Rośliny telomowe, rośliny wyższe, zarodkowe, rośliny osiowe, osiowce, organowce, rośliny lądowe (Telomophyta, Embryophyta, Cormophyta) – grupa roślin o różnej randze systematycznej w zależności od ujęcia. Do roślin telomowych należą rośliny zlinii rozwojowej wyodrębnionej zzielenic w erzepaleozoicznej. Na podstawiezegara molekularnego ich powstanie datowane jest na 515 milionów lat temu (kambr). Ze względu na wspólne pochodzenie rośliny telomowe tworzą wraz z zielenicamikladroślin zielonych.
Rośliny telomowe odpowiadają organowcom (rośliny wyższe) w dawnych ujęciach systematycznych przeciwstawianychpolifiletycznymplechowcom (tj. roślinom niższym, z których obecnie część nie jest zaliczana już w ogóle do roślin, np.brunatnice).
Charakterystyczne dla tej grupy roślin jest przystosowanie do życia w warunkach lądowych (rośliny wodne przystosowały się do środowiska wodnego wtórnie), mająorganizmy zbudowane ztkanek. Cechą wyróżniającą w stosunku do przodków jest też wykształcanie sterylnych tkanek w obrębie organów generatywnych. W obrębie roślin lądowych charakterystyczny jest też typprzemiany pokoleń z przewagą (pozamszakami) sporofitu nad gametofitem. Inną cechą, od której grupa ta bierze jedną ze swych nazw, jest wysoki stopień organizacji tkankowej (telom). Większość roślin telomowych ma budowę osiową. Są to rośliny o budowietkankowej, w których można wyróżnić część osiową (pędową) (obejmującąłodygę,liście i organy generatywne) oraz częśćkorzeniową. Z nielicznymi wyjątkami rośliny lądowe uzyskują energię w wynikufotosyntezy. Na poziomie budowy mikroskopowej strukturakomórek roślin lądowych jest bardzo bliska budowie komórek zielenic.
Jest to grupa roślin o różnej randze systematycznej w zależności od ujęcia. Wsystemie Takhtajana (1974) grupa ta stanowiłatakson w randze podkrólestwa, w innych systemach traktowana jest jakogromada[1][2][3], nierzadko wymieniana jest jako grupa bez rangi systematycznej.
Ze względu na pochodzenie, w niektórych rygorystycznych ujęciach systematycznych rośliny telomowe stanowią takson w randzeklasy (Embryophyceae) w obrębie gromadyramienicowych (Charophyta). Najbliżej spokrewnioną grupą o wspólnym pochodzeniu (kladem siostrzanym dla roślin telomowych) sąramienice[4].
Rośliny telomowe dzielą się na cztery linie rozwojowe (gromady lub podgromady w zależności od ujęcia systematycznego):glewiki,wątrobowce,mchy (tworzące razemparafiletyczną grupęmszaków) orazrośliny naczyniowe[1].
Dawniej telomowe dzielone były także sztucznie narośliny zarodnikowe irośliny nasienne lub dzielono je na trzygromady (typy):mszaki,paprotniki irośliny nasienne.
- Drzewo filogenetyczne współczesnych linii rozwojowych roślin telomowych[5]
Rośliny lądowe wyewoluowały zzielenic. Na podstawiezegara molekularnego ich powstanie datowane jest na 515 milionów lat temu (kambr). Z powodu delikatnej budowy ichskamieniałości są rzadkie, a najstarsze znane skamieniałe fragmenty roślin lądowych datowane są na 430 milionów lat temu. Znajdowane są jednak starsze ichzarodniki. W australijskimCanning Basin w 1991 roku znaleziono je w skałach sprzed 440–445 milionów lat, w 2016 sprzed 460 milionów lat, a w 2021 sprzed 480 milionów lat[6].
U pierwszych roślin lądowychsporofit stał się odrębnym w swej strukturze i funkcji pokoleniem rozwojowym, jednak drobnym i zupełnie zależnym odgametofitu. Organizmy u wyodrębnionych i zachowanych do dziś linii rozwojowych wczesnych roślin lądowych (glewików,wątrobowców,mchów – łączonych w sztuczną grupę znaną pod nazwą mszaków) są niewielkie, związane głównie z siedliskami wilgotnymi lub wodnymi, zależne są od wody w zakresie rozprzestrzenianiazarodników. Wsylurze nastąpił rozwój cech świadczących o coraz lepszym adaptowaniu się do lądowych warunków życia. Wdewonie nastąpiło znaczne zróżnicowanie form budowy i adaptacja do rozmaitych środowisk lądowych – powstałyrośliny naczyniowe. U roślin tych pokoleniem dominującym jest sporofit, podczas gdy gametofit ulega redukcji.
- ↑abAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.ISBN 83-01-10951-3. Brak numerów stron w książce
- ↑Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Podręczniki i Skrypty Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 15, 2003.ISBN 83-226-1245-1. Brak numerów stron w książce
- ↑James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-03-25]. (ang.).
- ↑Louise A. Lewis, Richard M. McCourt: Green algae and the origin of land plants. 2004. [dostęp 2007-02-03]. (ang.).
- ↑Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns. Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-03-25]. (ang.).
- ↑Clinton Foster: 480 million-year-old fossil spores from Western Australia record how ancient plants spread to land. [w:]The Conversation [on-line]. 2021. [dostęp 2021-11-14].
Identyfikatory zewnętrzne:
