.svg)
Rosyjska kolonizacja Azji –kolonizacja znacznych obszarówAzji Północnej (Syberia),Środkowej iKaukazu przebiegająca w okresie od XV do XX wieku. Kolonizacja miała odmienny przebieg od większości ekspansji kolonialnych innych państw europejskich i polegała w znacznej mierze na bezpośrednim wcielaniu opanowanych obszarów do państwa rosyjskiego. Wyjątkiem były tu m.in. niektóre kraje kaukaskie i środkowoazjatyckie, którym przez długi okres przysługiwały pewne atrybuty państwowości.
Rosyjska kolonizacja Azji została rozpoczęta przezRepublikę Nowogrodzką de facto już w XI wieku i była kontynuowana przezWielkie Księstwo Moskiewskie (1328–1547),Carstwo Rosyjskie (1547–1721) iImperium Rosyjskie (1721–1917).
Zasiedlana od paleolitu. W I tysiącleciu zajmowana przez koczowników azjatyckich, w III-II w. p.n.e. opanowana przez Hunów (od których bliżej nieznanego plemienia Sabir,Seber jedna z hipotez wywodzi nazwę Syberii). W VI w. zasiedlona przez ludy pochodzenia tureckiego. W połowie XIII w. w składzie imperium mongolskiego Czyngis-chana. Od XI w. zwierzchnictwo nad północno-zachodnią częścią Syberii (tzw.Jugrą) przejąłNowogród Wielki, a od 1478Moskwa. Po upadkuZłotej Ordy, w XV w. na południowym zachodzie powstałChanat Syberyjski.
Rosyjską ekspansję zapoczątkował w 1552 podbójChanatu Kazańskiego. Kolonizację terenów nad rzekąKamą prowadzili na mocy przywileju carskiego z roku 1558Stroganowowie, rosyjski ród kupiecki, który zmonopolizował handel z ziemiami na wschód odUralu. Dzięki zwolnieniom podatkowym, Strogonowowie wystawili armię złożoną między innymi z Kozaków iBaszkirów.
Z inicjatywy Stroganowów 1 IX 1581 wyruszyła ekspedycjaKozaków pod wodząJermaka Timofiejewicza. W skład oddziału liczącego 800 ludzi, wchodziło około 500 kozaków oraz najemnicy z Europy[1]. W bitwiena Przylądku Czuwaskim rozbili oni siły Chanatu Syberyjskiego i w październiku 1582 dotarli nadIrtysz, otwierając tym samym, drogę dalszej ekspansji rosyjskiej[2]. Walki z chanemKuczumem trwały jednak nadal. W ich toku, w 1585 zginął w jednej z potyczek Jermak, zaś resztki jego ekspedycji wycofały się z ziem chanatu. W następnym roku, władze carskie wysłały jednak za Ural strzelców, nie chcąc tracić panowania nad cennymi gospodarczo ziemiami. Ostatecznie Kuczum został pokonany w roku 1589, w bitwie u ujścia rzeki Irmenki doObu[3].
Rozpoczął się planowy podbój i kolonizacja ziem zauralskich, powstały pierwsze miasta rosyjskie:Tiumeń (1586),Tobolsk (1587),Tara (1594),Tomsk (1604). Już w roku 1619 kolonizacja sięgnęłaJeniseju, w 1631Angary (Bracka) na południu i Leny na wschodzie. W 1639 roku, wyprawa kozaka Iwana Moskwitina osiągnęłaUdę. W następnym roku, dotarła ona do północnych wybrzeżyOceanu Spokojnego. Pierwszą umocniona osadą na rosyjską nadMorzem Ochockim byłOchock, założony w 1647 roku[4]. W 1645 rosyjskie wyprawy sięgnęły ujściaAmuru, w połowie XVII w. jezioraBajkał (Irkuck 1652).
Założony w 1631 roku Brack, stanowił zagrożenie dla interesówBuriatów. W roku 1635 udało im się wymordować załogę tego fortu, jednak w następnym roku Rosjanie przywrócili swoją obecność na tym obszarze. Po raz pierwszy nad Bajkał dotarł Kurbat Iwanow w roku 1643[5].Ekspansję rosyjską w basenieAmuru zahamował konflikt z Chinami zakończony w 1689 podpisaniemukładu w Nerczyńsku. Dopiero postanowienia traktatów z Ajgun (obecnieAihui) (1858) iPekinu (1860) oddały Rosji zwierzchnictwo nad środkowym i dolnym biegiem Amuru iUssuri.
W XIX w. granice Syberii powiększyły się wskutek ekspedycji:V. Beringa,J. Gmelina,G. Müllera,P. Pallasa,F. v. Wrangla.
Początkowo całością obszarów zauralskich administrowano bezpośrednio z Moskwy. 1708 utworzono gubernię syberyjską ze stolicą w Tobolsku, w 1764 powstały dwie gubernie (Tobolsk, Irkuck), a w 1897 cztery (Tobolsk, Irkuck, Tomsk,Jenisejsk).
Osobny artykuł:Wojny rosyjsko-czukockie.Zsyłki na Syberię odgrywały wielką rolę w rosyjskim systemie kar, oprócz kryminalistów kierowano tu takżewięźniów politycznych i jeńców wojennych. W XIX w. szczególnie liczną grupę wśród zesłańców stanowili Polacy, którzy przyczynili się do naukowego zbadania Syberii (m.in.:Aleksander Czekanowski,Jan Czerski,Benedykt Dybowski,Feliks Kon,Wiktor Godlewski,Bronisław Piłsudski,W. Witkowski).
Od 2. połowy XIX w. wzrost znaczenia gospodarczego, m.in. dzięki budowieKolei Transsyberyjskiej (1891–1916). Początkowo baza surowcowa dla europejskiej części Rosji, później także rozwój przemysłu, głównie ciężkiego. W 1918, podczasrosyjskiej wojny domowej, Syberia znalazła się pod władzą A.W. Kołczaka, wspomaganego przez interwencyjne oddziały japońskie, amerykańskie, angielskie i francuskie. W 1920 armiaKołczaka została rozbita. W kwietniu 1920 proklamowano Republikę Dalekiego Wschodu, włączoną w 1922, po wycofaniu się wojsk japońskich, do Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
Na Syberii znajdowały się największe wZSRRobozy pracy przymusowej, obozy koncentracyjne (m.in. w: Tobolsku, Tomsku, Norylsku, Jakucji, w dorzeczuKołymy). Od 1991 Syberia wchodzi w skład Rosji, administracyjnie dzieląc się na Regiony: Wschodniosyberyjski i Zachodniosyberyjski.
Obecnie tereny Syberii podlegają znaczącejdepopulacji spowodowanej błędną polityką demograficzną jaka prowadzona była na tym obszarze jeszcze przez władze radzieckie. Władze ZSRR popierały osadnictwo na obszarach północnych, które stanowić miało wyraz pokonania przez człowieka trudnych warunków środowiskowych. W latach 1991–2001 miejscowa populacja zmniejszyła się o 1 392 200 ludzi[6].
W połowie XIX wieku na drodze ekspansji rosyjskiej w Azji Środkowej stanęły trzy państwa:Emirat Buchary,Chanat Kokandzki orazChanat Chiwy. W roku 1853Rosjanie zajęli twierdzęAk-Meczet, poprzednio należącą do Chanatu Kokandzkiego. Kokand i Buchara utraciły niezależność w roku 1868 zaś Chiwa w 1873. Te państwa pozostaływasalami Imperium Rosyjskiego do jego końca. Wyjątkiem był Kokand zaanektowany po stłumieniu powstania w roku 1875. Dalsza ekspansja rosyjska godziła w interesyImperium brytyjskiego, w związku z czym w roku 1885 doszło do podpisania w Petersburgu traktatu regulującego granicę rosyjsko-afgańską oraz wyznaczającego strefy wpływów dla obu mocarstw w Azji Centralnej[7].
Osobny artykuł:Wojna rosyjsko-perska (1722–1723).Podboje rosyjskie na obszarze nadkaspijskim motywowane były chęcią zawładnięcia tamtejszymi szlakami handlowymi prowadzącymi z Europy do Indii i Chin. Zacasus belli posłużyła kradzież 500 000 rubli jaka spotkać miała rosyjskich kupców w Persji. Piotr I wykorzystał słabość tamtejszych rządów i w 1722 roku, rozpoczął źle przygotowaną ekspedycje która pomimo wysokich strat po stronie rosyjskiej doprowadziła do zajęcia miastaBaku. Podpisany w Petersburgu pokój dawał Rosji władzę nad prowincjami nadkaspijskimi oraz Baku[8].Panujący w latach 1796–1801Cesarz WszechrusiPaweł I prowadziłpolitykę ekspansji, anektując w 1801 r.Gruzję.Aleksander I, który w wyniku rewolucji pałacowej przejął władzę po niepopularnym wśród szlachty ojcu, dzięki pokonaniuWielkiej Armii Napoleona pod Moskwą (1812) izdobyciu Paryża (1814) zapewnił Rosji dominującą pozycję na arenie międzynarodowej. Poszerzył granice kraju m.in. oDagestan i terytorium dzisiejszegoAzerbejdżanu (1813). Na Północnym Kaukazie trwający od wielu dziesiątków lat opór przeciwko Rosjanom został ostatecznie złamany w 1859 r., wraz ze stłumieniem powstania pod wodząImama Szamila.
 | Zobacz multimedia związane z tematem:Rosyjska kolonizacja Azji |
