem na czele. W 1965 do władzy doszedłNicolae Ceaușescu (po śmierci G. Gheorghiu-Deja), który niemal natychmiast ogłosił, że w Rumunii socjalizm został już zbudowany i kraj wchodzi na nowy etap – budowy komunizmu, pod nową nazwą – Socjalistyczna Republika Rumunii. Ceaușescu uniezależnił kraj od ZSRR, a w 1968, mimo nacisków ze stronyZSRR, Rumunia nie wzięła udziału w interwencji wojskUkładu Warszawskiego wCzechosłowacji i otwarcie potępiła interwencję (wkrótce zaś Ceaușescu faktycznie zawiesił udział kraju w strukturach wojskowych Układu), co wpłynęło korzystnie na ogląd Rumunii przez kraje zachodnie[9]. Ceaușescu wprowadził nową ideologię państwową tzw.narodowy komunizm[10] i zrehabilitował część dawnych działaczyprawicowych i ofiarystalinizmu, a także potępił Gheorghiu-Deja[11].
Licząc na to, że kraj ten zmierzać będzie w kierunku przynajmniej zbliżonym do tego, którym szedłTito w sąsiedniejJugosławii, przyjęto Rumunię doBanku Światowego iMiędzynarodowego Funduszu Walutowego[12]. Rumunii udzielono w tym czasie licznych kredytów i funduszy pomocowych, część z nich jako formę rekompensaty za emigrujących z Rumunii doIzraelaŻydów oraz wyjeżdżających doNiemiecSasów Siedmiogrodzkich. Pojawiły się także inwestycje, w tym z bliskiej Rumunom z racji pokrewieństwa językowegoFrancji (np.Renault zbudował w 1968 w Colibași kołoPitești fabrykęDacia). Rumunia była pierwszym i jedynym krajem bloku wschodniego, który nawiązał oficjalne umowy handlowe zeWspólnotą Europejską[13].
W grudniu 1989 Ceaușescu został obalony w wynikukrwawej rewolucji i – po krótkiej „rozprawie”, z wyroku samozwańczego marionetkowego sądu wojskowego, skleconego naprędce z oficerów, którzy wypowiedzieli lojalność jego reżimowi – rozstrzelany wraz z żoną. Do władzy doszli przedstawiciele umiarkowanego skrzydła partii komunistycznej, a w 1996 – dotychczasowa opozycja. W 2004 Rumunia wstąpiła doNATO, natomiast w 2007 doUnii Europejskiej. Rząd rumuński czynił starania, by wejść dostrefy Schengen[14]. Od 31 marca 2024 roku Rumunia jest w strefie Schengen, zniesiono kontrole na granicach powietrznych i morskich. Dyskusje na temat decyzji o zniesieniu kontroli na granicach lądowych będą kontynuowane w 2024 roku.
W styczniu 2019 wznowiono nadawanie audycji przygotowywanych przez sekcję rumuńskąRadia Wolna Europa (Radio Europa Libera)[15].
Rumunia jest demokracją o systemie parlamentarno-gabinetowym. Władza ustawodawcza koncentruje się w dwuizbowym parlamencie:Izbie Deputowanych (Camera Deputaților) orazSenacie (Senate). Izba Deputowanych konstytucyjnie liczy 315 członków, rzeczywista ich liczba jest jednak większa (w kadencji 2008–2012 – 334 członków), co wynika z zawiłości ordynacji wyborczej, łączącej wybory w okręgach jednomandatowych z ordynacją proporcjonalną (metoda proporcjonalna jest stosowana do rozdziału między uczestniczące w wyborach partie mandatów, w przypadku których żaden z kandydatów nie zdobył 50% głosów; obowiązuje w tym wypadkupróg wyborczy). W szczególności dodatkowe miejsca w Izbie Deputowanych uzyskują pod określonymi warunkami przedstawiciele organizacji mniejszości narodowych, co zapewnia im konstytucja – wynika to z faktu, iż przez szereg lat prawa innych narodowości w Rumunii były łamane, stąd chęć państwa do zagwarantowania im autentycznego i należytego uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym. Liczba członków Senatu wynosi 137. Okręgi wyborcze w wyborach do Izby Deputowanych liczą po 70 tys. wyborców, zaś na jeden okręg w wyborach do Senatu przypada 160 tys. wyborców. Obie izby wybierane są co 4 lata w wyborach powszechnych, tajnych, równych i bezpośrednich.
Na czele władzy wykonawczej stoiprezydent wybierany w wyborach bezpośrednich na 5 lat (do 2004 roku na cztery), będący najwyższym reprezentantem państwa, mianującym ambasadorów, szefów armii – nie sprawuje on jednak rzeczywistej władzy, która koncentruje się w rękach szefa rządu.
Wojska rumuńskie w 2014 roku liczyły 73,4 tys. żołnierzy zawodowych oraz 80 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) rumuńskie siły zbrojne stanowią 51. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 2,2 mld dolarów (USD)[16].
Rumunię zamieszkuje 21 413 815 osób, z czego około 55% w miastach. W wyniku burzliwej historii struktura narodowościowa kraju jest bardzo zróżnicowana. Zgodnie ze spisem powszechnym z roku 2002 Rumuni stanowią ok. 90% wszystkich mieszkańców kraju, a największe mniejszości etniczne toWęgrzy iRomowie. Struktura etniczna uległa znacznej zmianie po roku 1990, kiedy zezwolono na emigrację do NiemiecSasom siedmiogrodzkim (wcześniej stanowili oni 4% populacji)[17].
Poza urzędowym podziałem administracyjnym Rumunii na okręgi, tradycyjnie wydziela się także krainy historyczne, których symbole znajdują się na rumuńskim godle. Nie przewiduje się nadania im w przyszłości jakichś form autonomii, samodzielności itp., choć istnieją plany nowego podziału, tym razem na regiony.
Wołoszczyzna bywa też dzielona na dwa odrębne regiony historyczne:Oltenię, zajmującą zachodnią część Wołoszczyzny ze stolicą wKrajowej, orazMuntenię (czasami określaną nazwą Multany), obejmującą pozostałą część krainy. Oddzielone są one od siebie rzekąAlutą.
Mołdawia to kraina historyczna leżąca w trzech krajach:Mołdawii, Rumunii i naUkrainie, rozciągająca się pomiędzy pasmemKarpat Wschodnich aPrutem. Głównymi miastami w rumuńskiej Mołdawii sąJassy iGałacz. Od XIV do XIX w. istniało tutajhospodarstwo mołdawskie, ulegające wpływompolskim iwęgierskim, późniejtureckim, a następnierosyjskim. Od Mołdawii odrywane były jednak poszczególne jej części –Budziak, a następnie (na początku XIX w.) cała jej wschodnia część pomiędzyDniestrem i Prutem, czyliBesarabia, której losy odtąd toczyły się odrębnie do Mołdawii rumuńskiej (na jej terenie powstało w XX w. państwoMołdawia). Zjednoczenie tej ostatniej w 2. połowie XIX w. zhospodarstwem wołoskim dało początek nowoczesnej Rumunii.
Często wyróżnianym regionem historycznym w Mołdawii stanowi jej północna część,Bukowina (główne miasto w części rumuńskiej:Suczawa), która była kolebką państwowości mołdawskiej.
Dobrudża to kraina historyczna, leżąca częściowo w Rumunii, a częściowo wBułgarii na terenach pomiędzyMorzem Czarnym a dolnymDunajem. Głównym miastem regionu jestKonstanca. W krainie tej powstawały greckiemiasta-państwa, należało doCesarstwa rzymskiego, a następnieBizantyńskiego (w średniowieczu sięgali po nią także władcy Bułgarii lubWołoszczyzny). Od XIV w. należała doimperium osmańskiego. W 1878 r. została podzielona między Rumunię i Bułgarię, i odtąd pomiędzy nimi toczył się spór o ten region.
Począwszy od XX często jako Siedmiogród traktowany jest obszar szerszy od krainy historycznej o tej nazwie – obejmujący także inne ziemie rumuńskie, położone wzdłuż granic zWęgrami iSerbią, tj. rumuńskie częściBanatu,Kriszany iMarmaroszu.
Kriszana to kraina historyczna na pograniczu rumuńsko-węgierskim, położona na nizinie pomiędzy dolinąCisy aGórami Bihorskimi. Przez stulecia należała ona do koronykrólestwa węgierskiego, od którego została oderwana w XVI w. i oddana pod władzęksiążąt siedmiogrodzkich. Od XVIII w. stanowiła ponownie część Węgier. W 1920 na mocytraktatu w Trianon została podzielona między Węgry i Rumunię, przy czym tej ostatniej przyznano jej większą, wschodnią część, której główne miasto stanowiOradea.
Kraina ta (jej rumuńska część) bywa niekiedy traktowana jak częśćSiedmiogrodu.
Marmarosz (Maramuresz) to kraina historyczna na pograniczu rumuńsko-ukraińskim, położona w górskim rejonie dorzecza górnejCisy. Główne miasta toSatu Mare iBaia Mare. W przeszłości Marmarosz stanowił częśćkrólestwa węgierskiego, pozostawał pod władząksiążąt siedmiogrodzkich, później ponownie był częściąWęgier. Jego obecny stan został ukształtowany po I wojnie światowej, gdy region ten na mocytraktatu w Trianon oderwano od Węgier i przyznano Rumunii (większość, na południe od Cisy) orazCzechosłowacji.
Kraina ta (jej rumuńska część) bywa niekiedy traktowana jak częśćSiedmiogrodu.
Rumunia jest najuboższym po Bułgarii krajem wUnii Europejskiej. Jest gospodarką przejściową od centralnie planowanej do rynkowej. Od 1991 roku gospodarka Rumunii jest prywatyzowana. W sektorze prywatnym wytwarzane jest prawie 70%PKB. Bezrobocie liczone dla całego kraju nie przekracza 10%, choć w niektórych regionach sięga nawet 60%. W 2005 roku Rumunię nawiedziła powódź, która wyrządziła straty w wysokości ok. 1 mld euro; obawiano się wtedy, że może to nawet opóźnić jej przystąpienie do Unii Europejskiej. Najważniejszymi gałęziami sągórnictwo,hutnictwo i przemysł maszynowy. W Rumunii rozwija się także turystyka.
Căile Ferate Române („Koleje Rumuńskie”) to urzędowa nazwa dawnych rumuńskich kolei państwowych. Spółka zarządzała czwartą co do wielkości siecią w Europie pod względem przewozu pasażerów i towarów. Zarząd spółki mieścił się wBukareszcie, CFR posiadał również oddziały terenowe wKlużu,Krajowej,Jassach,Gałaczu,Braszowie,Konstancy iTimișoarze.
Rumuńskie tablice rejestracyjne mają białe tło i czarne znaki, a z bokueuroband (niebieski pasek z flagą Unii Europejskiej i literamiRO). 2 pierwsze litery są kodem miejsca rejestracji (wyjątkiem jest Bukareszt, który ma kodB).
Turystyka ma istotny wkład w rozwój rumuńskiej gospodarki, generując 5% PKB[23]. Liczba turystów stale rośnie, a w pierwszej połowie 2014 roku wyniosła 3,5 mln ludzi[24] (do tej liczby wliczono wszystkie osoby, które przekroczyły granicę, nie tylko w celach turystycznych). W 2005 roku inwestycje w sektorze turystyki wyniosły 400 mlneuro[25]. Ponad 60% turystów pochodziło z krajówUnii Europejskiej[26]. W 2009 roku 1,3 mln osób odwiedziłoMamaję i inneczarnomorskie kurorty[27][28]. Równie dużą liczbę turystów przyciągają zamki w Transylwanii, w takich miastach jakSybin,Braszów orazSighișoara.Zamek w Branie, niedaleko Braszowa, jest jednym z najbardziej znanych miejsc w Rumunii, odwiedzanym przez setki tysięcy turystów rocznie i jest reklamowany jako zamekDrakuli[29].
Unikalną atrakcją przyciągającą miłośników przyrody jest delta Dunaju. To królestwo wodnych roślin i zwierząt o powierzchni ponad 5 tys. km² uznane za rezerwat biosfery jest jedynym w Rumunii obiektem o charakterze przyrodniczym wpisanym nalistę światowego dziedzictwa UNESCO[30].
W 2014 roku w Rumunii działało 32,5 tys. firm, które były aktywne w branży hotelarskiej i gastronomicznej, o obrotach 2,6 mld euro[33]. Ponad 1,9 mln turystów odwiedziło Rumunię w 2014 roku, to o 12% więcej niż w 2013[34]. Według krajowego Narodowego Instytutu Statystyki 77% zagranicznych turystów pochodziło zEuropy (głównie zNiemiec,Włoch iAustrii), 12% zAzji, a mniej niż 7% zAmeryki Północnej[34].
W Rumunii obowiązuje powszechna opieka zdrowotna, a łączne wydatki rządu na służbę zdrowia w 2014 roku wyniosły 5,6%PKB[35]. Obejmuje ona badania lekarskie, zabiegi chirurgiczne oraz pooperacyjną opiekę nad pacjentem, a także zapewnia bezpłatne lub refundowane leki na wiele chorób. Państwo jest zobligowane do finansowania szpitali i klinik[36]. Najczęstszymi przyczynami zgonów sąchoroby układu krążenia oraznowotwory. Choroby zakaźne, takie jakgruźlica,kiła czywirusowe zapalenie wątroby są dość powszechne jak na europejskie standardy[37]. W 2010 roku w Rumunii było 428 państwowych i 25 prywatnych szpitali z 6,2 łóżkami na 1000 pacjentów[38] oraz ponad 200 000 pracowników medycznych, w tym ponad 52 000 lekarzy[39]. W 2013 roku wskaźnik migracji lekarzy wyniósł 9%, więcej niż średnia w Unii Europejskiej, która wynosiła 2,5%[40].
Rumuńska służba zdrowia zajmuje 25. miejsce wUnii Europejskiej. Szacowana długość życia to 73 lata, dostęp do służby zdrowia jest powszechny w dużych miastach, ale ograniczony na prowincjach[41].
↑Kevin COOGAN: Dreamer of the Day: Francis Parker Yockey and the Postwar Fascist International Autonomedia, 1999,ISBN 1-57027-039-2; Radu IOANID: The Sword of the Archangel, Columbia University Press, 1990,ISBN 0-88033-189-5; Radu IOANID: „The Sacralised Politics of the Romanian Iron Guard,” en Totalitarian Movements & Political Religions, Volume 5, Number 3 (Winter 2004), págs. 419–453. Nicholas M. NAGY-TALAVERA: The Green Shirts and the Others: A History of Fascism in Hungary and Rumania. Hoover Institution Press, 1970. Hans ROGGER y Eugen WEBER, University of California Press; del mismo: „The Men of the Archangel” Eugen WEBER (ed.), en International Fascism: New Thoughts and Approaches, SAGE Publications, 1979,ISBN 0-8039-9842-2 yISBN 0-8039-9843-0 [Pbk]; Stanley G. PAYNE Fascism: Comparison and Definition s. 115–118, University of Wisconsin Press, 1980,ISBN 0-299-08060-9; Fascism (Oxford Readers) editado por Roger Griffin, Part III, A., xi. „Romania”, pg 219–222 Oxford University Press, 1995,ISBN 0-19-289249-5; Alexander E. RONNETT: The Legionary Movement, Loyola University Press, 1974 (la segunda edición se publicó como Romanian Nationalism: The Legionary Movement, Romanian-American National Congress, 1995,ISBN 0-8294-0232-2); Horia SIMA: The History of the Legionary Movement, Legionary Press, 1995,ISBN 1-899627-01-4; Michel STURDZA: The Suicide of Europe: Memoirs of Prince Michael Sturdza, American Opinion Books, 1968,ISBN 0-88279-214-8; Leon VOLOVICI: Nationalist Ideology and Antisemitism: The Case of Romanian Intellectuals in the 1930s, Pergamon Press, Oxford, 1991; Eugen WEBER (1965): «Romania»; en The European Right: A Historical Profile.
↑LucianL.BoiaLucianL.,History and Myth in Romanian Consciousness, Budapest: Central European University Press, 2001, s. 76,ISBN 963-9116-96-3,OCLC46422098.
Krzysztof Halicki: Internowanie funkcjonariuszy Policji Państwowej w Rumunii, [w: Polska i Rumunia-związki historyczne i kulturowe-przeszłość i dzień dzisiejszy. Materiały z sympozjum, Suceava 2011, s. 201–216. – Academia.edu]. [dostęp 2012-09-09].
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
_17.jpg)
.JPG)
.png)
.JPG)
.jpg)
_(29056519645).jpg)
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
%2c_now_the_National_Museum_of_Art_of_Romania.jpg)
.svg)
