Ten artykuł dotyczy procesu fonetycznego. Zobacz też:reranie lub rotacyzm – wada wymowy.Rotacyzm (odgr.rho, „litera R”) –zjawiskofonetyczne, polegające na przejściu określonejgłoski w określonej pozycji w głoskę [r][1]. Miało ono miejsce w historii wielujęzyków.
Klasyczny przypadek rotacyzmu zaszedł włacinie archaicznej. Pierwotne (prajęzykowe) [s] w pozycji interwokalicznej uległo najpierw udźwięcznieniu do [z], a następnie przeszło w języczkowe [r][2].
Zajście tego procesu jest dowodem, że łacińskie [r] było, przynajmniej w IV wieku p.n.e.,głoską języczkową, a nie wibracyjną (jaką jest polskie [r]).
Proces ten zakończył się pod koniec IV wieku p.n.e. Wraz z jego zakończeniem łacina utraciła zupełnie spółgłoskę [z]. W związku z tymcenzorAppiusz Klaudiusz Ślepy zadecydował o usunięciu zalfabetu łacińskiego litery Z, znajdującej się pomiędzy F a H (na to miejsce wprowadzono nową literę G), oraz o zmianie pisowni większości wyrazów (przede wszystkim nazwisk), zapisywanych do tej pory tradycyjnie przy użyciu S.
Wjęzyku rumuńskim doszło do przejścia głoski [l] w głoskę [r] w pozycji między dwiemasamogłoskami. Na przykład łacińskiecaelum przekształciło się w rumuńskiecer.
W niektórych rumuńskich dialektach oraz wistrorumuńskim rotacyzm miał szerszy zasięg i objął przemianę w [r] również spółgłoski [n] w pozycji między dwiemasamogłoskami. W ten sposób łacińskiebonus przekształciło się w istrorumuńskiebur. Przejście interwokalicznej spółgłoski [n] w [r] (np. w wyrazieoamerilor, zam.oamenilor) jest dobrze zaświadczone we wczesnych (szesnastowiecznych) przekładach tekstów biblijnych na język rumuński (np. wPsałterzu szkejańskim czyPsałterzu woronieckim), powstałych najprawdopodobniej na terenie Mołdawii lub północnego Siedmiogrodu i wykazujących liczne naleciałości dialektalne[3].
Charakterystyczny dlajęzyka słoweńskiego rotacyzm polega na historycznym przejściu głoski [Z] (polskie ż) w głoskę [r] w pozycji między dwiemasamogłoskami. Zmiana ta dokonała się już wśredniowieczu – jej efekty można zaobserwować w pochodzących zX wiekuZabytkach z Freising.
Przykłady słoweńskiego rotacyzmu:
Podobne zjawisko spotykane jest również w pojedynczych wyrazach w innychjęzykach południowosłowiańskich.