Republika (łac.res publica – dosł. rzecz pospolita, rzecz publiczna, rzecz stworzona pospołu[1]) – forma rządu, w którym głową państwa jest osoba lub grupa osób wybierana na określony czas lub/oraz na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony w drodze wyborów powszechnych[2].
W republice występują różne systemy rządów, zależnie od organu sprawującego władzę, którym może być:
prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną (albo z nieograniczoną) możliwością ponownego wyboru; prezydent może być odpowiedzialny przed innym organem państwa, bądź posiadać nieograniczoną władzę;
Z uznaniem (albo nieuznaniem) danego państwa za republikę istnieją poważne problemy ze względu na liczne historyczne definicje. Pod pojęciem republiki rozumiano kiedyś:
Państwo o ustrojuniemonarchicznym. Stanowisko to podzielaliMachiavelli iMonteskiusz. Sam Monteskiusz dzielił republiki na demokratyczne i arystokratyczne.
Państwo, czyli wspólnotę zjednoczoną prawem i wspólnym pożytkiem, jak pisałJean Bodin. Uważał on monarchię za najlepszą republikę.
Państwo o ustroju mieszanym, łączącym cechy monarchii, arystokracji idemokracji.
Ostatnia definicja szczególnie popularna była wśród polskich autorów, wzorujących się na stoikach rzymskich. Właśnie z tego powodu nazwano monarchięKrólestwa Polskiego rzecząpospolitą, czyli republiką.
w początkach VI wieku p.n.e. – powstałademokracja ateńska, jako pierwowzórustroju republikańskiego. W języku greckim słowo δημοκρατία oznaczało i oznacza także dziś republikę.
V–I wiek p.n.e. – klasycznaRepublika rzymska, skąd wywodzi się terminrepublika.
przełom XVIII i XIX wieku – w wynikurewolucji amerykańskiej utworzonoStany Zjednoczone, które miały już charakter republiki nowożytnej; w wynikurewolucji francuskiejFrancja została tymczasowo przekształcona w republikę – również później, w wynikuwojen napoleońskich wItalii powstały nowe, krótkotrwałe republiki, np.Cisalpińska,Partenopejska czyRzymska. Ustrój republikański dwukrotnie wybieraliGrecy, raz w powstaniu 1800 r. proklamując Republikę Heptanezu, następnie po sukcesie pierwszej fazy powstania 1821, proklamując Republikę Grecji. Jednak w zamian za wsparcie mocarstw, w 1832 r. przyjęli z zagranicy monarchę.
lata 1815–1914 – utworzonoRzeczpospolitą Krakowską (istniała do 1846 roku); również Francja dwukrotnie przyjmowała na nowo ustrój republikański: w latach 1848 i 1870; nowe republiki powstały także wAmeryce Łacińskiej (np.Peru w 1821 roku).
.svg){kind=icon}