Początkowo terminroślina odnosił się wnauce do organizmów jedno- i wielokomórkowych okomórkach osłoniętychścianami komórkowymi lub zdolnych doautotrofizmu. Do roślin zaliczano wszystkie organizmy nie będące zwierzętami. Takie postrzeganie roślin i podział świata żywego na Ziemi zapoczątkował jużArystoteles, utrwalił w czasach nowożytnychKarol Linneusz, dzieląc organizmy między dwa królestwa:Vegetabilia (później zwanePlantae) orazAnimalia. Podział ten utrzymywał się do początków XX wieku, a pozostałością szerokiego pojmowania świata roślin jest zakres zainteresowań tradycyjnie rozumianejbotaniki, której przedmiotem badań były nie tylkorośliny naczyniowe,mszaki,glony, ale takżebakterie igrzyby.
W XX wieku ze świata roślin wyłączono w osobnekrólestwa bakterie (z sinicami) i grzyby, z czasem także znaczną część glonów. W rozpowszechnionych w drugiej połowie XX wieku podziałach świata żywego, rośliny stanowiły jedno z 6 królestw obejmujących w sumie wszystkie organizmyjądrowe ibezjądrowe (podziałyRoberta Whittakera iLynn Margulis z1978 r. orazThomasa Cavaliera-Smitha z 1983 i 1998 r.).
W 2005 r. Adl, Simpson i 25 innych taksonomów wydzielili w obrębie jądrowców 6 głównychkladów (określanych mianemsupergrup), z których jedna obejmuje rośliny i nazwana zostałaArchaeplastida[1]. Ze względu na pochodzenie od wspólnego przodka do kladu tego zaliczone zostałyglaukofity,krasnorosty izielenice (w tymrośliny telomowe).
Do roślin zaliczane są organizmy, u których istotnemu zróżnicowaniu w wyniku ewolucji uległy organizacja ciała, biologia rozwoju i w końcu relacje ze środowiskiem. Zmiany te można prześledzić, analizując organizację, funkcjonowanie i ekologię kolejnych grup systematycznych stanowiących współczesne linie rozwojowe wywodzące się z kolejnych etapów ewolucji roślin, w pewnym stopniu podobnym analizom poddawać można takżerośliny kopalne.
Najstarsze organizmy roślinne (prawdopodobnie w postaci mało zmienionej reprezentowane współcześnie przezglaukofity) to organizmy jednokomórkowe, rzadziej tworzące kolonie (cenobia). U kolejnych grup (krasnorosty, zielenice) obserwuje się coraz większe różnicowanie budowy organizmów, przechodzących od form jednokomórkowych i kolonijnych doplechowatych, osiągających w końcu duży stopień zróżnicowania. Największemu zróżnicowaniu uległy linie rozwojowe zielenic, które ewoluowały wrośliny telomowe zwane też organowcami. Miejsce na pograniczu plechowców i organowców zajmująmszaki, których najbardziej prymitywne grupy (glewiki i częśćwątrobowców) reprezentowane są przez organizmy plechowate.Mchy reprezentują już roślinypędowe, ale pozbawionekorzeni i o słabym zróżnicowaniu anatomicznym i morfologicznym. Kolejne linie rozwojowe określane są mianemroślin naczyniowych, ponieważ posiadają już wyraźnie zróżnicowane tkanki (w tym typową wyłącznie dla nichtkankę drzewną zcewkami inaczyniami) oraz ulistniony pęd wraz z korzeniami.
Komórki są podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalnąorganizmów roślin. Komórki roślin różnią się od komórek innychjądrowców kilkoma istotnymi cechami:
Rośliny osiągają trzy stopnie organizacji ciała. Najprostszy reprezentują organizmy jednokomórkowe. Rośliny o budowie plechowatej tworzone są przez wielokomórkoweplechy, w obrębie których komórki mogą być w różnym stopniu zróżnicowane na pełniące funkcje wzrostowe, asymilujące, magazynujące i służące do rozmnażania. Uroślin wyższych, do których zazwyczaj odnosi się termin "anatomia roślin", komórki zróżnicowane są natkanki roślinne i organy.
Cechą strukturalną charakterystyczną dla roślin jest obecnośćtkanek twórczych (merystemów pierwotnych powstających zzarodkowej tkanki twórczej orazwtórnych –kambium,fellogenu ikalusa), a także uśpionych komórek o charakterze twórczym (merystemoidy). Także przynajmniej część komórek somatycznych roślin cechuje się zdolnością do powtarzaniaontogenezy lub przynajmniej pewnych jej etapów. Tkanki twórcze powstające z tkanek embrionalnych określa się mianem pierwotnych, a o utworzonych z nich tkankach lub organach mówi się, że mają budowę pierwotną. Z kolei o budowie tkanek i organów powstałych z merystemów wtórnych mówi się, że mają budowę wtórną.
Pierwsze rośliny niewątpliwie były organizmami wodnymi. Ścisły związek ze środowiskiem wodnym mają też wszystkie najstarsze linie rozwojowe roślin. Przy czym glaukofity i zielenice preferują wody słodkie, krasnorosty spotykane są głównie w morzach. W wielubiocenozach wodnych zielenice i krasnorosty odgrywają istotną rolę. Zielenice wchodzą zarówno w składplanktonu, jak ibentosu, krasnorosty są składnikiem bentosu. Wyraźny ślad związków ze środowiskiem wodnym obecny jest też w rozwoju najstarszych roślin lądowych, u których zapłodnienie możliwe jest tylko w środowisku wodnym (plemniki mszaków wymagają choćby niewielkiej ilości wody pochodzącej zrosy lubopadów by dostać się dorodni). Zróżnicowanie organizmów roślin lądowych umożliwiło im kolonizację wszelkich niemalbiotopów (rośliny zasiedlające skrajnesiedliska określane są mianempionierskich), nie tylko lądowych, ale także i ponownie wodnych (wielerodzin roślin zasiedliło podobnie jak ich odlegli przodkowie wody, głównie słodkie).
Charakterystycznym zjawiskiem w rozwoju roślin jestprzemiana pokoleń, polegająca na przemianie faz jądrowych, czyli regularnym cyklicznym następowaniu po sobie faz rozwojowych ohaploidalnej (międzymejozą izapłodnieniem) idiploidalnej liczbiechromosomów (między zapłodnieniem i mejozą). W trakcie przemiany pokoleń roślin lądowych obserwuje się naprzemienne występowanie fazyhaploidalnejgametofitu idiploidalnejsporofitu, przy czym u roślin niższych (mszaki) stadium dominującym jest autotroficzny gametofit, natomiast uroślin naczyniowych stadium dominującym (długością trwania i wielkością) jest autotroficzny sporofit.
Naturalny podział roślin ewoluował wraz z rozwojem wiedzy o ich pochodzeniu i ewolucji. Wiele grup organizmów uznawanych w przeszłości za rośliny okazało się posiadać zupełnie różne i odrębne pochodzenie (np.sinice,brunatnice,okrzemki). Wiele tradycyjnie wyróżnianychtaksonów wysokiej rangi systematycznej okazało się być grupamiparafiletycznymi (np.zielenice,mszaki,dwuliścienne). Coraz bardziej złożony i dokładny obrazdrzewa filogenetycznego roślin powoduje, że coraz trudniej jest posługiwać się jednostkamiklasyfikacji biologicznej. Coraz częściej w opisie systematyki, zwłaszcza wysokich pod względem rangi systematycznej grup roślin, używa się terminuklad określającego organizmy pochodzące od wspólnego przodka lub po prostu terminugrupa.
Za najbardziej zbliżone do pierwszych przodków roślin uważane są glaukofity, z których najpierw wyodrębniły się krasnorosty, a późniejrośliny zielone (Chloroplastida,syn.: Viridiplantae, Chlorobionta). Z roślin zielonych powstały trzylinie rozwojowe, których przedstawiciele żyją obecnie. Jedna z nich toklasaprazynofitów, następna to linia prowadząca m.in. dowatkowych izielenic właściwych, w końcu trzecia linia określana nazwą naukowąCharophyta (Streptophyta). Z tej ostatniej wyodrębniały się kolejno następujące klasy zielenic:Chlorokybophyceae,klebsormidiofitowe,sprzężnice oraz linia, z której powstałyramienicowe i w końcurośliny telomowe.
Podstawową jednostką systematycznego podziału roślin jestgatunek. Dotychczas poznano ok. 310 tysięcy gatunków roślin, szacuje się ich liczbę na ok. 500 tysięcy. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo taksony to: okrytonasienne (259 tys. gatunków), paprotniki (20 tys.), mszaki (15 tys.), krasnorosty (5 tys.), zielenice (2 tys.), widłakowe (1,2 tys.), nagonasienne (0,7 tys.).
Oboknazw pospolitych (zwyczajowych) wjęzykach narodowych rośliny posiadają unikalne nazwy naukowe. Nazwy te tworzone są według zasad i zaleceń zebranych w aktualizowanym co kilka latMiędzynarodowym Kodeksie Nomenklatury Botanicznej. Ich stosowanie ułatwia porozumiewanie się w gronie botaników całego świata i docieranie do poszukiwanych informacji (przeszukiwaniebaz danych).
W gatunkowych nazwach naukowych pierwszy wyraz (rzeczownik pisany wielką literą) oznacza nazwę rodzaju, drugi (przymiotnik pisany małą literą) wraz z poprzednim oznacza gatunek. Nazwy naukowe zapisywane, czytane i odmieniane są zgodnie z zasadamijęzyka łacińskiego, niezależnie od tego z jakiego języka pochodzą słowa składowe. Zgodnie z Kodeksem Nomenklatury Botanicznej nazwy naukowe wszystkich taksonów roślinnych (odrębnie niż wzoologii) zwyczajowo wyróżnia siękursywą (italikiem)[2].
Gatunki łączone są ze względu na kryterium pokrewieństwa (z nierzadko zachowywanymi doraźnie odstępstwami zwyczajowymi) w systemkategorii systematycznych. Nazwy naukowe ustalane są dla wszystkichtaksonów z wszystkich kategorii systematycznych. Kolejne kategorie od najwyższej do najniższej to (w nawiasach podana jest typowa końcówka nazwy naukowej):królestwo,gromada (-phyta),klasa (-opsida, -atae),rząd (-ales),rodzina (-aceae),rodzaj,gatunek. Kategorie te uzupełniane są przez jednostki pomocnicze (np. pod- i nadrzędy).W obrębie gatunku może zostać wyróżnionypodgatunek,odmiana iforma. W klasyfikacjiroślin uprawnych stosuje się także odrębny od taksonomicznego podział nakultywary.
Podziały sztuczne wyróżniają grupy roślin na podstawie jednego kryterium. Wyróżniane grupy zawierają rośliny podobne pod jakimś tylko jednym względem, a pod wieloma innymi niepodobne do siebie.
Formy życiowe roślin wgsystemu Raunkiæra[5] zostały podzielone ze względu na położenie i sposób ochronypąków w okresie niesprzyjającym dla rozwoju roślin.Raunkiær wyróżnił:
rośliny kompasowe – dla ochrony przed silnym południowym światłem ustawiają blaszkę liściową płaską powierzchnią ku wschodowi i zachodowi (np.sałata kompasowa)
Rośliny są fundamentalną częściążycia naZiemi, bez nich nie mogłaby istnieć większość innych form życia (w tym człowiek). Procesfotosyntezy jest podstawowym źródłem energii i materii organicznej w niemal wszystkich typachekosystemów. Proces ten radykalnie zmienił skład chemiczny atmosfery, czego efektem jest 21% stężenie w niejtlenu.Zwierzęta i większość pozostałych organizmów żyjących na Ziemi sąaerobami zależnymi od tlenu. Rośliny są pierwotnymiproducentami w większości lądowych ekosystemów i stanowią podstawowe ogniwołańcucha pokarmowego. Dla wielu organizmów rośliny stanowią źródłopokarmu, są schronieniem i podstawowym komponentem kształtującymsiedlisko.
Świat roślin staje w obliczu licznych zagrożeń w związku z działalnością człowieka. Przekształcanie warunków środowiskowych, fragmentacja siedlisk,introdukowanie organizmów obcych i nadmierna eksploatacja należą do największych problemów w zachowaniu różnorodności roślin. Ze względu na ograniczone zasoby, do najbardziej zagrożonych należą gatunki o niewielkich populacjach,endemiczne dla niewielkich obszarów (np.wysp). Znane są przykłady nadzwyczajnego zubożenia flory i zagłady wielu gatunków np. zHawajów,wyspy św. Heleny. Ze względu na znaczenie roślin dla całego świata żywego naszej planety, zmniejszanie się zróżnicowania flory pociąga za sobą straty w innych grupach organizmów (np. w wyspecjalizowanych grupach owadów zapylających).
W celu powstrzymania spadku różnorodności roślin podejmowane są przez rządy i społeczności wielu krajów liczne inicjatywy. Powstająobszary chronione,banki nasion, podejmowane są działania z zakresuochrony czynnej, wprowadzane są regulacje prawne chroniące różnorodność gatunkową roślin. Przykładem takich przepisów jestkonwencja waszyngtońska ograniczająca handel gatunkami zagrożonymi idyrektywa siedliskowa (w krajachUE), wymagająca tworzenia obszarówNatura 2000, w których skutecznie mają być zachowywane gatunki zagrożone w Europie. Wiedza o stanie i zagrożeniach roślin gromadzona jest wczerwonych księgach i listach, dzięki czemu wiadomo o priorytetach koniecznych działań i skali zagrożeń dla flor różnych obszarów. Wprowadzana jest takżeochrona gatunkowa roślin.
W 2009 Chapman oszacował łączną liczbę gatunków roślin na ok. 310 tysięcy opisanych i 390 tysięcy licząc z czekającymi na odkrycie[7], a w 2015 szacowano liczbę gatunków nawet na 450 tys.[8] W międzyczasie niektórzy autorzy zwrócili uwagę na to, że liczba istniejących gatunków może być mniejsza, ponieważ szacuje się, że około 20% gatunków może być opisana pod wieloma nazwami[9]. W 2016 Christenhusz i Byng zliczyli 374 tysiące opisanych gatunków, kwestionując próby szacowania ich potencjalnej liczby jako mało wiarygodne. Od czasu publikacji kluczowych pracKarola Linneusza (1753) liczba znanych gatunków wzrosła o ponad ćwierć miliona. Szczególnie wiele gatunków opisano w latach 1830–1850 i 1890–1920 (dochodziło ich wówczas ponad 3,5 tysiąca średniorocznie). W końcu lat 90. XX wieku opisywano nieco ponad 2 do 2,5 tys. gatunków rocznie, po czym w XXI wieku średnia liczba opisanych gatunków oscylowała ok. 2 tys. rocznie[10].
Nieznana jest liczba gatunków wymarłych, zanim zdołano je opisać. Z grona gatunków opisanych za wymarłe lub wymarłe w stanie dzikim uznawanych było w 2015 roku 139 gatunków[10].
Liczby gatunków roślin według raportu Chapmana z 2009 roku[7]:
↑International Code of Botanical Nomenclature. Preface: "Scientific names under the jurisdiction of the Code, irrespective of rank, are consistently printed in italic type. The Code sets no binding standard in this respect, as typography is a matter of editorial style and tradition not of nomenclature. Nevertheless, editors and authors, in the interest of international uniformity, may wish to consider adhering to the practice exemplified by the Code, which has been well received in general and is followed in a number of botanical and mycological journals. To set off scientific plant names even better, the abandonment in the Code of italics for technical terms and other words in Latin, traditional but inconsistent in early editions, has been maintained."
↑Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf. 2006. A classification for extant ferns.Taxon 55(3): 705–731.dostęp online
↑Christen C. Raunkiær (1934)The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography
↑Janet Marinelli (red.): Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006.ISBN 83-7391-888-4. Brak numerów stron w książce
↑Pimm, S.L., Joppa, L.N.. How many plant species are there, where are they, and at what rate are they going extinct?. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 100, s. 170–176, 2015.DOI:10.3417/2012018.
↑MJ. Costello, RM. May, NE. Stork. Can we name Earth's species before they go extinct?. „Science”. 339 (6118), s. 413-6, Jan 2013.DOI:10.1126/science.1230318.PMID:23349283.
_version_2.png)
