| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Widok na centrum miasta. Po prawej gotycki zamek. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | 1241 | ||||
| Prawa miejskie | 1337 | ||||
| Burmistrz | Andrzej Lewandowski | ||||
| Powierzchnia | 3,82[1] km² | ||||
| Wysokość | 115 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||||
| Kod pocztowy | 11-440 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NKE | ||||
Położenie na mapie gminy Reszel  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |||||
 54°03′11,69″N 21°09′09,08″E/54,053247 21,152522 | |||||
| TERC (TERYT) | 2808054 | ||||
| SIMC | 0964979 | ||||
Urząd miejski Rynek 2411-440 Reszel | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Reszel (niem. Rößel,lit. Rešlius) –miasto wwoj. warmińsko-mazurskim, wpowiecie kętrzyńskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Reszel. Położone jest naPojezierzu Mrągowskim, nad rzekąSajną, dopływemGubra wpadającego doŁyny.
Pod względem historycznym Reszel leży naWarmii, na obszarze dawnegopruskiego terytoriumBarcji[2]. Miasto z wieloma zabytkami, należące do siecicittàslow. Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Reszel liczył 4045 mieszkańców[1].
Osobny artykuł:Reszelskie kalendarium.W 1241 wojskakrzyżackie zdobyły gródpruskiego plemienia Bartów, który w tym czasie nosił staropruską nazwę Resel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczaspowstania, odbili gród i utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska zakonne. Kolejne umocnienia krzyżackie zostały pobudowane dwa lata później i przetrwały do 1261. W tym roku wybuchłoII powstanie pruskie. Załoga krzyżacka sama zniszczyła gród i wycofała się najprawdopodobniej doBraniewa. Powstanie upadło w 1273.
Już w 1243 papieżInnocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił na tych ziemiachdiecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Na mocy tego postanowienia, dwie trzecie ziem z każdej diecezji miało należeć do zakonu krzyżackiego a jedna trzecia do biskupów. Przez ciągłe walki powstańcze, najazdyjaćwińskie i litewskie, ziemie wokół Reszla wraz ze strażnicą mogły przejść pod panowanie biskupie w 1275. Reszel już w 1254 przypadł biskupowi warmińskiemu – w dokumentach wymieniany jako „castrum Ressel”
W 1300 mieszczanie z Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową. Jej szybki rozwój pozwolił kapitule warmińskiej iwójtowi biskupiemuHenrykowi zLutr na wystawienie 12 lipca 1337 przywileju lokacyjnego naprawie chełmińskim. Pierwszym sołtysem (burmistrzem) został braniewski mieszczanin Eleus. Miasto budowane było według wcześniej ustalonego planu. Posiada zachowany średniowieczny układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowęmurów obronnych z basztami i trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim co do wielkości miastemWarmii, po Braniewie iLidzbarku Warmińskim.
Pobitwie pod Grunwaldem Reszel przeszedł pod panowanieWładysława Jagiełły, ale jeszcze jesienią 1410 przywrócono władzę zakonną. W 1440 Reszel przystąpił doZwiązku Pruskiego założonego wKwidzynie, jako jedno z miast założycielskich.
Tajna Rada Związku Pruskiego w dniu 4 lutego 1454 wypowiedziała posłuszeństwo władzom zakonnym. Dwa dni później opanowano większość zamków krzyżackich i biskupich. Obroniły się tylkoMalbork,Sztum iChojnice. Na prośbę Związku Pruskiego w 1454 królKazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu, wraz z Reszlem, doKorony Polskiej. Wojska zakonne rok później opanowały Reszel, biskupom warmińskim przekazały miasto dopiero w 1462. BiskupPaweł Legendorf ponownie poddał całą Warmię Polsce w 1464. Przynależność Warmii do Polski potwierdzono wpokoju toruńskim kończącymwojnę trzynastoletnią, Reszel stał się polskim miastem granicznym.
Z Reszlem związany był biskupFabian Luzjański. Ojciec jego był burgrabią reszelskim. Przyszły biskup porwany został w 1472 przez podjazd krzyżacki z pobliskichŁężan. Krzyżacy pod murami Reszla zażądali poddania miasta, szantażując, że zabiją dziecko, jeśli bramy miasta nie zostaną otwarte. Dowodzący obroną Paweł z Mgowa Legendorf nie poddał zamku mimo próby przekupstwa, a dziecko zostało jednak odbite i obyło się bez otwierania bram miasta[3].
Z inicjatywybpaŁukasza Watzenrodego (wujaMikołaja Kopernika) w 1505 rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta, które to umocnienia pomogły obronić miasto w 1520 podczas szturmu wojsk zakonnych. Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali w wieku XV i XVI, ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku. Pracowały tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze. Sławni byli rzeźbiarze, m.in. Krzysztof Peucker (1662-1735) oraz rodzina Schmidtów.
Wojny polsko-szwedzkie nie spowodowały zniszczeń.Jezuici, wypędzeni z Braniewa w 1631 przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium, w którym wykształciło się prawie 6 tysięcy absolwentów. W szkole kształcili się katolicy i protestanci. Jednym z rektorów (w latach 1670–1673) byłMikołaj Slaski. Kolegium w Reszlu miało mecenasa w króluJanie Kazimierzu, który utworzył fundusz stypendialny dla jego uczniów. Na dobrach żywieckich ulokował 100 tys. zł (odpowiadało to 25% rocznych dochodów dominium warmińskiego), z których 6% rocznie przekazywano do Reszla.
Rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej w 1655 Reszel w okresiebaroku znany był jako miasto artystów. Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiegoIgnacego Krasickiego. W owym czasie w Reszlu funkcję proboszcza pełnił Marcin Krasicki – brat biskupa.
PoI rozbiorze Polski Reszel dostał się pod panowanie pruskie. Zamek został przekształcony w więzienie oraz magazyn zboża i spirytusu. W latach 1806 i 1807 dwa kolejne pożary mocno zniszczyły miasto. Prawie całe miasto spłonęło, ocalał m.in. kościół gimnazjalny, jeden z budynków kolegium, wikarówka oraz zamek. By odbudować miasto rozebrano część murów obronnych, zamek został przekazany gminie ewangelickiej. Pomieszczenia w skrzydle południowym zostały przekształcone w zbór. W 1816 r. ukończono budowę ratusza. Kolejne lata to powolny upadek miasta, powodowany m.in. pożarami (w 1841 i 1917). W 1914 r. miasto zajęli Rosjanie. W 1917 spłonęła część kamieniczek przy rynku.
21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni wKrólestwie Prus, a także ostatni w Europie przypadek spaleniaczarownicy na stosie. Ofiarą byłaBarbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd wKrólewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem skazaną uduszono.
W roku 1910 w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa zKętrzyna. Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50KM.
.jpg)
Siły niemieckie zostały wyparte z miasta w 1945 roku przez jednostki II i III Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[4]. W wynikuII wojny światowej, podczas której miasto nie doznało większych zniszczeń, Reszel został włączony administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego. 7 maja 1946 zatwierdzono administracyjnie obecną nazwę[5].
Dużą rolę w powojennym odrodzeniu Reszla odegrał przewodniczący Rady Miejskiej (dziś odpowiednik burmistrza) – Wiktor Dzierżanowski[6], za którego krótkiej kadencji powstało m.in. połączenie kolejowe doSątop (otwarcie 20 lipca 1958). W 1958 r. stał się znany w Polsce z powodu oszczerczego procesu i wyroku więzienia[7][8].W następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta[potrzebny przypis].Jeden z dwóch ostatnich dziewiętnastowiecznych spichrzów (ul. Spichrzowa) zburzony został w 1985[potrzebny przypis]. Prace rekonstrukcyjne zamku i historycznej zabudowy miasta rozpoczęły się w 1956, remont generalny zamku został przeprowadzony w latach 1976–1985. W 1969 roku na ul. Bohaterów postawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej[4].W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. olsztyńskiego.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,82 km²[9].
Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 4896 mieszkańców[10].
W okresiePRL-u w mieście znajdowała się fabryka maszyn dla leśnictwa[17].
W mieście działaklub piłkarskiOrlęta Reszel.
Miasta i gminy partnerskie:
Reszel jest pierwszym w Polsce miastem, które przystąpiło doMiędzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow.Rada Miejska uchwaliła decyzję w 2004 r. 15 listopada 2005 r. na zamku w Reszlu został podpisany list intencyjny dotyczący utworzenia krajowej sieci miast Cittaslow. Sygnatariuszami listu zostali ze strony polskiej: Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Burmistrzowie Miast i Gmin z Warmii: Reszla, Lidzbarka Warmińskiego, Biskupca i Bisztynka, a ze strony Międzynarodowej Sieci Miast Cittaslow Przewodniczący Roberto Angelucci. W roku 2009 Stowarzyszenie Kulturalne w Reszlu wspólnie z Biurem Polityki Jakości Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie zorganizowało I Festyn Miast Cittaslow, na którym odbyła się konferencja naukowa oraz impreza festynowa z udziałem miast członków krajowej sieci Cittaslow. Kolejny festyn odbył się w Reszlu w roku 2010. W roku 2011 festyn organizowany był Lidzbarku Warmińskim połączony ze Zgromadzeniem Międzynarodowym Miast Sieci Cittaslow.
Przez miasto przechodzą drogi:
W mieście znajduje sięstacja kolejowa, obecnie nieczynna.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Część wsi |
|
| Przysiółki wsi | |
| Uroczysko-dawna miejscowość |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (do 1958→) | |
| Gminy wiejskie (1945–54) |
|
| Gromady (1954–58→) |
|
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta (← od 1959) | |
| Gromady (← 1959–72) |
|
| Gminy wiejskie (1973–75) |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedle (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
