Ropa naftowa;pot.ropa[1],nafta[2],olej skalny[3] – ciekłakopalina, złożona z mieszaniny naturalnychwęglowodorów gazowych, ciekłych i stałych (bituminów) z niewielkimi domieszkami związków azotu, tlenu, siarki i zanieczyszczeń nieorganicznych. Ma podstawowe znaczenie dlagospodarki światowej jakosurowiec przemysłupetrochemicznego, jeden z najważniejszych surowców energetycznych.
Teoria organiczna pochodzenia ropy (stworzona m.in. przez:B. Radziszewskiego,K. Englera, H. Höfera, J.E. Hackforda, D. White’a) mówi, że ropa naftowa powstała przez przeobrażenie szczątków roślinnych i zwierzęcych nagromadzonych wraz z drobnymi okruchami mineralnymi w osadach morskich. Czynnikami powodującymi przejście substancji organicznych wbituminy są prawdopodobnie: środowisko redukujące, odpowiednia temperatura i ciśnienie, działalność bakterii, oddziaływanie pierwiastków promieniotwórczych i innych[4].
Złoża ropy naftowej często łączą się ze złożamigazu ziemnego. Występują najczęściej wantyklinach, przy czym sekwencja jest następująca: u dołu występuje podścielająca złożesolanka, następnie ropa naftowa, a w szczycie antyklinygaz ziemny. Może też występować w mieszaninie z piaskiem, tworząc tzw.piaski bitumiczne.
Skałami macierzystymi ropy naftowej są najczęściej ciemne łupki o dużej zawartości substancji bitumicznych. Ze skał macierzystych ropa pod wpływem gradientu ciśnienia przesączała się do sąsiadujących ze skałami macierzystymi skał o większej porowatości i/lub przepuszczalności (głównie piaskowców, często również wapieni).
Surowa ropa naftowa wydobywana ze złoża jest cieczą barwy zwykle ciemnobrunatnej o ostrym, charakterystycznym zapachu, nierozpuszczalną w wodzie. Jest ona cieczą palną.
W zależności od pochodzenia jej barwa i inne własności mogą się zmieniać. Rozróżnia się cztery klasy ropy – A, B, C i D o różnych własnościach.
Podstawową metodą typowania obszarów perspektywicznych i poszukiwania złóż ropy naftowej przez geofizyków jestsejsmika refleksyjna. Dzięki niej można rozpoznać budowę geologiczną badanego terenu i wytypowaćpułapki złożowe.
Wydobycie ropy naftowej przez największych producentów w latach 1960–2006[6]Schemat wydobycia ropy naftowej spod dna morskiego 1.Platforma wydobywcza 2. Warstwy skalne 3. Szyby 4. Gaz i ropa uwięzione w porowatej skale
Ropa jest wydobywana co najmniej od średniowiecza. Lokalizacja największych zasobów:
Duży wpływ na wielkość wydobycia i ceny ropy naftowej ma organizacjaOPEC zrzeszająca kilkanaście krajów znad Zatoki Perskiej, Afryki i Ameryki Pd. W 2010 roku udział OPEC w światowym wydobyciu ropy naftowej wynosił 44%[7].
Światowe zasoby ropy naftowej w 2013 szacowane były na 1688 miliardówbaryłek (230 mldton)[8]. Wydobycie ropy wynosiło około 60 mln baryłek dziennie w 1986, około 70 mln baryłek dziennie w 1996, około 80 mln baryłek dziennie w 2004 i około 86 mln baryłek dziennie w 2013[8].
Wydobycie ropy naftowej i rezerwy największych producentów ropy[8]
Ropę transportuje się na dwa sposoby. Na terenach lądowych najbardziej opłacalny ekonomicznie jesttransport rurociągowy. Rurociągi ropy naftowej są wykonane ze stalowych rur o wewnętrznej średnicy 30 do 120 cm. Tam gdzie to możliwe, są budowane na powierzchni ziemi. Ropa naftowa jest utrzymywana w ruchu przez system stacji pomp, budowanych wzdłuż rurociągu i zwykle płynie z prędkością około 1 do 6 m/s.
Chociaż rurociągi można budować nawet pod morzem, to jest to bardzo wymagający ekonomicznie i technicznie proces, a przy tym ryzykowny ekologicznie, więc większość ropy naftowej jest transportowana na morzu przeztankowce. Załadunek odbywa się naFPSO,platformach eksploatacyjnych, lub przybojach przeładunkowych, a rozładunek tankowców odbywa się wterminalach naftowych.
Przetwórstwem ropy naftowej zajmuje sięprzemysł rafineryjny, który przerabia ją wrafineriach.Aby wyodrębnić z ropy jej poszczególne składniki (np. benzynę) stosuje siędestylację frakcyjną. Ropę rozdziela się na frakcje dzięki różnicy w temperaturach wrzenia poszczególnych jej składników.Jakość ropy ustala się na podstawieindeksu API.
Ropa naftowa może skazić środowisko w trzech sytuacjach – podczas poszukiwań, eksploatacji i w czasie jej transportu. O ile erupcje związane z anormalnie wysokim ciśnieniem złożowym lub awariamigłowic przeciwerupcyjnych są rzadkie i szybko opanowywane, to dużym zagrożeniem dla środowiska są awarie powstałe w czasie transportu – głównie katastrofy tankowców (np.MT Exxon Valdez,MT Prestige).
Katastrofy wielkich zbiornikowców zdarzają się na świecie prawie co rok. Wyciek ropy naftowej spowodowany awarią zbiornikowca ma bardzo poważne skutki:
ropa szybko rozprzestrzenia się po powierzchni morza, tworząc na wodzie warstwę o grubości 0,3 mm i powodując zanieczyszczenie wybrzeża;
najlżejsze składniki ropy parują, a najcięższe mieszają się z wodą morską i powoli opadają na dno;
lepka ropa skleja pióra ptaków morskich oraz skrzela ryb i innych zwierząt wodnych;
na skażonym obszarze ropa uniemożliwia zwierzętom wodnym poruszanie, oddychanie i odżywianie się;
warstwa ropy nie przepuszcza potrzebnego organizmom tlenu i promieniowania słonecznego;
bakterie stopniowo usuwają ropę, zużywając do tego celu cały tlen rozpuszczony w wodzie.
