Praia – stolica Wysp – z lotu ptakaKrajobraz na wyspie Santo AntãoPort w Mindelo – drugim co do wielkości mieście WyspPlaża na wyspie SalWulkaniczny krajobraz na Santo AntãoPustynne wnętrze wyspy SalStatki w porcie w MindeloWyspa São VicenteZdjęcie lotnicze wyspy FogoHistoryczne (koniec XIX w.) zdjęcie Mindelo na wyspie São Vicente
Wyspy Zielonego Przylądka stanowiąarchipelag położony w środkowej częściOceanu Atlantyckiego, ponad 450 km na zachód odwybrzeżyAfryki, na wysokościPrzylądka Zielonego. Archipelag ten składa się z 10 głównychwysp i 16 mniejszych wysepek. Dzielą się one na dwie grupy:Wyspy Zawietrzne (Ilhas de Barlavento) iPodwietrzne (Ilhas de Sotavento). Wyspy Zawietrzne to położone na północy wyspy:Santo Antão,São Vicente,Santa Luzia,São Nicolau,Sal iBoa Vista. Wyspy Podwietrzne leżą na południu, są toMaio,Santiago,Fogo iBrava. Wnętrza wysp są górzyste z najwyższym szczytemPico do Fogo – 2829 m n.p.m., będącym aktywnym wulkanem (ostatnia erupcja w 2014 r.). Wyspy zajmują powierzchnię 4033 km². Wszystkie, oprócz wyspy Santa Luzia, są zamieszkane. Głównemiasta toPraia (130 tys. mieszkańców) iMindelo (70 tys. mieszkańców).
Wyspy przed przybyciem Europejczyków były bezludne. Prawdopodobnie zostały odkryte w 1456 roku przezAlvise Cadamosto. Od 1462 roku napływać zaczęli osadnicy zPortugalii[5]. W 1533 na wyspie ustanowione zostało pierwszebiskupstwo[6][7][8]:diecezja Santiago de Cabo Verde z siedzibą wCidade Velha. Wyspy stały się dla Portugalczyków bazą wypadową do Afryki i ważnym punktem na drodze między Portugalią aIndiami, zaś w latach 1500–1620 wyspaSantiago była głównym centrumświatowego handlu afrykańskiminiewolnikami[8][7]. Część z nich była osadzana na miejscu i wykorzystywana do pracy naplantacjach[5]. W następnych latach znaczenie Wysp w tej dziedzinie nieco spadło; ponowny rozkwit handlu niewolnikami rozpoczął się na początku XVIII wieku i był związany z ich dostawami doangielskich kolonii wAmeryce Północnej. Także w XVIII i XIX wieku Wyspy były ważnym ośrodkiemwielorybniczym. W 1878 roku na Wyspach ostatecznie zakazano niewolnictwa[9].
Od 1951 rokukolonia miała status prowincji zamorskiej Portugalii. W 1956 roku utworzona została lewicowaAfrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC)[5]. W 1963 roku partia rozpoczęłazbrojną walkę o niepodległość. W 1974 roku, porewolucji goździków w Portugalii, rewolucyjne władze zezwoliły na niepodległość Wysp. Proklamację niepodległości ogłoszono 5 lipca 1975 roku. Pierwszym prezydentem kraju zostałAristides Pereira. PAIGC sprawowała również rządy wGwinei-Bissau, stąd oba państwa dążyły do utworzenia unii. Republika Zielonego Przylądka zerwała stosunki z Gwineą-Bissau popuczu, który miał tam miejsce w 1980 roku. Sekcja PAIGC na Wyspach przekształciła się w odrębnąAfrykańską Partię na rzecz Niepodległości Zielonego Przylądka (PAICV)[5]. Władze republiki przeprowadziły likwidację wielkiej własności ziemskiej, popierały tworzenie gospodarstw państwowych i spółdzielczych. Rządy były sprawowane w ramach systemu jednopartyjnego[5].
Wieloletnia susza w latach 80. i 90. spowodowała kryzys gospodarczy i doprowadziła do uzależnienia republiki od pomocy zagranicznej. W 1990 roku rozpoczął się proces demokratyzacji kraju. W jego ramach wprowadzono system wielopartyjny. W 1991 roku odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie. Zwycięstwo w nich odniósł opozycyjny Ruch dla Demokracji (MPD). Lider opozycjiAntónio Monteiro został prezydentem kraju. W 1992 roku wprowadzono nową konstytucję. Wybory w 1995 roku potwierdziły władzę Monteiro i MPD. Nowe władze prowadziły politykęprywatyzacji i liberalizacji gospodarki. PAICV do władzy powrócił w 2001 roku, kiedy to partia zdobyła większość w parlamencie. Prezydentem został jej kandydat,Pedro Pires[5]. W 2011 rokuJorge Carlos Fonseca z MPD zwyciężył w wyborach prezydenckich. W 2021 roku wygrał w wyborach prezydenckich były premierJosé Maria Neves z PAICV[10].
Republikę zamieszkująKabowerdeńczycy (przymiotnik: kabowerdeński)[11]. Do czasu przybycia, w XV wieku, na wyspy Portugalczyków pozostawały one niezamieszkane. Dzisiejsi mieszkańcy są potomkami niewolników sprowadzanych do pracy (głównie z terenu dzisiejszegoSenegalu) oraz portugalskich kolonistów. 71% społeczeństwa stanowiąMulaci, 28% ludności jestczarna. Osoby pochodzenia europejskiego, zwłaszcza portugalskiego, stanowią 1% populacji[12]. W 2000 roku liczba ludności na wyspach wynosiła 435 tys. osób, natomiast poza granicami kraju, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Portugalii i Holandii żyje liczna diaspora, szacowana na 700 tys. osób, z czego 500 tys. w Stanach Zjednoczonych.
Ponad połowa ludności zamieszkuje główną wyspę archipelagu –Santiago. Według spisu z 2000 kobiety stanowiły 51,9% społeczeństwa, a mężczyźni – 48,1%. 3/4 ludności nie skończyło 15 lat; średni wiek w 2000 wynosił 17,4. Sytuacja taka jest wynikiem nie tyle wysokiego przyrostu naturalnego (wynoszącego ok. 2,4% rocznie), ile zachwiania równowagi wskutek emigracji dorosłych. Przeciętne gospodarstwo domowe na wyspach składa się z 4,6 osoby. Znaczną część społeczeństwa stanowią samotni rodzice lub osoby żyjące w wolnych związkach, jedynie ok. 20% dorosłej populacji zawarło formalny ślub. Zwyczaj niezawierania małżeństw jest spuścizną portugalskiego systemu prawnego, który zabraniał małżeństw pomiędzy wolnymi a niewolnikami.
Językiem urzędowym na wyspach jestjęzyk portugalski, jednak większość ludności posługuje sięjęzykiem kreolskim określanym także jakokrioulo, występującym w kilku odmianach. Jego podstawą jest na ogół język portugalski, zaś na poszczególnych wyspach duży udział w wykształceniu dialektów miały różne języki – naSão Vincente –francuski, naBoa Vista –włoski, naBrava –angielski. Od kilku lat nasilają się żądania przyznania językowikabowerdianu statusu języka urzędowego. Powszechna, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia, jest znajomośćfrancuskiego, nauka którego jest w szkołach obowiązkowa.
Główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo – na potrzeby własnego rynku uprawia się m.in. kukurydzę, ziemniaki,maniok, groch, a ponadto – zarówno na własne potrzeby, jak i na eksport –orzechy kokosowe,trzcinę cukrową, banany idaktyle. Uprawa roli jest utrudniona przez skrajnie suchy klimat – na wielu wyspach jest zbyt mało wody, by prowadzić działalność rolniczą. Ziemie uprawne stanowią ok. 16% powierzchni kraju.
Dużą rolę odgrywa rybołówstwo, jednak możliwości połowowe nie są w pełni wykorzystane przez lokalnych rybaków. Powodem tego jest niski poziom technologiczny miejscowych rybaków; większość ryb łowionych na wodach Republiki wpada w sieci zagranicznych łowców. Spore znaczenie ma także związane z rybołówstwem przetwórstwo ryb. Głównym gatunkiem połowowym jesttuńczyk. Oprócz ryb łowi się i przetwarza m.in.langusty. Poza rybami i pewnymi produktami rolnymi eksport obejmuje także m.in. tekstylia i półprodukty do produkcji butów i wyrobów skórzanych.
Import obejmuje głównie artykuły spożywcze – 90% środków żywnościowych pochodzi z tego źródła. Ponadto na wyspy przywożone są towary przemysłowe, zwłaszcza elektronika, oraz maszyny i statki.
Głównymi partnerami handlowymi kraju są Portugalia, Holandia i Wielka Brytania.
Pewne znaczenie dla gospodarki kraju ma także turystyka; ostatnio jej znaczenie powoli rośnie, zaś dochody z tego źródła corocznie zwiększają się o kilka procent. Obecnie turystyka dostarcza około 10%PKB.
Na terenie kraju nie ma złóż ważnychsurowców mineralnych. W większych ilościach występuje jedyniebazalt,kaolin igips. Pozyskuje się je w celu wytwarzania wyrobów dla przemysłu budowlanego i w niewielkich ilościach – na eksport. Wyspy eksportują też sól pozyskiwaną z wody morskiej.
Około 2/3 rodzin posiada krewnych za granicą; środki finansowe przysyłane przez nich stanowią ok. 20–25% PKB.
Wyspy korzystają z pomocy międzynarodowej, która jest przyznawana dość hojnie z uwagi na demokratyczny system prawny i brak naruszeń praw człowieka. Republika zajmuje jedno z pierwszych w Afryce miejsc pod względem pomocy zagranicznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Wysp Zielonego Przylądka wyniosła w 1990 roku 0,213 Mt, z czego tylko 0,049 Mt stanowił dwutlenek węgla, a głównym gazem cieplarnianym emitowanym przez ten kraj byłmetan. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 143 kg dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na tysiąc dolarów amerykańskichPKB – 86 kg. Od tego czasu ogólne emisje zasadniczo rosną w niedużym tempie, ale wzrost emisji samego dwutlenku węgla jest bardziej zauważalny. W XXI wieku to on stał się głównym gazem cieplarnianym emitowanym w tym kraju, a wzrost jego emisji w niektórych sektorach od tego czasu przekroczył 1000%. Skokowy wzrost nastąpił m.in. w roku 2013. Głównym źródłem emisji dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego cały czas był transport, ale w XXI w. coraz większy udział ma energetyka. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego przekroczyła 1 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca wyniosła 1,871 t i w przeliczeniu na tysiąc dolarów PKB – 286 kg[16].
Turystyka w Republice Zielonego Przylądka skupia się głównie na wyspach Sal i Boa Vista, które były celem podróży około 90% turystów odwiedzających ten kraj w 2013 roku. Obie wyspy przyciągają piaszczystymi plażami, znakomitymi warunkami do uprawiania sportów wodnych, kuchnią i licznymi miejscami noclegowymi. Na nich znajduje się blisko 75% infrastruktury turystycznej kraju[17]. W ciągu roku na Sal przyjechało około 200 tysięcy urlopowiczów, na Boa Vistę 180 tysięcy, zaś pozostałe wyspy zwiedziło mniej niż 50 tysięcy turystów. Co czwarty turysta zagraniczny pochodził z Wielkiej Brytanii, a Europejczycy stanowili zdecydowaną większość odwiedzających. Aż 99,2% noclegów wykupionych przez Brytyjczyków było na Sal lub Boa Viście; ten sam wskaźnik wynosi 96,5% dla obywateli Beneluksu, 95,8% dla Włochów, 93,8% dla Niemców, 83,7% dla Portugalczyków, 73,6% dla Francuzów[17].
Praia i Mindelo stanowią jedyne ważniejsze miasta republiki i przez nie przechodzi większość podróży diaspory, imigracji oraz wizyt biznesowych. Wyspy są atrakcyjne dla turystyki przyrodniczej, kulturowej i aktywnej; niecałą połowę odwiedzających (nie licząc opisanych wcześniej Sal i Boa Visty) stanowili Francuzi[17]. Górzysta Santo Antão jest ceniona przez miłośników wędrówek pieszych[18].Stare Miasto Ribeira Grande de Santiago jest najstarszą europejską miejscowością subtropikalną i została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO[19].
Kultura Wysp powstała ze zmieszania się kultury europejskiej, zwłaszcza portugalskiej, z elementami afrykańskimi. Z tego kraju pochodzą śpiewaczkaCesária Évora oraz piosenkarkaLura. Literatura tworzona przez pisarzy pochodzących z Republiki Zielonego Przylądka jest jedną z bogatszych w Afryce.
↑Google Books Search, „archipelagic baselines of cape verde”: Robert Wheeler Smith, J. Ashley Roach:United States Responses to Excesive Maritime Claims, 2nd Edition, s. 218 (mapa)[1](ang.).
