| Dzielnica Bytomia | |||
 Okolice kościoła św. Jacka z lotu ptaka | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miasto | |||
| Data założenia | przed 1250 | ||
| W granicach Bytomia | 1927 | ||
| Powierzchnia | 8,03[1] km² | ||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość | 2125 os./km² | ||
| Strefa numeracyjna | 32 | ||
| Tablice rejestracyjne | SY | ||
Położenie na mapie Bytomia | |||
| 50°20′42″N 18°56′02″E/50,345000 18,933889 | |||
| |||
Rozbark (niem.Rossberg[3]) –dzielnicaBytomia. Do 1927 roku osobna gmina wiejska leżąca na wschód odmurów miejskich Bytomia.
Prawdopodobnie pierwsza wzmianka o miejscowości w formieRosenberg pochodzi z 1223 roku[3]. Nazwa była później notowana także w formachRosenbergk (1654)[4]Rozbark (1695),Rozbarg (1724),Rosberg (1743),Rosberg (1780),Rosberg (1783),Rossberg (1845),Rossberg (1864),Rossberg (1886),Rozbork (Rossberg) (1900),Rozbark (Rossberg) (1920)[5].
Nazwa wywodzi się od wschodnio-środkowo-niemieckich wyrazów pospolitychrosen ‘różany’ iberg ‘góra’ (‘góra rózana’). Została ona fonetycznie spolszczona jakoRozbark. W procesie adaptacji nazwy do języka polskiego dokonała się substytucja wschodnio-środkowo-niemieckiej postaci *Ros('en')berg z regularnym przejęciem członu -berg jako –bark. Skrócenie pierwszego członu mogło być skutkiem tendencji do redukcji sylab nieakcentowanych w języku niemieckim[6]. W wymowie gwarowej:rosbark[5].
Według legendy, właśnie naRóżanym Wzgórzu (znanym też jakoSrocze Wzgórze) miał głosić kazaniaświęty Jacek Odrowąż ze szlacheckiegorodu Odrowążów[7]. Dla jego uczczenia powstała w tym miejscu drewniana kaplica (prawdopodobnie około 1740 roku), a następnie murowany kościółek (1801[8]). Obecny kościół św. Jacka powstał w latach 1908–1911.
W 1441 roku spłonęły wszystkie zabudowania wioski Rozbark[9].
6 lipca 1459 roku Rozbark został sprzedanyKonradowi IX Czarnemu za 1700 grzywien przezWacława I cieszyńskiego[10].
W 1474 roku nastąpiło spustoszenie Rozbarku podczas wojny o czeską sukcesję po śmierciJerzego z Podiebradów[9].
16 sierpnia 1459 roku Rozbark znalazł się w granicachWęgier rządzonych podówczas przezMacieja Korwina[10]. Po jego śmierci, na mocypokoju w Ołomuńcu, w 1490 roku Rozbark ponownie należał do Królestwa CzechWładysława II Jagiellończyka[10].
W 1526 roku Rozbark przeszedł we władanie austriackichHabsburgów, a następnieJerzego Hohenzollerna i jego synaJerzego Fryderyka. Po śmierci Jerzego Fryderyka Hohenzollerna Rozbark stanowił od 1603 roku własność elektorów brandenburskich[11].
Kolejny poważny pożar zniszczył zabudowania Rozbarku w 1582 roku[8].
Dalsze zniszczenia wioski wiązały się zwojną trzydziestoletnią, w październiku 1643 roku Szwedzi dokonali napaści na mieszkańców, doszło również do powieszeń kilku z nich[8]. W czasie tejże wojny, dzięki poparciu cesarza Austrii, Rozbark otrzymałŁazarz I Starszy Henckel von Donnersmarck[11].
Na mocypokoju wrocławskiego z 11 czerwca 1742 roku Rozbark otrzymał królPrusFryderyk II Wielki[11].
Najszybszy rozwój miejscowości miał miejsce od początku XIX wieku i wiązał się z wydobyciem tuwęgla kamiennego wkopalni Heinitz oraz rud cynku i ołowiu w kopalni Fiedlersglück[10]. Do uruchomienia w Bytomiukolei, źródłem utrzymania mieszkańców Rozbarku była ponadto spedycja konna.
Dynamiczny rozwój przemysłu wydobywczego wiązał się z piętnastokrotnym wzrostem liczby ludności Rozbarku na przestrzeni lat od 1858 do 1927[10]:
Pierwsza szkoła w Rozbarku, obsługiwana początkowo przez jednego nauczyciela, powstała w 1842 roku.Druga, dwunastoklasowa szkoła została zbudowana w 1885 roku, trzecia, dziesięcioklasowa szkoła powstała w 1895 roku. Czwarta, dwunastoklasowa, została otwarta w 1901 roku, kolejna, dwudziestoklasowa w 1906 roku. W 1911 roku powstała szósta szkoła w Rozbarku[12].
W 1879 roku uruchomiono pierwszy mały pięcioizbowy szpital, który dysponował 8 łóżkami[10].
W 1894 roku uruchomiono pierwszą wąskotorową linię tramwajową biegnącą przez Rozbark, na trasie z Gliwic do Piekar Śląskich[13].
Na początku XX wieku w Rozbarku działały liczne polskie organizacje m.in.Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” założone przez Henryka Wójcika,Związek Towarzystw Polek oraz chórHalka. W 1910 roku w miejscowości mieszkało 868 mieszkańców z czego 834 deklarowało język polski, a 34 niemiecki. W wyborach komunalnych jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku 261 głosów oddano na polską listę uzyskując 10 z 12 mandatów. Podczasplebiscytu na Śląsku większość mieszkańców Rozbarku poparła przyłączenie do Polski. Za Polską głosowało w nim 254 wotantów, a za Niemcami 153[14].
Miejscowość objęły walki w czasiepowstań śląskich. 7 maja 1921 roku wIII powstaniu zajęli ją powstańcy z 4 baonu strzeleckiego Karola Brandysa. 25 maja powstańcy ze wsparciem baonu Teodora Mańczyka z Podgrupy „Linke” odparli natarcie sił niemieckich Wilhelma Schustera idące z terenów zachodniego Górnego Śląska. Miejscowość do końca powstania pozostała w rękach powstańców jednak po jego zakończeniu znalazła się w granicach Niemiec. Z powodu skomplikowanego przebiegu linii granicznej w latach 1922–1937 przez dzielnicę przejeżdżał polski tramwaj, nie zatrzymując się jednak na niemieckim terytorium[15]. W 1925 roku przy obecnej ul. Siemianowickiej rozpoczęto budowękopalni rud cynku i ołowiu Deutsch-Bleischarleygrube.
Rozbark, podówczas częśćRepubliki Weimarskiej, został przyłączony do Bytomia w 1927 roku[10][14].
W 1945 roku Bytom wraz z resztą Górnego Śląska został przyznany Polsce[16]. W sierpniu 2014 roku otwartoTeatr Tańca i Ruchu Rozbark[3].
W dzielnicy Rozbark znajdują się trzy powojenne, dużeosiedla: Pogoda, Osiedle Zawadzkiego i Osiedle Arki Bożka.
