.jpg) Strona tytułowa wydania łacińskiego (ed.Wilhelma Xylandera z 1558 | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Typ utworu | Zapiski osobiste | ||
| Data powstania | 161-180 r. n.e. | ||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania | Zurych | ||
| Język | |||
| Data wydania | 1559 | ||
| Wydawca | Andreas Gesner | ||
| Pierwsze wydanie polskie | |||
| Data wydania polskiego | 1913 | ||
| Wydawca | Warszawskie Towarzystwo Filozoficzne | ||
| Przekład | |||
| |||
| |||
Rozmyślania (oryg.stgr. Τὰ εἰς ἑαυτόν,Ta eis heauton, dosł. Te do siebie samego) – zbiór zapisków o tematyce filozoficznej, etycznej i osobistej, autorstwacesarza rzymskiegoMarka Aureliusza.
Nie znamy genezy i pełnej historii tekstuRozmyślań. Przyjmuje się, że tekst powstał w ostatniej dekadzie życia cesarza[1]. Oryginał został spisany w języku greckim[2]. Nie wiadomo, jakie były losy rękopisu po śmierci autora[3]. Po raz pierwszy wzmianka o utworze pojawia się u Temistiusza, blisko 200 lat po śmierci Marka Aureliusza[3].
WedługDiona Kasjusza (piszącego kilka lat po śmierci cesarza) w czasie buntuAwidiusza Kasjusza Marek wygłosił do swoich żołnierzy mowę, w której przedstawiał swoje racje filozoficzne[4]. Niektórzy historycy (np. A.S.L. Farquharson) właśnie w niej upatrują źródłoRozmyślań, jednak nie ma na to mocniejszych dowodów[5].
W późniejszych wiekach pojawiły się hipotezy jakoby Marek Aureliusz napisałRozmyślania dla swojego synaKommodusa, lub że są one jedynie zbiorem luźnych zapisków, zebranych w całość po śmierci cesarza. Hipotezy te jednak nie mają mocniejszych podstaw.
Powszechnie przyjmuje się, żeRozmyślania zaczęły powstawać późno, prawdopodobnie za samodzielnych rządów Marka Aureliusza, już po śmierciLucjusza Werusa (169), co wynika z wydarzeń i osób wymienianych w księdze I. Istnieje jednak również możliwość, że księga ta, odbiegająca formą od pozostałej częściRozmyślań, powstała na końcu, jako wstęp do ksiąg filozoficznych[6].
Pierwsza wzmianka o tekście pochodzącym od cesarza (pewnych „ekshortacjach”) pochodzi od filozofa z IV w.,Temistiosa[5]. Pierwsza wyraźna informacja oRozmyślaniach pochodzi z Bizancjum z X w.Księga Suda cytuje dzieło Marka i podaje, że składa się ono z dwunastu ksiąg. BiskupAretas z Cezarei Kapadockiej również cytuje Marka, a w jednym ze swoich listów podaje, że jest w posiadaniu egzemplarza dzieła i kazał je skopiować[7]. W XIII w. historykNicefor Kalikst Ksantopul jako pierwszy podaje informację, że zostały one spisane dlaKommodusa.
Na łacińskim Zachodzie pierwsze powołania się naRozmyślania (cytaty) pochodzą z dziełaDe arte cabalisticaJeana Reuchlina (1517)[7]. W 1559 roku w Zurychu w drukarni AndreasaGesnera po raz pierwszy wyszedł drukiem pełny tekstRozmyślań w greckim oryginale i tłumaczeniu na łacinę autorstwaWilhelma Ksylandra(inne języki)[8]. Tekst oparty był na zaginionym rękopisie i wraz z greckim rękopisem z XIV w. (Codex Vaticanus Graecus 1950) są to jedyne pełne tekstyRozmyślań[9]. W 1568 roku Ksylander wydał wznowienie dzieła z poprawionymi błędami dostrzeżonymi w pierwodruku[8]. Korzystał z greckiego rękopisu, który należał do Michaela Schütza, manuskrypt ten nazywany Toxitanus zaginął[10].
Brak bezpośrednich przekazów co do celu spisania i oryginalnego kształtuRozmyślań.
Dzieło Marka Aureliusza prawdopodobnie nie miało pierwotnie tytułu. Większość zachowanych rękopisów nosi tytułΤὰ καθ'ἑαυτόν. W pierwszym drukowanym wydaniu pojawił się tytułΤὰ εἰς ἑαυτόν, co tłumaczono później na łacinę między innymi jakoDe se ipso seu vita sua[10] (O sobie lub swoim życiu, tłumaczenie Ksylandra) lubDe se ipso et ad seipsum (O sobie samym i dla siebie samego, tłumaczenieMérica Casaubona(inne języki)[11]), pojawiały się też zupełnie nowe formy tytułu jak np.De officis (O powinnościach)[12].
Nieznany jest pierwotny układ dzieła. W rękopisach stanowi ono jedną całość, często pomijając nawet podział na akapity. Po raz pierwszy informację o rzekomym podziale na 12 rozdziałów podała wX wiekuKsięga Suda[7]. Używany obecnie podziałRozmyślań na 12 rozdziałów i numeracja akapitów pochodzą z łacińskiego przekładu Thomasa Gatakera, wydanego w1652[9].
Jest bardzo prawdopodobne, żeRozmyślania były tekstem, który Marek pisał dla siebie samego[13]. Możliwe, że były to osobiste notatki (hypomnemata), dokonywane w celu zapamiętania istotnych myśli czy informacji, a także jako forma doskonalenia duchowego (ćwiczeń duchowych)[14]. Prowadzone były bez z góry obranego planu, systematycznie. W przeciwieństwie do innych dzieł tego typu, nie są to notatki zupełnie nieuporządkowane, lecz poddane starannej redakcji i zapisane w formie dialogu samego ze sobą. Wyrafinowana forma literacka miała im nadać większą siłę perswazyjną[15].
Pierwsza księga dzieła zawiera informacje na temat życia Marka Aureliusza i aktualnych wydarzeń. Kolejne są ich pozbawione, a ich treść jest abstrakcyjna i bardziej filozoficzna[16].
Rozmyślania prezentują filozofięrzymskiego stoicyzmu, która w przeciwieństwie do stoicyzmuhellenistycznego skupiała się na problemachmoralnych, pomijając dywagacjekosmologiczne czylogiczne. Filozofia jest tu rozumiana jako sztuka życia, a nie jako dyscyplina teoretyczna, pozwalająca wyjaśniać świat[17]. W tym dziele wyczerpująco wyrażone zostały podstawowe rysy filozofii Marka Aureliusza: pokora wobec losu i wezwanie do moralnego doskonalenia się i oczyszczenia[18].
Doktryna jest przesiąknięta sceptycyzmem i rezygnacją. FilozofiaRozmyślań pozbawiona jest dydaktycznego charakteru, którym przesiąknięte były m.in. dziełaSeneki Młodszego. Mają one postać prowadzonego ze sobą, prywatnegomonologu, w którym wyrażana jest niepewność świata i samego siebie. Celem jestszczęście, które zdaniem stoików jest osiągalne jedynie poprzezcnotę: bycie człowiekiem prawym i spokojne znoszenie tego, co przynosi los[19].
