Doświadczenie zdobył, uczestnicząc w wyprawach arktycznych i antarktycznych innych badaczy – był drugim oficerem na statku „Belgica” podczasBelgijskiej Wyprawy Antarktycznej w latach 1897–1899, kiedy dokonano pierwszego udanego zimowania w rejonieAntarktydy.
W 1910 roku planował wyprawę nabiegun północny, lecz gdy nadeszła wiadomość, że jako pierwszy dotarł tamAmerykaninFrederick Albert Cook (1865–1940) iRobert Edwin Peary (1856–1920), Amundsen zmienił plan i postanowił zdobyćdrugi z biegunów. Wyprawa ta była wyścigiem z ekspedycjąbrytyjską, której przewodził porucznikRobert Falcon Scott (1868–1912). Amundsen dotarł do bieguna południowego jako pierwszy, 14 grudnia 1911 roku, a Scott miesiąc później – 17 stycznia 1912 roku (Scott i jego czterej towarzysze zginęli w drodze powrotnej). Norweska wyprawa na biegun odbyła się na statku „Fram” użyczonym Amundsenowi przez rodakaFridtjofa Nansena.
W 1926 roku wspólnie z pilotemUmberto Nobile iLincolnem Ellsworthem dokonał pionierskiego przelotu nad biegunem północnym na włoskimsterowcu, oznaczonym symbolem N-1, a przez Amundsena nazwanym „Norge”.
Amundsen przepadł bez wieści w roku 1928, wyruszywszy na pomoc Umberto Nobilemu, który zaginął podczas lotu sterowcem „Italia” nadArktyką. Nobile został później odnaleziony, natomiast ciała Amundsena nie odnaleziono.
W uznaniu zasług Amundsena jego nazwiskiem nazwano wiele obiektów geograficznych, m.in.morze u wybrzeży Antarktydy czylodowiec naAntarktydzie.Stacja badawczaAmundsen-Scott na Antarktydzie została nazwana dla upamiętnienia ekspedycji Amundsena i Scotta na przełomie lat 1910–1912.
Roald Amundsen urodził się 16 lipca 1872 roku w Borge[1]. Był najmłodszym z czterech synów Jensa Ingebrigta Amundsena (1820–1886) i Hanny Henrikke Gustavy Sahlquist (1837–1893)[1]. Rodzina Amundsenów byłaarmatorem w rejonieHvaler[1].
Pod wpływem lektury książek brytyjskiego badacza ArktykiJohna Franklina (1786–1847), już w wieku 15 lat Amundsen zdecydował, że zostanie polarnikiem[1]. W 1890 roku, na prośbę matki, rozpoczął studia medyczne[1]. W 1893 roku zamierzał ubiegać się o miejsce w ekspedycji naOcean ArktycznyFridtjofa Nansena (1861–1930), lecz przez wzgląd na matkę wstrzymał się z wyjazdem[1]. Sukcesy norweskich odkrywcówEivinda Astrupa (1871–1895) i Nansena utwierdziły go w wyborze kariery[1].
Po śmierci matki w 1893 roku przerwał studia i rozpoczął intensywne przygotowania do wypraw arktycznych – systematyczne ćwiczenia, codzienne kąpiele w fiordzie, spanie przy otwartym oknie i studiowanie literatury fachowej[1]. Zimą 1893 roku przeprawił się na nartach przez płaskowyżHardangervidda, a wiosną 1894 roku popłynął jako szeregowy marynarz na trawlerze „Magdalena” na Ocean Arktyczny[1]. Wiosną 1895 roku zdobył licencjęstarszego oficera, a w 1900 rokukapitana żeglugi wielkiej[2]. Zimą 1896 roku wraz z bratem Leonem ponownie wybrał się na Hardangervidda[1]. Bracia się zgubili, a Roald prawie zginął, śpiąc w wykopanej pod śniegiem jamie, kiedy rano śnieg wokół niego zamarzł – został uratowany przez Leona[3].
Pierwsze doświadczenia polarne zdobył, uczestnicząc w wyprawach arktycznych i antarktycznych innych badaczy.
W 1895 roku Szósty Międzynarodowy Kongres Geograficzny w Londynie przyjął rezolucję wzywającą do zbadaniaAntarktyki, która była najważniejszym obszarem jeszcze niezbadanym[4]. Na wezwanie jako pierwsza odpowiedziałaBelgia[4]. W 1895 roku plany ekspedycji przedstawiłBelgijskiemu Towarzystwu Geograficznemu młody oficer marynarki belgijskiejAdrien de Gerlache de Gomery (1866–1934)[4]. Towarzystwo szybko je zaaprobowało i wkrótce rozpoczęto publiczną zbiórkę pieniędzy na sfinansowanie wyprawy[4]. Patronat nad ekspedycją objął książęAlbert, a rząd belgijski dołożył 100 tys.franków[4].
W lipcu 1896 roku de Gerlache zakupił dawny norweski statek wielorybniczyPatria, który został przemianowany na „Belgica”[4]. De Gerlache zaczął organizować wyprawę i zebrał międzynarodową załogą[1]. Amundsen został zaangażowany jako drugi oficer[5][b]. W wyprawie brał udział równieżamerykańskilekarzFrederick Albert Cook (1865–1940), z którym Amundsen się zaprzyjaźnił[1][c]. W 1897 roku „Belgica” popłynęła na południe wzdłuż wybrzeżyAmeryki Południowej iPółwyspu Antarktycznego, docierając na Antarktydę[1]. Po półrocznym rejsie statek został unieruchomiony w krze lodowej naMorzu Bellingshausena, a uczestnicy wyprawy zostali zmuszeni do spędzenia zimy w bardzo niesprzyjających warunkach[7]. Kierownictwo wyprawy miało problemy z radzeniem sobie z sytuacją, z izolacją, mrozem i ciemnością[1]. Uczestnicy zdradzali objawyszkorbutu idepresji[1], a Emile Danco zmarł z powodu problemów z sercem[4]. Dzięki Cookowi, wspieranemu przez Amundsena, wyprawa została uratowana przez dietę z surowego mięsa fok i pingwinów[3] oraz zastosowania terapii światłem i ciepłem[1]. Amundsen wraz z Cookiem przetestował wówczas również różnego rodzaju sprzęt, m.in. śpiwory, namioty, narty i sanki[3]. Było to pierwsze udane zimowanie w rejonie Antarktydy, a wyprawa zebrała wiedzę kluczową dla dalszych badań antarktycznych w zakresiegeologii,meteorologii,glacjologii ioceanografii[4]. Amundsen zdobył swoje pierwsze doświadczenia w regionie polarnym zarówno w zakresie zarządzania wyprawą, jak i technik przetrwania[1].
Przeprawa przez Przejście Północno-Zachodnie (1903–1906)
„Gjøa” – statek pierwszej wyprawy AmundsenaObchody Bożego Narodzenia na statku w 1903 roku: przy stole siedzą Helmer Hanssen, Roald Amundsen, Adolf Lindstrøm, Gustav Wiik i Anton Lund, za nimi stoi Peder Ristvedt
Po powrocie z wyprawy belgijskiej Amundsen uznał, że zebrał wystarczająco dużo doświadczenia, aby rozpocząć przygotowania do własnej wyprawy[2]. Chociaż nie był naukowcem, to rozumiał potrzebę badania Arktyki[1] oraz wagę badań naukowych dla uzyskania wsparcia finansowego[2].
W styczniu 1901 roku na potrzeby wyprawy Amundsen zakupił statek – był to niewielkislup „Gjøa” z 1872 roku o wadze zaledwie 46 ton[2] i długości 70 stóp[1]. Załoga statku składała się z 7 osób[1]. Latem Amundsen udał się w pięciomiesięczny rejs po wschodnich wodachGrenlandii, by przetestować statek i prowadzić obserwacje oceanograficzne dla Nansena[2][1].
W listopadzie plan wyprawy przez Przejście Północno-Zachodnie został przedstawionyNorweskiemu Towarzystwu Geograficznemu, które zapewniło częściowe finansowanie przedsięwzięcia[1]. Na wyprawę Amundsen zrekrutował: zastępcę dowódcyGodfreda Hansena (1876–1937) – porucznika duńskiej marynarki wojennej, nawigatora, geologa i astronoma; pierwszego oficeraAntona Lunda – specjalistę w nawigacji polarnej,Pedera Ristvedta (1873–1955) – meteorologa i inżyniera, drugiego oficeraHelmera Hanssena,Gustava Juela Wiika – badacza magnetyzmu orazAdolfa Lindstrøma (1866–1939) – kucharza[2].
Pomimo dodatkowych funduszy Amundsen popadł w długi i był ścigany przez wierzycieli[2]. By uciec przed wierzycielami, wyprawa wyruszyła z portu w Kristianii pod osłoną nocy z 16 na 17 czerwca 1903 roku i po dwóch miesiącach dotarła do północno-zachodniej Grenlandii[1]. Wcześniej wGodhavn zabrała na pokład 20 psów, a następnie przyDalrymple Rock załadowała prowiant i paliwo od szkockich wielorybników[2]. Następnie statek minąłBeechey Island i popłynął na południe, wchodząc wCieśninę Franklina[2].
W połowie września „Gjøa” zakotwiczyła w zatoce południowejZiemi Króla Wilhelma, którą nazwano na cześć statkuGjøahavn[1]. Uczestnicy wyprawy osiedli na brzegu, a osada została później nazwanaGjoa Haven[8] – Amundsen i jego towarzysze przebywali tu przez dwa lata[1]. Wiosną 1904 roku Amundsen i Ristvedt przemierzyli ok. 750 km przy pomocypsich zaprzęgów w poszukiwaniach bieguna magnetycznego[1]. Po dwóch miesiącach udało im się ustalić jego położenie[1] – na zachodnim wybrzeżu półwyspuBoothia[6]. Biegun znajdował się w pobliżu miejsca, gdzie w 1831 rokuJames Clark Ross (1800–1862) po raz pierwszy znalazł północny biegun magnetyczny[2].
Wyprawa zmapowała również okoliczne obszary, poprawiając dotychczasowe mapy[6]. Amundsen przeprowadziłbadania etnograficzne okolicy, zbierając kolekcję odzieży i narzędziInuitów, którą wraz z wykonanymi przez siebie zdjęciami przekazał później do uniwersyteckiego muzeum etnograficznego w Kristianii[1]. Amundsen i jego towarzysze nauczyli się od Inuitów budowaniaigloo i przejęli od nich lokalne ubiory, które znaczniej lepiej chroniły przed mrozem niż stroje europejskie[2].
13 sierpnia 1905 roku wyprawa ruszyła dalej na zachód[2]. Pomimo trudnych warunków: lodu, mgły i niewielkiej ilości wody pod kilem, przejście zostało pokonane i 17 sierpnia „Gjøa” zakotwiczyła przy przylądku Cape Colbourne – najbardziej wysuniętym na wschód punkcie, do którego dotarł jakikolwiek statek płynący zCieśniny Beringa[2]. 26 sierpnia napotkano pierwszy statek – był to „Charles Hansson” zSan Francisco, którego kapitan jako pierwszy pogratulował Amundsenowi[2]. Amundsen zamierzał dotrzeć do Cieśniny Beringa, lecz warunki były bardzo złe[2].
2 września „Gjøa” została uwięziona w lodzie w pobliżu wyspyHerschel Island[2] i załoga musiała spędzić 10 miesięcy na wybrzeżuJukonu[1]. Był to poważny cios finansowy i rozczarowanie dla Amundsena[1]. Zimą Amundsen udał się saniami 1300 km doEagle na Alasce, aby wysłać telegram z informacją o sukcesie wyprawy[1]. Podczas nieobecności Amundsena Wiik zachorował i wkrótce zmarł i został pochowany na miejscu[2]. W połowie sierpnia 1906 roku podróż mogła być wznowiona i 31 sierpnia wyprawa dotarła doNome, skąd rozpoczął się tryumfalny powrót do Norwegii[2]. „Gjøa” została podarowana miastu San Francisco i w 1909 roku umieszczona wGolden Gate Park[2]. W 1972 roku statek wrócił do Norwegii[1] i odrestaurowany stoi w muzeum norweskich odkryć polarnychFrammuseet na półwyspieBygdøy wOslo[9].
Amundsen zyskał sławę i dzięki dochodom z wykładów i książki o wyprawie, przetłumaczonej na osiem języków, kupił posiadłość Uranienborg wSvartskog nad fiordemBunnefjorden na południe od Kristianii[1]. Spłacił również wierzycieli[2].
Plany ekspedycji na Ocean Arktyczny i biegun północny
W 1908 roku Amundsen zaplanował wyprawę nabiegun północny, która miała być powtórzeniem dryfu Nansena ku biegunowi północnemu z miejsca położonego dalej na wschodzie oraz kontynuacją badań oceanograficznych Nansena przy użyciu nowego, lepszego sprzętu[2]. Wiele instrumentów pomiarowych zostało udoskonalonych przez samego Nansena, który wspierał Amundsena w planach nowej wyprawy[2]. Amundsen przedstawił plany Norweskiemu Towarzystwu Geograficznemu i pozyskał fundusze publiczne i prywatne[2]. Wyprawa jednak nie doszła do skutku, ponieważ zarównoFrederick Albert Cook (1865–1940), jak iRobert Edwin Peary (1856–1920) twierdzili, że dotarli na biegun północny[1].
Wobec fiaska wyprawy na biegun północny, Amundsen zaczął interesować się biegunem południowym i w tajemnicy zmienił plany[1]. Wyprawa opuściła Kristianię na statku „Fram” 7 czerwca 1910 roku, a jej załoga dowiedziała się o prawdziwym celu podróży naMaderze, ostatnim przystanku przed Antarktydą[1]. W tym samym czasie biegun południowy zamierzała zdobyćBrytyjska Ekspedycja Antarktyczna pod dowództwemRoberta F. Scotta (1868–1912)[1]. Amundsen poinformował Scotta o swoich planach telegramem, a wiadomość nie została dobrze przyjęta przez Brytyjczyków[1]. Amundsen był mocno krytykowany za przystąpienie do wyścigu ze Scottem, jednak stopniowo przyznano, że nie może być on obwiniany za próbę dotarcia na biegun inną drogą i przy użyciu innych metod[2].
Wyprawa Amundsena okazała się być bardzo dobrze zaplanowana[1]. WybórZatoki Wielorybiej na bazę do zimowania dał Amundsenowi dobry punkt startowy[1], ponieważ do bieguna było o 100 km bliżej niż z obozu Scotta[10]. Wyprawa złożona z doświadczonych polarników oraz wykorzystanie psich zaprzęgów i nart do przemieszczania się przyczyniło się do sukcesu[1] – biegun południowy został zdobyty 14 grudnia 1911 roku przez Amundsena,Olava Bjaalanda (1873–1961),Helmera Hanssena (1870–1956),Sverre Hassela (1876–1928) iOscara Wistinga (1871–1936)[1]. Polarnicy umieścili w lodzie norweską flagę i nadali Płaskowyżowi Polarnemu nazwę „Płaskowyżu Króla Haakona VII”[11]. Wyprawa Amundsena pozostała na biegunie przez cztery dni, po czym wróciła do bazy po 99 dniach nieobecności i przebytych około 3000 km[1]. Ekspedycja Scotta dotarła na biegun 18 stycznia 1912 roku, lecz nigdy nie wróciła (Scott i jego czterej towarzysze zginęli w drodze powrotnej)[2].
W 1912 roku wyprawa przybyła do portu wHobarcie naTasmanii, skąd Amundsen wysłał pierwszy raport z wyprawy[2]. Statek udał się potem na przegląd doBuenos Aires i miał dalej płynąć przez Pacyfik ku Cieśninie Beringa – Amundsen zamierzał wznowić wyprawę na Ocean Arktyczny i biegun północny[2]. W 1913 roku podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych zasugerowano mu, że „Fram” mógłby być pierwszym statkiem, który przepłynie przezKanał Panamski[2]. Amundsen zapalił się do tego pomysłu i skierował statek doColón, jednak po dwóch i pół miesiąca czekania stracił cierpliwość[2]. „Fram” popłynął z powrotem do Buenos Aires z rozkazem opłynięcia przylądkaHorn i udania się do San Francisco[2]. Jednak podróż trwała zbyt długo, by zdążyć latem 1914 roku do Cieśniny Beringa i Amundsen postanowił skierować „Fram” do Norwegii, by stamtąd wyruszyć w 1915 roku, podążając trasą Nansena z 1893 roku – wzdłuż północnego wybrzeżaSyberii na wschód[2].
Wszyscy członkowie ekspedycji zostali nagrodzeni Norweskim Medalem Bieguna Południowego (norw. nynorskSydpolsmedaljen), ustanowionym przez króla Haakona w celu uczczenia sukcesu Amundsena[12]. W 1913 roku Amundsen otrzymał Specjalny Złoty Medal National Geographic Society[6]. Dokumentacja wyprawy została wpisana w 2005 roku na listęPamięć Świata[13].
„Fram” dotarł do Norwegii dwa tygodnie przed wybuchemI wojny światowej[2]. W obliczu wojny, Amundsen musiał zawiesić swoje plany[2]. Od dawna interesował się wykorzystaniem samolotów w wyprawach arktycznych i jeszcze będąc w Stanach Zjednoczonych zakupiłdwupłatowiec produkcji francuskiej firmyFarman, który udostępnił rządowi Norwegii po wybuchu wojny[2]. Jako jeden z pierwszych w Norwegii uzyskał licencję pilota[1]. W czasie wojny Amundsen wzbogacił się na transporcie morskim, a zarobione pieniądze przeznaczył w 1916 roku na budowę nowego statku[1]. „Fram”spróchniał podczas pobytu w tropikach[2] i Amundsen zbudował nową jednostkę na podobieństwo „Frama”, którą nazwał na cześćkrólowej Norwegii „Maud”[1].
W 1918 roku Amundsen powrócił do planu wyprawy na Ocean Arktyczny[2], powtórzenia dryfu Nansena bardziej północną trasą i dotarcia do bieguna północnego[6]. Ekspedycja wyruszyła na statku „Maud” 18 lipca 1918 roku zVardø[2]. W wyprawie brali udział m.in.: kapitan Helmer Hansen, pierwszy oficer Oscar Wisting, geofizykHarald Ulrik Sverdrup (1888–1957) iMartin Rønne (1861–1932)[1]. Po drodze zabrano rosyjsko-norweskiego radiotelegrafistęGiennadija Olonkina (1898–1960), który miał również pełnić funkcję tłumacza[1].
We wrześniu 1918 roku „Maud” utknęła na prawie rok przy przylądkuCzeluskin, a czas ten wykorzystano na badania naukowe i zmapowanie regionu[2]. Dopiero 12 września 1919 roku, po rozkuciu lodu i zastosowaniuburłaczenia statek udało się pchnąć na otwarte wody i popłynięto dalej na wschód[2]. Tam dwóch uczestników zgłosiło się na ochotnika, by zawieźć zapisy obserwacji do portu Dikson, ale nie dotarli oni nigdy do celu[2]. „Maud” płynęła dalej na wschód, lecz było już zbyt późno, by przedostać się na północ[2]. 21 września statek utknął ponownie w lodzie i załoga zmuszona była zimować na wybrzeżu wyspyAjon[2], ok. 800 km od krańca Północnej Drogi Morskiej[1]. Amundsen był fizycznie osłabiony – przeszedł skomplikowane złamanie ramienia, przeżył atak niedźwiedzia polarnego i zatrucie tlenkiem węgla[1]. Zimą Sverdrup udał się na osiem miesięcy na terenyCzukczów[2] i przeprowadził serię badań etnograficznych[1]. Hanssen i Wisting udali się na wschodnie wybrzeże, aby spróbować przeprawić się przez Cieśninę Beringa i dotrzeć do Nome na Alasce[1]. Cieśnina nie była żeglowna, lecz Hanssenowi udało się nadać telegramy zAnadyru[1]. Hanssen i Wisting wrócili po ponad sześciu miesiącach nieobecności i pokonaniu 1500 km psim zaprzęgiem[1]. Wyprawa została wznowiona w lipcu 1920 roku i 28 lipca „Maud” dotarła doNome[2].
W Nome uczestnicy mieli możliwość opuszczenia wyprawy – czterech z ośmiu zdecydowało się na powrót do domu[2]. Został Amundsen, Sverdrup, Wisting i Olonkin[1]. Amundsen planował wrócić na wybrzeże Syberii, by tam rekrutować nowych członków załogi i kontynuować wyprawę[2]. Warunki lodowe były jeszcze gorsze niż wcześniej i po awariiwału napędowego Amundsen zmuszony był do ponownego, trzeciego zimowania – tym razem niedaleko od miejsca, gdzie zimowałAdolf Erik Nordenskiöld (1832–1901) i jego „Vega” podczas pierwszej przeprawy przezPrzejście Północno-Wschodnie w latach 1878–1879[2]. Podczas zimowania Sverdrup z Wistingiem wyruszyli na trzymiesięczną wyprawę, aby zbadaćPółwysep Czukocki[1].
W lipcu 1922 roku statek był wolny od lodu, lecz z powodu uszkodzeniaśruby okrętowej Amundsen skierował statek ponownie do Stanów Zjednoczonych, by dokonać napraw i uzupełnić zapasy[1]. Sam udał się do Norwegii, by załatwić sprawy finansowe[1]. Kiedy wrócił do Nome, przywiózł dwa samoloty – jeden mniejszy zwiadowczy i drugi większy transportowy[1]. Zdecydował się podzielić wyprawę: sam miał wziąć największy samolot i zimować na północnym wybrzeżu Alaski, by wystartować wiosną z lądu, a „Maud” z Wistingiem, Sverdrupem i załogą miała podjąć kolejną próbę pokonania Północnej Drogi Morskiej[1].
Statek wydostał się z lodu po dwóch latach na północ odWysp Nowosyberyjskich i kierował się do Cieśniny Beringa[2]. Kolejne zimowanie miało miejsce u ujściaKołymy[2]. W końcu ekspedycja „Maud” powróciła doSeattle w październiku 1925 roku[2]. Dzięki bogactwu poczynionych obserwacji ekspedycja była naukowym sukcesem[2]. Wyprawa nie osiągnęła wprawdzie bieguna północnego, lecz jako druga w historii przepłynęła przez Przejście Północno-Wschodnie[14].
Jesienią 1922 roku Amundsen wraz z pilotemOskarem Omdalem (1895–1927) założyli bazę wWainwright na północnej Alasce[1]. Amundsen zimował w Nome, a Omdal samotnie w bazie[1]. Wiosną 1923 roku odbyli dwa loty testowe, a ponieważ za każdym razem mieli problemy z podwoziem, zaprzestali testów[1].
Amundsen popadł w problemy finansowe[1]. We wrześniu 1923 roku Amundsen zmuszony był ogłosić bankructwo[15]. By zarobić, w 1924 roku wyjechał na tournée z wykładami po Stanach Zjednoczonych, jednak jego silny norweski akcent sprawił, że nie odniósł sukcesu[1]. W 1925 roku statek „Maud” został zajęty na poczet jego długów i sprzedanyKompanii Zatoki Hudsona (ang.Hudson’s Bay Company)[d][1].
Od lewego górnego rogu: 1. Przygotowanie jednego z samolotów Dornier-Wal do startu 2. N25 z załogą tuż przed startem 3. N24 z załogą tuż przed startem 4. Oba samoloty Dornier-Wal z załogą i innymi uczestnikami wyprawy przed startem. Z albumu o locie polarnym Amundsen-Ellsworth z 1925 roku
W 1925 roku pojawił się amerykański syn milionera,Lincoln Ellsworth (1880–1951), i zaproponował, że sfinansuje nową wyprawę Amundsena na biegun północny[1]. Sam Ellsworth brał udział w wyprawie jako nawigator[17].Amundsen zamierzał dotrzeć na biegun zeSvalbardu na dwóchwodnosamolotachDornier N24 i N25[18]. Wyprawa wyruszyła 21 maja 1925 roku[19]. N25 pilotowałHjalmar Riiser-Larsen (1890–1965)[18], a N24Leif Dietrichson (1890–1928)[19]. Według wcześniejszych obliczeń wyprawa miała osiągnąć biegun po 8 godzinach lotu[17]. Po 8 godzinach lotu, samoloty N24 i N25 wylądowały na krze lodowej, by dokładnie określić pozycję[19]. Wyprawa osiągnęła jednak jedynie szerokość 87°43'N[20][1] – ok. 250 km od bieguna[10]. Samoloty osiadły w odległości 3–4mil morskich od siebie[19]. Przy starcie N24 doznał uszkodzeń i po wylądowaniu zaczął nabierać wody[17]. Załoga wydobyła paliwo i zapasy, i próbowała na nartach dotrzeć do N25[17]. Lód był jednak cienki i Dietrichson wraz z mechanikiem Oskarem Omdalem wpadli do wody[17]. Zostali uratowani przez Ellswortha[17]. Dotarcie do N25 zabrało im prawie cały tydzień[17]. Wszyscy uczestnicy budowali potem przez trzy i pół tygodniapas startowy na lodzie[20]. 15 czerwca Riiser-Larsen zdołał wystartować, zabierając na pokładzie wszystkich sześciu uczestników wyprawy z powrotem do Svalbardu[20][17].
Lot transpolarny Amundsena-Ellswortha-Nobilego (1926)
Po nieudanej próbie dotarcia na biegun wodnosamolotami Ellsworth zgodził się na sfinansowanie kolejnej wyprawy – tym razemsterowcem[1].
Amundsen planował wspólnie z włoskim pilotemUmberto Nobile i Ellsworthem dokonać pionierskiego przelotu nad biegunem północnym na sterowcu, oznaczonym symbolem N-1, a przez Amundsena nazwanym „Norge”[21]. W tym samym czasie podobne plany miał amerykański pilotRichard Byrd (1888–1957), który wraz zFloydem Bennettem (1890–1928) planował przelot nad biegunem północnym samolotemFokker F.VII/3m o nazwie „Josephine Ford”[21]. Amundsen czekał z wylotem, aż „Norge” będzie w pełni sprawna[22]. Byrd i Bennett dokonali przelotu jako pierwsi, jednak nie wszyscy wierzyli, by udało im się przelecieć nad biegunem, ponieważ wrócili dość szybko do bazy[22]. Wyprawa Amundsena wyruszyła wkrótce po powrocie Byrda i Bennetta[22]. W locie brali udział: Amundsen, Ellsworth, Nobile, pięciu włoskich mechaników, Riiser-Larsen, Wisting, pięciu innych Norwegów i szwedzki meteorologFinn Malmgren (1895–1928)[1].
Sterowiec wystartował 11 maja 1926 roku i następnego dnia przeleciał nad biegunem północnym, gdzie wyrzucono na lód flagi Norwegii, Włoch i Stanów Zjednoczonych[1]. Amundsen i Wisting stali się pierwszymi ludźmi, którzy dotarli do obydwu biegunów[1]. Wobec wątpliwości co do zdobycia bieguna północnego przez Cooka, Peary’ego i Byrda, dotarcie na biegun północny przez załogę sterowca było pierwszym w pełni udokumentowanym zdobyciem bieguna[1]. 13 maja „Norge” wylądowała wTeller na Alasce, sterowiec został zdemontowany, a uczestnicy wrócili do domu konwencjonalnymi środkami transportu[1]. Amundsen i Nobile wdali się w publiczny konflikt o to, kto miał większe zasługi dla zdobycia bieguna, co bardzo nadszarpnęło ich reputację[1].
Po powrocie Amundsen nadal zmagał się z problemami finansowymi[1]. W 1927 roku wydałautobiografię[1].
W maju 1928 roku Nobile rozbił się na lodzie na północny wschód od Svalbardu w drodze powrotnej z wyprawy na biegun północny sterowcem „Italia”[1]. Akcje ratunkowe ruszyły z kilku krajów[1]. Amundsen również pospieszył na ratunek[1]. Za pośrednictwem norweskiego biznesmena rząd francuski dostarczył mu łódź powietrznąLatham 47, którą pilotował Leif Dietrichson[1].
Wyprawa ratunkowa Amundsena ruszyła zTromsø 18 czerwca 1928 roku[19]. Po raz ostatni kontakt radiowy z samolotem miał miejsce trzy godziny później, kiedy znajdował się w okolicyWyspy Niedźwiedziej[19]. Następnie kontakt się urwał[19].
Koczująca na lodzie załoga „Italii” została wkrótce dostrzeżona przez samolot włoski, a 23 czerwca obok obozu wylądował szwedzki pilotEinar Lundborg (1896–1931)[23], który zabrał Nobile i jego psa[24]. Pilot wrócił po resztę załogi, lecz samolot rozbił się przy lądowaniu[24]. Rozbitkowie zostali ostatecznie uratowani 12 lipca przez radzieckilodołamacz „Krasin”[24][23].
Akcja ratunkowa została poszerzona o zaginioną załogę Latham 47 dopiero po kilku dniach[22]. Początkowo uważano, że Amundsen mógł polecieć po zaginionych koczujących na lodzie na północny wschód od Svalbardu[22]. Poszukiwania prowadzono bezskutecznie przez pięć dni[15].
Ponad dwa miesiące później odnaleziono w morzu jeden z pływaków maszyny Latham 47[19]. Potem jeszcze pojawił się przerobiony zbiornik na paliwo[24]. Uważa się, że samolot rozbił się u wybrzeży Wyspy Niedźwiedziej, lecz nikogo nigdy nie odnaleziono[24].
Kolejne próby odnalezienia wraku Latham 47 podjęto w 2004 i w 2009 roku, jednak nie przyniosły one żadnych rezultatów[22].
Amundsena i jego dokonania upamiętniają liczne pomniki i tablice pamiątkowe, m.in. we francuskimCaudebec-en-Caux (gdzie wyprodukowano Latham 47), norweskimTromsø iNy-Ålesund[22].
W 1957 roku na biegunie południowym została wybudowana amerykańska stacja badawcza nazwanaAmundsen-Scott[44] w celu upamiętnienia dwóch ekspedycji zorganizowanych w ten rejon na przełomie lat 1910–1912[45]. Stacja funkcjonuje przez cały rok i prowadzi badania z zakresuastronomii,sejsmologii orazklimatologii[46].
Od 25 października 1976 roku badacz jest patronem ulicy na terenie obecnej dzielnicyUrsynów wWarszawie[23]. Ulica Amundsena znajduje się także w dzielnicyPiecki-Migowo wGdańsku.
↑Encyklopedia PWN podaje, że uczestniczył jako sternik[6].
↑Kiedy Cook według własnej relacji miał dotrzeć do bieguna północnego w 1908 roku i wszedł w spór z amerykańskim podróżnikiemRobertem Peary'm (1856–1920) o pierwszeństwo w zdobyciu bieguna, Amundsen był jednym z nielicznych, którzy publicznie popierali Cooka, nawet kiedy trafił do więzienia jako oszust[1].
↑Wrak „Maud” przeleżał lata w zatoce wCambridge Bay wKanadzie, po czym w 2016 roku został wydobyty, przygotowany do podróży przez Atlantyk i przeholowany do Norwegii w 2018 roku, by stanąć w muzeum wVollen[16].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
