Racibórz znajduje się w południowej części Polski, a jego współrzędne geograficzne to 18º 13' długości geograficznej wschodniej i 50º 05' szerokości geograficznej północnej[5][6]. Miasto jest oddalone o 30 km odOstrawy, 75 km odKatowic, 75 km odOpola, 145 km odKrakowa, 160 km odWrocławia oraz 350 km odWarszawy[5][7][8].
Racibórz jest centralnym miastem powiatu, który tworzą obok Raciborza miastaKuźnia Raciborska iKrzanowice, jak również duże gminy wiejskieKrzyżanowice,Nędza,Rudnik,Kornowac iPietrowice Wielkie[9][10]. Swoją siedzibę w mieście mają Starostwo Powiatowe, a także oddziały instytucji takich jak Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa[6][10].
Według danych z 31 grudnia 2024 r. powierzchnia Raciborza wynosi 75,04 km², co stanowi ok. 13,8% powierzchni powiatu[6][10][17]. Stawia to miasto na 58. pozycji w Polsce pod względem powierzchni[1].
Racibórz należy do Zagłębia Górnośląskiego, tzn. do zapadliskowej struktury, która wchodzi w skład masywów kaledońsko-waryscyjskich. Najstarsze napotkane i rozpoznane utwory geologiczne topaleozoiczne skały dolnegokarbonu, na których zalegają osadykenozoiczne pochodzące ztrzeciorzędu iczwartorzędu[11][18].
Racibórz i ziemia raciborska należą do tzw. Równin Środkowopolskich i są ich najdalej wysuniętym na południe obszarem. Oprócz tego te ziemie należą do makroregionuNiziny Śląskiej, gdzie są najdalej wysuniętą na południowy wschód jego częścią[9]. Między tymi wzniesieniami istnieją naturalne obniżenia terenu zwane bramami[12]. I tak na południe w kierunku Czech prowadziBrama Morawska, stanowiąca przejście pomiędzy Sudetami Wschodnimi i Pogórzem Karpackim[12][13]. Na północny zachód otwiera się Brama Krapkowicka, prowadząca do Kotliny Śląskiej, a na wschód wiedzieBrama Krakowska. Przez te obniżenia terenu prowadziły najstarsze szlaki handlowe[12]. Racibórz położony jest na wysokości ok. 188 m n.p.m.[23] Wysokość terenu na poziomie rynku wynosi 192,2 m n.p.m., najwyższy punkt – wzgórzeLipki (276 m n.p.m.), najniższy – 164 m n.p.m.[24][25]
Na terenie Raciborza występują dwa poziomy wodonośne:czwartorzędowy itrzeciorzędowy. Wody podziemne znajdujące się na poziomie czwartorzędowym powiązane są z piaskami i żwirami dolin rzecznych i pradoliny miasta. Wody te znajdują się w utworach ilastychmiocenu i tworzą porowy system hydrauliczny[26]. Wody podziemne znajdujące się na poziomie trzeciorzędowym związane są z wkładkami lub soczewkami piaszczystymi i piaszczysto-żwirowymi, których miąższość kształtuje się w przedziale 2–38 m. Zalegają one w kompleksie ilastymsarmatu itortonu. Ponadto wody te związane są z klastycznymi utworamipliocenu, które wypełniają struktury kopalne w stropie trzeciorzędu. Również tworzą one porowy system hydrauliczny[27].
Racibórz leży w południowej częściGłównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 332 „Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka”[27][28][29]. Zbiornik ten, występujący w utworach piaszczystych i żwirowych, jest typu porowego. Posiada on powierzchnię 1350 km² oraz dysponuje zasobami wynoszącymi 110 000 m³/d i modułem zasobowym 1 l/skm². Zbiornik składa się z trzeciorzędowego poziomu wodonośnego i czwartorzędowych dolin kopalnych. Średnia głębokość ujęcia wynosi 80–120 m, a wydajność studni waha się w granicach 60–80 m³/h. Główna część zbiornika zawiera wody podziemne dobrej jakości, m.in. klasy Ic, lokalnie Ib i Id. Eksploracja wód z poziomu trzeciorzędu trwa od ponad 90 lat. Zasoby dyspozycyjne zostały określone na ok. 130 000 m³/d i są eksploatowane w około 50%. 800 km² powierzchni zbiornika znajduje się w obszarze najwyższej ochrony, a 1000 km² w obszarze wysokiej ochrony[27][28].
Oprócz tego na obszarze miasta znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 352 „Racibórz”, który objęty został monitoringiem w sieci krajowej oraz regionalnej[27][28]. Zbiornik ten jest typu porowego, który występuje w utworach piaszczystych i żwirowych akumulacji rzecznej. Związany jest z kopalną doliną rzekiRudy. Zbiornik cechuje się swobodnym zwierciadłem wody i tym, że zalega na niewielkich głębokościach. W okolicach rzeki Rudy znajduje się tuż pod powierzchnią terenu. Poziom wodonośny zasilany jest przezinfiltrację wód opadowych. Eksploatuje się go głównie przezstudnie gospodarskie. Zbiornik zawiera wody podziemne średniej jakości, przede wszystkim klasy Ic i Id, lokalnie II. Woda z tego zbiornika nie nadaje się do spożycia bez uprzedniego uzdatnienia. Cała powierzchnia zbiornika należy do obszaru najwyższej ochrony[27][30].
Na terenie miasta wody podziemne są badane w dwóch punktach pomiarowych, z czego jeden należy do sieci krajowej, a drugi do sieci regionalnej[27][29][30]. W 2000 r. krajowy punkt pomiarowy nr 1114 odnotował poprawę jakości wód z klasy II do Ib. Natomiast regionalny punkt pomiarowy nr 65 odnotował pogorszenie jakości wód z klasy II do III. W 2002 r. jednak wyniki monitoringu w krajowym punkcie pomiarowym wskazywały na pogorszenie jakości wód w oznaczeniach przewodności,manganu,żelaza,fosforanów ichromu. Natomiast raport regionalnego punktu pomiarowego nie wskazywał żadnych zmian[27][30].
Wyniki badań punktów pomiarowych z lat 1999–2001[31]
Nr otworu
Stratygrafia
Rodzaj wód
Nr GZWP
Typ ośrodka
Rok badań
Klasa jakości
Składniki decydujące o przynależności do danej klasy jakości
Składniki chemiczne przekraczające wartości graniczne dla danej klasy czystości
Typ hydrochemiczny
1114
Q
W
352
P
1999
II
brak danych
brak danych
brak danych
2000
Ib
Ba, CN, Si, Sr, Ca, HCO3
Fe, Mn
HCO3-Ca-Mg
2001
Ib
Ba, Si, Ca, HCO3, NH4, substancje rozpuszczalne, twardość ogólna
Fe, Mn, przew.
HCO3-Ca-Mg
65
Q
G
352
P
2000
II
przew., Eh, Mn, Ba
Fe
SO4-HCO3-Ca-Mg
2001
III
przew.
Fe
SO4-HCO3-Ca
Objaśnienia:
Q – czwartorzęd W – wody wgłębne G – wody gruntowe P – porowy
Racibórz znajduje się w całości w dorzeczuOdry, która jest osią hydrograficzną całego regionu[32][33][34][35].Sieć rzeczną miasta stanowi Odra wraz z jej lewym dopływemPsiną zTroją o długości ok. 55 km, a także prawym dopływem Rudą długości ok. 50 km iSuminą. Gęstość sieci rzecznej waha się w przedziale 0,5–1 km/100 km²[36]. Odra to druga co do wielkości rzekaPolski, która swój początek bierze wCzechach wGórach Odrzańskich, na południowo-wschodnim stoku wzniesieniaFidlův kopec, który znajduje się 680 m n.p.m.[32][33][34][35][36][37][38] W około 20 km biegu rzeki w miejscowości Chałupki znajduje się przekrój graniczny[33][34][35]. W miejscu, w którym rzeka przekracza granicę jej nurt znajduje się na wysokości 195 m n.p.m. Natomiast przy ujściu rzekiRuda kołoKuźni Raciborskiej znajduje się na wysokości 178 m n.p.m. W związku z tym jej spadek jest niewielki i stanowi ok. 17 m na 40 km[32][36].
W okolicach miastaOdra jest rzeką nizinną o dużych wahaniach wodostanu, co doprowadziło w 1997 r. doolbrzymiej powodzi i ogromnych strat materialnych[32][34][36]. Odra na terenie Raciborza ma powolny przepływ, meandrujące koryto i płaskie dno[34]. Na terenie Raciborza długość rzeki wynosi ok. 9,3 km i wpływa na jego teren w południowej części miasta w 45,7 km jej długości rozdzielając się na dwie części. Pierwsza z nich to Odra, która przepływa przez centrum miasta, a druga to znajdujący się po prawej stronie rzekikanał Ulga, który został sztucznie wybudowany, aby chronić miasto przed powodzią. Kanał ten leży po prawej stronie rzeki i posiada długość 7,3 km. Kanał Ulga i Odra łączą się ponownie w północnej części miasta, w dzielnicyMiedonia na około 50 km biegu rzeki[33][34][35]. Oprócz Odry i kanału Ulga w granicach Raciborza znajduje się jeszcze sześć nazwanych cieków wodnych. Są tostrugiPlinc,Kamieniok,Łęgoń,Bodek iNędza (wszystkie po prawej stronie biegu rzeki) oraz kanałPsinka po lewej stronie, a także licznerowy melioracyjne[33][39][40]. W okresie wiosny zasoby wody na Odrze są bardzo duże, natomiast w lecie niskie[41].
Wśród pozostałych zbiorowisk wodnych można wymienić stawy w dzielnicachBrzezie orazMarkowice, a także stawy Brzeziniak oraz inne zlokalizowane wArboretum Bramy Morawskiej[33][40]. Ponadto oprócz tego występują stawy, które znajdują się w rękach prywatnych. W dzielnicyMarkowice znajdują się 3 stawy o powierzchni 4,2 ha, w dzielnicy Brzezie – 5 stawów o powierzchni 22,75 ha i w dzielnicy Miedonia – 3 stawy o powierzchni 1,75 ha[33][34][40].
Na terenie miasta znajdują się także wyrobiska powstałe po wydobyciu kopalin. W dzielnicach Brzezie iPłonia wyrobiska te zajmują ok. 90 ha[33][34][40]. Ponadto wyrobiska znajdują się w dzielnicyOstróg i zajmują 43,21 ha, oraz w dzielnicachStudzienna iSudół, tzw. stawy Witolda o powierzchni 24,5 ha[29][33][34][40].
Na terenie Raciborza prowadzone są badania monitoringowe Odry w dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych[29][33][40]. Poniższa tabela prezentuje wpływ zanieczyszczeń z terenów gmin wiejskich położonych wzdłuż biegu Odry na południe od miasta. Pierwszy przekrój pomiarowo-kontrolny znajduje się w miejscowościKrzyżanowice poniżej rzekiOlzy w 34,5 km biegu Odry. Natomiast drugi przekrój znajduje się u ujścia rzekiPsiny do Odry. Przy klasyfikacji czystości rzeki według metody statystycznej zastosowano metodę gwarantowanych stężeń zanieczyszczeń. Przy tej metodzie wykorzystano metodę Nesmeraka, a umieszczone w tabeli wyniki oparte są na 90% prawdopodobieństwie nieprzekraczalności wartości stężeń otrzymanych podczas badania[33][40].
Klasyfikacja rzek Odry oraz Psiny w latach 1999–2001 według poszczególnych oznaczeń oraz klasyfikacja pełna[42]
BZT5, ChZT, utlenialność
związki biogenne (bez NO2)
związki mineralne
metale ciężkie
zawiesina
1999
2000
2001
1999
2000
2001
1999
2000
2001
1999
2000
2001
1999
2000
2001
Odra, poniżej Olzy 34,5 km
Psina, ujście do Odry 0,2 km
Odra, Racibórz 48,5 km
Odra, Miedonia 55,5 km
oznaczenia fizyko-chemiczne bez biogenów
oznaczenia fizyko-chemiczne
oznaczenia bakteriologiczne
klasyfikacja pełna
1999
2000
2001
1999
2000
2001
1999
2000
2001
1999
2000
2001
Odra, poniżej Olzy 34,5 km
Psina, ujście do Odry 0,2 km
Odra, Racibórz 48,5 km
Odra, Miedonia 55,5 km
Legenda
I klasa czystości
II klasa czystości
III klasa czystości
n.o.n.
Jak wynika z powyższej tabeli badania czystości wody w Raciborzu wskazują na jej pozaklasowy charakter. Każdy z kontrolowanych przekrojów wskazuje na wody nieodpowiadające normom, w szczególności przy oznaczeniach fizyko-chemicznych oraz bakteriologicznych. Jednak w punkcie pomiarowym w Miedoni znajdującym się na 55,5 km biegu rzeki można zauważyć poprawę czystości wód w stosunku do punktu pomiarowego umiejscowionego w mieście na 48,5 km. Dotyczy to przede wszystkim oznaczeń BZT5, ChZT, metali ciężkich, zawiesiny oraz oznaczeń fizyko-chemicznych oprócz związków biogennych[29][40][43]. Z analizy pozostałych danych monitoringowych można stwierdzić, że woda na Odrze wKrzyżanowicach jest bardziej zanieczyszczona od tej na terenie Raciborza w przypadku oznaczeń fizyko-chemicznych bez związków biogennych. Przede wszystkim rzeka Psina wprowadza do Odry wody pozaklasowe we wszystkich oznaczeniach z wyjątkiem związków mineralnych i metali ciężkich[40][43]. W związku z tym wody Odry po przejściu przez teren miasta ulegają nieznacznej poprawie w oznaczeniach BZT5, ChZT, utlenialności, zawiesiny oraz fizyko-chemicznych z wyjątkiem związków biogennych[29][40][43].
Średnie temperatury miesięczne i roczne w latach 1848–1977[44]
Miesiące
Lata
1848–1871
1881–1939
1955
1956
1958
1959
1960
1977
styczeń
–2,8
–2,1
–2,0
0
–2,5
–0,3
–1,8
–0,1
luty
–1,2
–1,0
–1,7
–12,2
–1,8
–2,0
–1,8
1,9
marzec
2,2
3,0
0,4
1,6
–1,7
–5,6
3,5
7,1
kwiecień
7,8
7,7
5,5
6,5
5,3
9,5
6,9
6,9
maj
12,9
13,3
11,9
12,5
16,1
13,2
13,2
12,9
czerwiec
17,3
16,1
15,5
15,8
15,8
16,0
16,9
17,4
lipiec
18,3
18,0
18,1
17,8
18,8
19,7
16,4
17,0
sierpień
17,7
16,8
17,2
15,9
17,4
17,5
13,3
16,5
wrzesień
13,8
13,3
13,2
13,4
13,4
12,0
12,7
11,8
październik
9,0
8,4
8,6
8,2
9,7
7,5
10,2
10,3
listopad
2,4
3,1
3,9
–0,4
4,0
3,8
5,7
5,7
grudzień
–2,0
–0,2
1,8
0,5
2,1
4,9
2,6
–0,7
Średnie temp. roczne
8,0
8,0
7,7
6,6
8,0
8,8
8,4
8,9
Racibórz według podziałuRomualda Gumińskiego należy do podsudeckiej dzielnicy klimatycznej, czyli występuje tam stosunkowo łagodny klimat[32][45]. Związane jest to z usytuowaniem na przedpoluSudetów oraz położeniem u północnych wrótBramy Morawskiej[32][44]. Natomiast według podziału E. Romera na regiony klimatyczne Polski Racibórz należy do strefy klimatycznejBrama Morawska, która jest jedną z najcieplejszych w kraju[46][47][48]. Klimat Kotliny Raciborskiej jest kształtowany przez napływ ciepłych mas powietrza pochodzących z południa przez Bramę Morawską, a także oceanicznych mas powietrza napływających z zachodu[5].
Średnia roczna temperatura powietrza waha się między 7 a 9 °C[32][46][47][48]. Natomiast średnia wieloletnia temperatura wynosi 8 °C[49][50]. W lipcu, który jest najcieplejszym miesiącem, wynosi 18 °C, a w najzimniejszym – lutym –2 °C[32][46][47][48]. Średnia temperatura stycznia jest wyższa niż w innych miastach wPolsce i waha się między –2 a 0 °C[32][44]. Natomiast średnie temperatury lipca są raczej wysokie, ale mimo to niższe niż wOpolu czyWrocławiu[50]. Maria Połońska wyznaczyła dla miasta podział dni w roku: 1,3 dni bardzo mrożnych (temp. –10 °C), 30,4 dni mroźnych (temp. poniżej 0 °C), 102,4 dni z przymrozkami (temp. 0 °C), 39,6 dni letnich (temp. 25 °C) i 5,2 dni gorących (temp 30 °C)[50]. Czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi ok. 210 do powyżej 220 dni. Pokrywa śnieżna natomiast zalega przeciętnie 60–75 dni[32][46][48]. W Raciborzu notuje się około 100–110 dni zprzymrozkami[46][48].
Opad śródroczny oscyluje wokół 695 mm, w półroczu letnim wynosi on ok. 495 mm, a w półroczu zimowym ok. 236 mm[32][49]. W lipcu osiągany jest maksymalny opad, a w lutym i marcu minimalny[32]. Opady w mieście można zaobserwować średnio przez 170 dni, w tym przez 45 dni pada śnieg[46][48]. Wilgotność powietrza waha się między 75% a 82,5%[32][46][48]. W ciągu roku w mieście można zaobserwować około 34 dni z mgłą. Maksymalne zachmurzenie występuje w okresie od listopada do stycznia, natomiast minimalne od sierpnia do września[46][48].
Średnie usłonecznienie miasta w ciągu roku to około 1400 godzin, w tym przez 30 dni usłonecznienie przekracza 10 godzin[46][48]. Można zaobserwować wiatry z kierunków: południowo-zachodniego, północno-zachodniego, zachodniego oraz północno-wschodniego[32][49][51]. Według Marii Połońskiej wiatry z kierunku południowo-zachodniego stanowią 22%, północno-zachodniego – 18%, zachodniego – 15% i północno-wschodniego – 5,6%[50]. Wiatry są przeważnie słabe (2–5 m/s) i stanowią 58,3% całości, 23,3% stanowią wiatry bardzo słabe, 12,6% umiarkowane, a 5% to wiatry silne i bardzo silne[45][51]. Średnie prędkości wiatrów wahają się między 1,7 a 3,4 m/s[46][48].
Na klimat lokalny wpływ mają przede wszystkim ukształtowanie terenu oraz jego przestrzenne zagospodarowanie. Płaskowyż Głubczycki, Kotlina Raciborska i Płaskowyż Rybnicki posiadają odrębne klimaty lokalne. Pierwszy z nich charakteryzuje się odmiennością warunków ze względu na ekspozycję terenu. Warunki klimatowe na płaskowyżu są korzystne dla osadnictwa i rolnictwa. Wąskie dolinki boczne posiadają osobne cechy mikroklimatyczne. Doliny te są słabo przewietrzane, a także występują tam częste inwersje temperatur. Te warunki są niekorzystne dla upraw wrażliwych na przymrozki oraz grzybienie, a także dla osadnictwa. Dolina Odry jest szeroka oraz płaskodenna, dlatego też posiada cechy doliny inwersyjnej. Mimo to nie występuje tutaj zbyt wiele inwersji, a te które występują osiągają nieduże miąższości. Warunki klimatyczne są niekorzystne, przede wszystkim w obrębie najniżej położonych terenów, które znajdują się między wałami przeciwpowodziowymi. Naturalne i sztuczne przegrody terenowy mieszczące się poprzecznie do osi doliny powodują dodatkowe pogorszenie warunków klimatycznych. Płaskowyż Rybnicki natomiast posiada unikalne cechy klimatu lokalnego, na który wpływają położenie i wysoka szata roślinna. Tereny te są mniej korzystne dla rolnictwa, ponieważ uprawy cierpią na niedobór wilgotności w okresach bezdeszczowych[46][48].
Rolnictwo to jedna z głównych dziedzin rozwoju gospodarczego miasta. Potwierdza to m.in. struktura użytkowania gruntów. W 2001 r. użytki rolne stanowiły 4987 ha (66,5%), w tym grunty orne stanowiły 4206 ha (56%), sady 57 ha (0,76%), łąki 626 ha (8,35%) i pastwiska 98 ha (1,3%). Oprócz tego 404 ha (5,4%) stanowiły lasy i grunty leśne, a 2105 ha (28%) pozostałe grunty[52]. Według danych z 2002 r. miasto miało obszar 75 km², z czego użytki rolne stanowiły ponad 66% ogólnej powierzchni, a leśne 5%[53][54].
W 2007 r. użytki rolne stanowiły 4970 ha (66,3%), w tym grunty orne stanowiły 4191 ha (56%), sady 45 ha (0,6%), łąki 635 ha (8,5%) i pastwiska 99 ha (1,3%). Oprócz tego 404 ha (5,4%) stanowiły lasy i grunty leśne, a 2122 ha (28,3%) pozostałe grunty[55].
W 2002 r.Politechnika Śląska wykonała badania na podstawie których powstało opracowanie„Kompleksowe badania jakości i przydatności rolniczej gleb w mieście Racibórz wraz z opracowaniem raportu i wskazań ich zagospodarowania”[52][56][57]. W mieście nie został usytuowany żaden punkt monitoringu gleb w ramachPaństwowego Monitoringu Środowiska. Najbliższy taki punkt znajduje się na terenie gminy Nędza i jest oznaczony numerem 327. Badania monitoringowe przeprowadzone w tym punkcie nie wskazują na zanieczyszczenia gleb[34][52].
Na podstawie map glebowo-rolniczych można stwierdzić, że na terenie miasta występują następujące rodzaje gleb:mady,czarnoziemy zdegradowane, czarnoziemy deluwialne, gleby brunatne oraz gleby pseudobielicowe. Spośród wymienionych gleb przeważają mady, które wytworzyły się z osadów aluwialnych o budowie warstwowej i zaliczane są do mad bardzo ciężkich, ciężkich i średnich[34][52][57].
Wedługklas bonitacyjnych 57,2% użytków rolnych miasta to gleby o klasach I-III, czyli są to gleby o wysokiej przydatności rolniczej[45][51][52][54][56][57]. Gleby średnie klasy IV stanowią 30,5%, a słabe klasy V i VI – 12,3%[45]. Gleby gliniaste, pyłowe pochodzenia wodnego, lessowe oraz lessopodobne znajdują się przede wszystkim na Płaskowyżu Głubczyckim. Oprócz tego występują mniej urodzajne mady w dolinie Odry. W północno-wschodniej części miasta, Kotlinie Raciborskiej występują nieurodzajne gleby piaszczyste[45][51]. Około 75% gleb na terenie Raciborza zaliczane jest do kompleksów pszenno-buraczanych[54][56]. Biorąc pod uwagę przydatność rolniczą gleb w obrębie samego miasta, jak i dzielnic:Miedonia,Ocice,Sudół oraz częściowoMarkowic występuje bardzo dobry kompleks pszenny. Natomiast wadliwy kompleks pszenny występuje w niewielkiej części miasta oraz w dzielnicy Sudół[52][57].
W 1995 r.Państwowy Instytut Geologiczny przeprowadził badania geochemiczne gleb, które wykazały, iż ilości baru, chromu, cynku, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu są dwukrotnie, a nawet trzykrotnie wyższe od wartości najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Podwyższenia te tłumaczone są wyższym tłem geochemicznym większości pierwiastków w tym rejonie Polski. Podobne wyniki osiągnięto w przypadku arsenu, kadmu i rtęci. 56% zbadanych gleb należało do grupy A[57]. Wyższe ilości ołowiu i cynku są prawdopodobnie związane z antropogenicznym pochodzeniem. Podobne wnioski wysnuwano w przypadku miedzi, baru, cynku i ołowiu w rejonach kanału Ulgi[58]. Miasto nie posiada zanieczyszczonych gleb, co potwierdziły badania wykonane w 2002 r. przezPolitechnikę Śląską[34][52][57]. Wystąpiły w niektórych próbkach podwyższone zawartościkadmu,ołowiu icynku, które najczęściej są naturalną zawartością tych pierwiastków w glebach występujących na terenie miasta. Gleby występujące w dolinie Odry mają więcej kadmu, cynku, boru i niklu niż gleby w pozostałej części miasta[57][59].
Brzezie i Markowice, wschodnie dzielnice miasta mają gleby o największej kwasowości[57][59].
Przy określaniu dawki promieniowania gamma oraz stężenia radionuklidów cezu związanego zkatastrofą w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej użyto badań gamma-spektrometrycznych, które zostały wykonane dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000. Wartości te w przypadku promieniowania gamma w rejonie miasta są dość wysokie i wahają się w przedziale 40–60 nGy/h. Wartość uśredniona, która wynosi ok. 50 nGy/h jest wyższa od średniej dla kraju (34,2 nGy/h). Powodem tego jest występowanie w rejonie Raciborza rozległych pokryw lessowych. Oprócz tego waluwiach Odry notuje się podwyższoną promieniotwórczość naturalną. W przypadku stężenia radionuklidów cezu wahają się one w przedziale 4–8 kBq/m². Wartości te są stosunkowo niskie i są charakterystyczne dla mało zanieczyszczonych obszarów[57].
Na terenie miasta występuje 16,66 ha gruntów zdewastowanych, które wymagająrekultywacji. W mieście występuje przekształcanie mechaniczne gleb w dość dużym stopniu. Spowodowane jest to m.in. zabudową terenu i związanym z nią wymieszaniem. Duży wpływ na zmianę struktury gleb ma rolnictwo. Wśród pozostałych czynników można wyróżnić: depozycję zanieczyszczeń powietrza z emisji gazów i pyłów oraz zanieczyszczenia komunikacyjne wzdłuż dróg. Procesy niszczenia gleb występują przede wszystkim w miejscach, w których powstają nowe budynki, drogi, a także na terenach sąsiadujących z zakładami przemysłowymi[57].
Istnienie kopalin na terenie Raciborza związane jest przede wszystkim z budową geologiczną struktur czwartorzędowych. Można tutaj spotkać złoża kruszyw naturalnych i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Przeważającym surowcem są piaski pochodzenia fluwioglacjalnego, które w obrębie Płaskowyżu Głubczyckiego pokryte są glinami piaszczystymi i lessopodobnymi. W obrębie teras erozyjno-akumulacyjnych i akumulacyjnych Odry występują utwory żwirowo-piaszczyste[58][59].
Głównym źródłem, z którego pozyskuje się kruszywa naturalne są piaski i żwiry doliny Odry. Miąższość złóż w tym rejonie wynosi średnio 7 m. Natomiast właściwości fizyczne żwirów są bardzo dobre, a także cechują się niewielkim zróżnicowaniem. Oprócz wymienionych surowców na terenie miasta spotykane są również utwory ilaste wśród których warto wymienić muły rzeczne i gliny piaszczyste powiązane z rzeką Odrą oraz gliny lessopodobne związane z Płaskowyżem Głubczyckim. Jednakże zasobność i jakość mułów rzecznych i glin piaszczystych nie są zbyt dobre. Wykorzystywane są bardziej złoża glin lessopodobnych, a jej zasoby wynoszą ok. 85 000 m³. Stanowią one okresowo eksploatowane złoże Racibórz[58][59].
Na terenie miasta wyróżnia się kilka złóż surowców. Pierwsze z nich to złoże glin ceramiki budowlanej„Racibórz”, które znajduje się na północ od centrum miasta. Złoże to zostało udokumentowane w kategorii C1. Posiada powierzchnię 3,3 ha, jego średnia miąższość wynosi 2,9 m, a grubość nadkładu gleby 0,7 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: średnia skurczliwość wysychania wynosi 8,7%, woda zarobowa – 25,6%. Natomiast po wypaleniu surowca parametry jakościowe wynoszą: porowatość względna – 31,5%, nasiąkliwość na zimno – 17,2%, wytrzymałość na ściskanie – 5,8 MPa. W ziarnach większych niż 0,5 mm surowiec nie zawiera margla. Kopalina z tych złóż nadaje się do produkowania ceramiki budowlanej. Złoże tp zostało zaklasyfikowane z punktu widzenia ochrony środowiska do złóż małokonfliktowych – klasa A[60].
Złoże piasków i żwirów czwartorzędowych„Racibórz I i II” również zostało udokumentowane w kategorii C1. Posiada powierzchnię 50,8 ha, jego średnia miąższość wynosi 7,7 m, a grubość nadkładu gleby 3,6 m. Nadkład składa się z gleb oraz glin pylastych i piaszczystych. Część z tych glin została udokumentowana jako złoże glin ceramiki budowlanej„Racibórz”. W serii złożowej zaobserwowano nieregularne przerosty gliniaste i ilaste, których miąższość wynosi 0,5–1,2 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 44%, zawartość pyłów mineralnych – 2,05%, nasiąkliwość – 1,74%, gęstość nasypowa w stanie luźnym – 1,74 g/cm³, w stanie zagęszczonym – 1,9 g/cm³[60].
Kolejne złoże znajduje się na wschód od dwóch powyższych, w dolinie rzeki Odry. Jest to złoże żwirów czwartorzędowych„Racibórz” i zostało udokumentowane w kategorii A. Posiada powierzchnię 10 ha, jego średnia miąższość wynosi 10 m, a grubość nadkładu gleby 2,6 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 26%, zawartość pyłów mineralnych – 1,4%, nasiąkliwość – 0,95%. Złoże to było eksploatowane w latach 1963–1984. W chwili obecnej teren ten został zrekultywowany i znajdują się na nim ogródki działkowe[60].
W 2001 r. na terenie miasta eksploatowane było złoże kruszyw naturalnych„Brzezie nad Odrą”, niedaleko granicy z gminą Lubomia. To właśnie na terenie tej gminy znajduje się większa część tego złoża[59][60]. zostało udokumentowane w kategorii B+c1+C2. Posiada powierzchnię 297 ha, jego średnia miąższość wynosi 7,75 m, a grubość nadkładu gleby 4,1 m. Nakład składa się z gleb, glin pylastych i piaszczystych oraz piasków zaglinionych. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 45%, zawartość pyłów mineralnych – 1,14%, gęstość nasypowa w stanie luźnym – 1,63 g/cm³, w stanie zagęszczonym – 1,82 g/cm³[60]. Zasoby bilansowe tego złoża wynoszą 29 113 000 m³, w tym 14 530 000 m³ to zasoby przemysłowe[59][60]. W 2001 r. wydobyto z całego złoża 420 000 m³ surowca[59]. Surowiec znajduje zastosowanie w budownictwie[60].
Powyższe złoże eksploatowane jest od 1975 r. Obecnie znajdują się tam dwie firmy, które wydobywają surowiec. Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszyw Mineralnych i Lekkich w Katowicach posiada obszar i teren górniczy„Brzezie”, gdzie oba posiadają powierzchnię 46,8 ha. Saksońska Unia Betonowa w Katowicach posiada obszar i teren górniczy„Nieboczowy” o powierzchni 142,2 ha. Po eksploatacji złoże zostanie zrekultywowane w kierunku wodnym wraz z zagospodarowaniem rolnym składowiska nakładu. Związane jest to z budową zbiornika retencyjnego„Racibórz Dolny”[60].
W związku z tym, że kopaliny znajdują się na obszarze gleb chronionych zostały one zakwalifikowane jako konfliktowe. Na terenie miasta brak jest zwałowisk odpadów mineralnych[60].
Lasy i grunty leśne stanowią 5,8% ogólnej powierzchni miasta (430 ha) i są położone w jego wschodniej części[61]. Zadrzewienia, które są niewielkimi grupami roślinności wysokiej znajdują się na terenie całego Raciborza. W mieście wyróżniono 6 obiektów tego typu, które zajmują powierzchnię 40,24 ha. Od zieleńców różnią się typem roślinności, który jest bardziej dynamiczny. Łąki występują przede wszystkim na obrzeżach miasta w pobliżu pól uprawnych oraz w dolinie Odry i jej dopływów. Na obszarze Raciborza wyszczególniono 24 obiekty tego typu o powierzchni 1 317 ha. Największy obszar zajmują w północno-wschodniej części miasta, gdzie znajduje się zlewnia potoku Łęgoń[62].
Duża lesistość charakteryzowała pierwotny krajobraz Raciborza. W ciągu wieków na ukształtowanie szaty roślinnej miasta znaczący wpływ wywarł człowiek. Do dziś lasy zachowały się w formie szczątkowej, w tym lasy łęgowe[51]. Na terenie miasta znajduje się kilka obszarów objętych ochroną na których występuje szereg gatunków roślin i grzybów podlegających ochronie. Spośród chronionych roślin warto wymienić:śnieżyczkę przebiśnieg występującą w lesie Widok, lesie Młyńskim i Arboretum Bramy Morawskiej;zimowit jesienny, którego można spotkać na wałach przeciwpowodziowychkanału Ulga i w Arboretum Bramy Morawskiej;skrzyp olbrzymi w lesie Widok, lesie Młyńskim, wBrzeziu oraz w rejonie stawów i w Arboretum Bramy Morawskiej;kotewkę występującą w stawach w Brzeziu;lindernię mułową wMiedoni;grzybień biały w stawach w Brzeziu;grążel żółty w stawach w Brzeziu; obrazek alpejski w lesie na Widoku. Spośród grzybów warto zwrócić uwagę na:purchawicę olbrzymią w rejonie strugiPlęśnica;flagowiec olbrzymi, którego miejscami występowania są las Widok i Arboretum Bramy Morawskiej;sromotnik bezwstydny w lesie Widok oraz w Arboretum Bramy Morawskiej;szmaciak gałęzisty w lesie Widok, w Arboretum Bramy Morawskiej;szyszkowiec łuskowaty, którego można spotkać w lesie Widok;podgrzybek pasożytniczy w lesie Widok[63].
Kanał Ulga – kanał przeciwpowodziowy otaczający miasto od wschodu
Łagodny klimat oraz urozmaicona szata roślina sprzyjają rozwojowi fauny. W związku z tym w mieście i na ziemiach raciborskich występuje ok. 50 gatunków dziko żyjących ssaków, 250 gatunków ptaków, 15 gatunków płazów oraz kilkaset bezkręgowców[19]. Na terenie ziemi raciborskiej występuje wiele gatunków chronionych. Wśródpłazów można wyróżnić:rzekotkę drzewną, którą można spotkać wArboretum Bramy Morawskiej,żabę wodną występującą naBrzeziu, w rejonie strugiPlęśnica,Miedoni i w Arboretum Bramy Morawskiej orazżabę jeziorkową, która zamieszkuje stawy w Brzeziu,Markowicach oraz Arboretum Bramy Morawskiej. Wymienione płazy są objęte ochroną w okresie od 1 marca do 31 maja. Spośródgadów można wyróżnić: dwa chronione gatunki:zaskrońca zwyczajnego orazjaszczurkę zwinkę, które można spotkać w Arboretum Bramy Morawskiej. Na terenie miasta zinwentaryzowano 55 gatunków chronionych ptaków, wśród których warto wymienić:perkoza dwuczubego, który występuje w dzielnicy Brzezie;bociana białego zamieszkującego Brzezie,Sudół, Miedonię, Markowice i Arboretum Bramy Morawskiej;błotniaka stawowego mającego swoje gniazda w Brzeziu;myszołowa zwyczajnego w dzielnicy Brzezie i w Arboretum Bramy Morawskiej;turkawkę w Brzeziu;dzięcioła dużego wparku im. Miasta Roth,parku Kolejowym, w Brzeziu, parku przy Rafako S.A. i w Arboretum Bramy Morawskiej[63][64]. Wśród ssaków można wyróżnić: gatunki chronionejeża europejskiego, który występuje w bardzo wielu miejscach;popielicę w dzielnicach Brzezie, w lesie na Widoku;gronostaja w lesie na Widoku, lesie przy ul. Rybnickiej i Arboretum Bramy Morawskiej;łasicę, którą można spotkać w wielu miejscach, m.in. Arboretum Bramy Morawskiej;nocka rudego;borowca wielkiego w Arboretum Bramy Morawskiej;karlika malutkiego;nocka wąsatka w Arboretum Bramy Morawskiej[57][64][65].
Dominującymi siedliskami rezerwatu są: grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-wiązowy, olszowy łęg przypotokowy, ols porzeczkowy i kwaśna dąbrowa[66][74]. Grąd subkontynentalny posiada drzewostan dębowo-grabowy z domieszką lipy drobnolistnej. W tym siedlisku można spotkać rośliny chronione, takie jaklilia złotogłów,barwinek pospolity,bluszcz pospolity imarzanka wonna[66]. Łęg jesionowo-wiązowy to najlepiej zachowane i najbardziej charakterystyczne siedlisko rezerwatu. Można znaleźć w nim starodrzew z przeważającą liczbą dębu szypułkowego, jesionu i klonu oraz niewielką liczbą lip, grabów i wiązów. Olszowy łęg przypotokowy znajduje się we wschodniej części rezerwatu, a przeważają w nim olsza czarna z niewielką ilością jesionu, dębu szypułkowego i świerku. W runie można znaleźć gatunki łęgowe, m.in. czartawę leśną, niecierpka pospolitego, oraz gatunki olsowe, szuwarowe i grądowe. Ols porzeczkowy znajduje się w północno-wschodniej części rezerwatu, a przeważa w nim olsza czarna. Natomiast w runie można znaleźć rośliny typowe dla olsu, m.in. porzeczkę czarną, turzycę długokosą, karbieniec pospolity, a także bagienne gatunki traw i turzyc. Kwaśna dąbrowa posiada drzewostan z przeważającą ilością dębów szypułkowych i brzozy brodawkowatej z domieszką sosny pospolitej[74].
Na terenie rezerwatu znajduje się 8 stawów: Ligotniak, Brzeźniok, Babiczak, Grabowiec, Tatusiak, Markowiak, Salm Duży i Salm Mały[68][70][71][74][76]. Stawy te istnieją już od XIII w. i prowadzona jest ekstensywna gospodarka rybacka[75]. Florę rezerwatu reprezentuje 530 gatunków roślin naczyniowych, z czego 22 objęte są ścisłą ochroną, a 8 ochroną częściową[49][77][78]. Wśród nich znajduje się 70 gatunków drzew oraz 54 gatunki roślin zarodnikowych[78]. Wśród nich warto wymienić takie jak: kotewka orzech wodny, storczyk, strzałka wodna, salwinia pływająca, grzybień biały i grążel żółty[68][74]. Na terenie rezerwatu żyje 51% gatunkówptaków żyjących wPolsce, czyli 211 gatunków, z czego 121 to gatunki lęgowe[49][68][74][77]. Reszta wykorzystuje te tereny jako miejsce zdobywania pokarmu oraz odpoczynku podczas wędrówek[77]. Można spotkać tutaj m.in. takie ptaki jak: bocian czarny, kania czarna, perkoz, trzmielojad, kormoran i orlik krzykliwy[68][74]. Oprócz tego na terenie rezerwatu występuje kilkaset bezkręgowców oraz 36 gatunków ssaków[49].
Na terenie Raciborza znajduje się łącznie 20 obiektów uznanych za pomniki przyrody, na które składają się pojedyncze drzewa, grupy drzew, jedno pnącze oraz głaz narzutowy – jedyny pomnik przyrody nieożywionej w Raciborzu[80]. Pierwszymi obiektami w Raciborzu uznanymi zapomniki przyrody byłygłaz narzutowy z epoki lodowcowej naplacu Wolności (1960), sosnaSosienka wBrzeziu (1963) orazDąb Sobieskiego wŁężczaku (1967), choć te dwa ostatnie w granicach Raciborza znalazły się dopiero w latach 70. XX w., po przyłączeniu do miasta Brzezia (1975)[81] iMarkowic (1977)[25]. W 1992 r. uchwała Rady Miasta do rangi pomników przyrody zakwalifikowała kolejnych 9 pojedynczychdrzew, jedną grupę drzew oraz jednopnącze[82]. W 2000 r. z kolei wycięto brzeską sosnę po tym, jak została podpalona. W sporządzonej w roku 2006 waloryzacji przyrodniczej miasta Racibórz wskazano 17 nowych obiektów, z których po analizie postanowiono objąć ochroną 6 następnych (przy czym z 9 proponowanych drzew z terenu dawnego szpitala przy ul. Bema jedno odrzucono, a pozostałe 8 połączono w grupę i uznano jako jeden pomnik przyrody)[83]. Ponadto pozytywnie rozpatrzono wniosekosoby fizycznej o uznanie za pomnik przyrody jesionu wyniosłego przy ul. Babickiej. Ostatecznie uchwała Rady Miasta z 2008 r.[84] zatwierdziła poszerzoną listę 18 obiektów, którą uzupełniają wspomniane już wcześniej dąb szypułkowy i głaz narzutowy[80].
Arboretum Bramy Morawskiej usytuowane jest we wschodniej części Raciborza, po prawej stronie rzekiOdry[65][85][86][87]. Oprócz tego kompleks leśny położony jest w południowo-zachodniej części Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”[65][67][85][87][88]. Ogród powstał w 2000 r. i swoim zasięgiem objął cały obszar lasu komunalnego Obora[85][87]. Arboretum znajduje się w korytarzu ekologicznym, tzw. Pradolinie Górnej Odry o znaczeniu międzynarodowym[85]. Arboretum jest ogrodem botanicznym, status ten został zatwierdzony przez Ministra Ochrony Środowiska. Swoim obszarem obejmuje powierzchnię 162 ha[87].
Arboretum jest interesującym przyrodniczo terenem z licznymi okazami starodrzewia, m.in.dębami o 4 metrowym obwodzie, ale znajdują się tu takżejary,stawy iźródła[49]. Siedliska dominujące to: las mieszany zajmujący 127 ha (88% powierzchni), las świeży o powierzchni 14 ha (10%) oraz ols jesionowy – 3 ha (2%)[65].
Głównymi celami arboretum są działalność dydaktyczna, naukowa, kulturalna, turystyczna i zdrowotna[65][89]. Na terenie ogrodu wyznaczone zostały jedna ścieżka zdrowotna oraz dwie ścieżki dydaktyczne: ekologiczna i dendrologiczna[65][87][89][90].
W Raciborzu lasy i obszary leśne stanowią 5,8% ogólnej powierzchni miasta, czyli zajmują 430 ha. Jest to niewiele w stosunku do powiatu raciborskiego, gdzie lesistość wynosi 26%[61][91]. Lasy publiczne stanowią prawie 98% powierzchni wszystkich obszarów leśnych na terenie Raciborza. 58% wszystkich obszarów leśnych należy do Skarbu Państwa. Grunty leśne stanowiące własność miasta zajmują powierzchnię 162,7 ha, w tym lasy obejmujące 157 ha.Nadleśnictwo Rudy Raciborskie sprawuje nadzór nad państwowymi lasami[61]. Na terenie miasta znajdują się cztery główne skupiska leśne:Las Obora wraz zArboretum Bramy Morawskiej,Las Widok, Las Młyński oraz Las Magistracki[61][91].
W Raciborzu znajdują się przede wszystkim lasy liściaste, iglaste oraz mieszane. Umiejscowione są przede wszystkim we wschodniej części miasta. Lasy rezerwatu Łężczok i Las Magistracki związane są z doliną Odry i jej dopływami. Pierwotny charakter tych lasów to łęgi wiązowo-jesionowe, jednak poprzez uregulowanie rzek i ograniczanie zalewów przekształcają się w kierunku grądów środkowoeuropejskich. Obszary leśne znajdujące się na skarnie pradoliny Odry oraz terasach ponadzalewowych mają charakter grądów środkowoeuropejskich. Widoczna jest tu jeszcze większa ingerencja człowieka w postaci gospodarowania drzewostanem i sztucznymi nasadzeniami drzew, które należą do innych typów zbiorowisk leśnych[61][62]. Lasy mieszane znajdują się przy osiedlach Brzezie, Pogwizdów, Dębicz i Obora, a także na granicy miasta ze wsiamiKobyla iPogrzebień. Do nielicznych siedlisk wilgotnych i warunkowanych wysokim poziomem wód gruntowych w podłożu na terenie miasta zaliczany jest łęg jesionowo-olszowy, który został wydzielony w rezerwacie Łężczok. Ponadto w południowej części miasta, wokół starorzeczy Odry, między rzeką a linią kolejową znajdują się lasy tworzące kompleks nadrzecznych łęgów wierzbowych oraz łęgów topolowych[62].
Las Obora znajduje się we wschodniej części miasta i zajmuje powierzchnię 164 ha[65][85][86]. Las można podzielić na dwa zasadnicze obszary. Pierwszy o powierzchni około 35 ha, na którym znajduje się zagospodarowany i ogrodzony ogród właściwy arboretum, gdzie umieszczono kolekcje roślin i ośrodki dydaktyczne. Drugi obszar to część przyrodniczo-krajobrazowa z fragmentami naturalnej przyrody, która zajmuje pozostałą część powierzchni[49].
Las Widok położony jest we wschodniej części Raciborza i zachodniej częścigminy Kornowac. Zajmuje powierzchnię 92 ha, w tym na terenie miasta 77,6 ha i gminy 14,3 ha. Las Widok jest obszarem, na którym widoczna jest gospodarka leśna. Obszar leśny w większości obejmuje drzewostany sosnowe. Wśród unikatowych roślin można wymienić:lilia złotogłów,skrzyp olbrzymi,zimowit jesienny. Miejsce to służy mieszkańcom Raciborza i gminy Kornowac w celach rekreacyjnych[92].
Liczba ludności w pierwszym okresie powstawania miasta jest trudna do określenia. Do jej wzrostu przyczyniały się zarówno przyrost naturalny, jak i napływ ludności. Jednak wojny, choroby, pożary i inne klęski żywiołowe powodowały wahania w liczebności mieszkańców. Według danych szacunkowych na podstawieświętopietrza w 1329 r. Racibórz liczył 2348, a w 1337 r. 2882 mieszkańców, co czyni go jednym z najliczebniejszych miast ówczesnegoGórnego Śląska. W połowie XIV w. szacuje się, że Racibórz wraz z przedmieściami miał ok. 3100 mieszkańców[93][94]. Na początku XVII wieku liczba ludności wynosiła ok. 3300 osób, a pod koniec pierwszej połowy XVIII w. spadła do ok. 2700 osób[95], co czyniło go drugim pod względem wielkości miastem Górnego Śląska, zaraz poPrudniku[96].
W 1749 r. było 1577 mieszkańców[97][98]. Z 1787 r. pochodzą najwcześniejsze oficjalne dane, które mówią o 3272 mieszkańcach[97][99][100].
W 1800 r. populacja miasta wynosiła 3457 mieszkańców[97]. Należy pamiętać, że w tamtych czasach miasto zamykało się w obrębiemurów miejskich. W 1840 r. miasto liczyło 7022 mieszkańców[97][101], a 3 grudnia 1867 r. w Raciborzu było 14 571 mieszkańców[97]. 2 grudnia 1895 r. populacja wyniosła 21 680[97][102][103].
W maju 1945 r. w mieście przebywało ok. 3000 mieszkańców. W 1946 r. liczba mieszkańców wzrosła do 19 605[97][106][107]. W 1950 r. miasto zamieszkiwało 26 447 osób. 27 maja 1975 r. do miasta przyłączonoBrzezie[81][108], które liczyło wówczas 2900 osób. Pod koniec 1975 r. Racibórz liczył 50 293 osoby. 1 lutego 1977 r. włączono Ocice Górne, które liczyły 235 osób orazSudół liczący 110 mieszkańców, a takżeMarkowice iMiedonię. 31 grudnia 1980 r. miasto liczyło 55 532 mieszkańców. Najwięcej mieszkańców, 65 300 Racibórz miał w 1991 r. 31 grudnia 1993 r. liczba ludności wynosiła 64 875[25][97].
W 2002 r. miasto liczyło 60 162 mieszkańców, w 2003 r. – 59 466 mieszkańców, a w 2004 r. – 58 817 mieszkańców[109]. Dane z 2006 r. mówią o 57 987 mieszkańcach. W 2007 r. Racibórz liczył 56 410 osób zameldowanych na pobyt stały, z czego 29 635 kobiet i 26 775 mężczyzn oraz 1495 osób zameldowanych na pobyt czasowy, w tym 801 kobiet i 694 mężczyzn[110]. Na koniec 2008 r. miasto liczyło 56 727 mieszkańców[111]. Według danych z 31 grudnia 2009 r. liczba ludności wynosiła 56 484[112][113], a 31 grudnia 2010 r. – 56 397[114].
Gęstość zaludnienia w 2004 r. wynosiła ok. 778 mieszkańców/km², a w 2008 r. – 756,3 mieszkańca/km²[109][111]. W 2009 r. gęstość zaludnienia wynosiła 753 mieszkańców/km²[113].Struktura płci w latach 2000–2004 nie uległa znacznym zmianom i na koniec 2004 r. kształtowała się następująco: populacja kobiet wynosiła 52,4%, a mężczyzn 47,6%[109]. W 2006 r. populacja kobiet wyniosła 52,56%, a mężczyzn 47,44%[119]. Natomiast w 2008 r. struktura ta kształtowała się następująco: populacja kobiet – 52,46%, a mężczyzn – 47,54%[111]. W 2009 r. struktura wynosiła kolejno 52,5% w przypadku kobiet i 47,5% w przypadku mężczyzn[113].
W latach 2001–2003 w Raciborzu występował dodatni, ale malejącyprzyrost naturalny. W 2004 r. wystąpił wzrost przyrostu w porównaniu z latami poprzednimi, który wynosił 65, gdy w roku poprzednim tylko 7[109]. Natomiast w 2009 r. przyrost był ujemny i wynosił –58[113].
Pod względem ekonomicznej klasyfikacji grup wiekowych przeważa grupa produkcyjna, która w 2004 r. stanowiła 65,4% ogółu mieszkańców. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 20,3%, a w wieku poprodukcyjnym 14,3%[109]. W stosunku do poprzednich lat widoczny jest wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku ludności w wieku przedprodukcyjnym[120]. W 2006 r. nadal dominowała ludność w wieku produkcyjnym i stanowiła 66% wszystkich mieszkańców. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 19%, a w wieku poprodukcyjnym 15%[119]. W 2003 r. saldo migracji wyniosło –528 osób, a w 2004 –534 osoby. Przy czym przeważała migracja zewnętrzna, która najczęściej związana była z poszukiwaniem pracy za granicą (m.in. w Holandii i Niemczech)[120]. W 2009 r. do miasta przybyło 495 osób, a opuściło je 519 osób. W związku z tym odnotowano ujemne saldo migracyjne wynoszące –24 i było ono mniejsze w porównaniu z latami ubiegłymi[113].
Mieszkańcy Raciborza stanowią około 51,5% populacjipowiatu raciborskiego, co stanowi 1,2% populacjiwojewództwa śląskiego[119]. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto zajmowało 81. miejsce pod względem ludności miast w Polsce[112].
Piramida wieku mieszkańców Raciborza w 2014 r.[121]:
Pomimo że Racibórz znajdował się naZiemiach Odzyskanych, powojenna ludność miasta składała się w większości z autochtonów, gdyż na tym terenie dominowała liczebnie ludność etnicznie polsko-śląska, która po 1945 roku została pozytywniezweryfikowana narodowościowo i nie została wysiedlona. Była też duża grupa ludności polsko-śląskiej przybyłej do Raciborza z innych obszarów woj. katowickiego i z woj. opolskiego. Według prof. Leszka Kosińskiego struktura ludnościowa Raciborza w 1950 roku pod względem pochodzenia terytorialnego przedstawiała się następująco[122]:
Główny Urząd Statystyczny przeprowadził prognozę demograficzną na lata 2002–2030 w świetle której miasto odnotuje spadek liczby ludności o 37%. Główną przyczyną takiego spadku będzie obniżający się przyrost naturalny. Natomiast w przypadku salda migracji wystąpi korzystne zjawisko, tzn. napływ ludności przewyższy jej odpływ i według prognoz wyniesie 38 osób. Prognoza przewiduje kontynuację tendencji spadkowej w przypadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. W 2030 r. 54% ogółu mieszkańców będą stanowić osoby w wieku produkcyjnym, 13% w wieku przedprodukcyjnym oraz 33% w wieku poprodukcyjnym[22][123].
Prognoza demograficzna GUS dla miasta Raciborza do roku 2030[22][110][124]
Nazwa miasta pochodziła najprawdopodobniej odsłowiańskiego imienia „Racibor” („Ratibor” – forma zgermanizowana)[126]. Według Weltzla pochodziła ona od czasownika „rati” = orać i „bor” = bór, las. Inne źródła nadają temu imieniu znaczenie „walczący na wojnie” bądź „chętny do boju”, co jest zgodne z ostatnimi badaniami onomastycznymi. Nazwa miasta pochodzi od dwóch znaczeniowo tożsamych słów „rati=walczyć” oraz „boriti=walczyć” i oznacza „walczący na wojnie”. Imię Racibor było charakterystyczne we wczesnym średniowieczu dlaksiążąt pomorskich orazobodrzyckich. Nadawano władcom imię Racibor być może na dobrą wróżbę, aby „walczyli i zwyciężali w boju”[126].
Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 r. weWrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie z 1108 r.Raciborz[127].
Nazwa Raciborza w formie łacińskiejRatibor pojawiła się po raz pierwszy wKronice polskiej spisanej przezAnonima zwanego Gallem w latach 1112–1116[128][129] Miejscowość została wzmiankowana w łacińskim dokumencie papieżaGrzegorza IX wystawionym 26 maja 1230 r. wstaropolskiej formieRacziborz we fragmenciein Kozle castellaturam de Racziborz circa Rybnik[130]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formieRaziboria wymieniona jest w łacińskim dokumencieWładysława Łokietka z 1315 r. wydanym wKrakowie[131].
W łacińskiejLiber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol.Księga uposażeńbiskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupaHenryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formieRathibor. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak:Sudoł jakoSchuchdol,Studzienna w formieStusona[132][133]. W roku 1613 śląski regionalista i historykMikołaj Henel zPrudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia podając jej łacińskie nazwy:Ratiboria,Ratibovia,Retiboria,Retisboria[134].
W 1750 r. nazwaRaciborz wymieniona została w języku polskim przezFryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[135] W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 r. weWrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwąRacibors oraz nazwąRatibor we fragmencie „Racibors, polnische Benennung der Kreistadt Ratibor”[136]. NazwęRacibórz w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej wGłogówku w 1847 r. wymienił śląski pisarzJózef Lompa[137]. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[138]
1296 – datacja zachowanej pieczęci zherbem miasta: pół orła i pół koła,
1299 – książęPrzemysław przekazuje władzę w Raciborzu radzie miejskiej według prawa magdeburskiego: miasto otoczone jest murami obronnymi z trzema bramami; założenie klasztoru dominikanek,
XIII wiek – w Raciborzu bito monetę z napisem „MILOST”, mennica z przerwami działała do 1715 r.,
20 marca 1921 – plebiscyt górnośląski: w Raciborzu 2227 (9,13%)[140] uprawnionych oddaje głos za Polską, natomiast 22.291[141] (87,98%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, w tym prawie 24% tzw. emigrantów plebiscytowych (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu[142]; wniosek o prawo głosu dla emigrantów złożyła Polska, ale w praktyce znaczna większość z nich głosowała na Niemcy),
1921 – przeprowadzono plebiscyt naGórnym Śląsku i wybuchłoIII powstanie śląskie, w którego wyniku 437 ha obszaru dzisiejszego miasta przekazanoPolsce (ówczesne miasto pozostało w Niemczech, natomiast po drugiej stronie granicy znalazła się m.in. obecna dzielnicaBrzezie, wówczas samodzielna wioska[143]),
1939 – w mieście stacjonuje przed atakiem naPolskę niemiecka14 Armia,
31 marca 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła do Raciborza. Po zdobyciu miasta sowieci dopuścili się licznych aktów przemocy, grabieży i podpaleń. Systematyczne niszczenie miasta było częścią ich działań, zniszczeniu uległo około 80% zabudowy, w tym większość historycznego centrum.Z tego powodu Racibórz po wojnie był jednym z najbardziej zrujnowanych miast na Śląsku i wymagał wieloletniej odbudowy.
9 maja polska administracja obejmuje władzę;
10 maja w mieście zostają ulokowaneczechosłowackie władze powiatowe
wysiedlanie ludności niemieckiej i osiedlanie się Polaków wysiedlonych zKresów Wschodnich oraz z centralnej Polski[144],
1946 – powstanie pierwszej polskiej szkoły podstawowejSP 1,
1997 – Racibórz został dotknięty największą od stuleci klęską powodzi,
1999 – ukształtował się nowy podział administracyjny kraju – powstałpowiat raciborski (1 września), powstałEuroregion Silesia (20 września),
2001 – jako pierwsze miasto wPolsce iEuropie uzyskano certyfikat Zarządzania Środowiskowego według normy ISO 14001,
2002 – podpisano umowę partnerską z miastemKrólewiec wRosji (5 marca), oraz z miastemLeverkusen wNiemczech (18 marca), zorganizowano III DożynkiWojewództwa Śląskiego, przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory na prezydenta, burmistrza, wójta,
2005 – reaktywowano browar raciborski i podpisano umowę partnerską z miastemKędzierzyn-Koźle,
Na terenie Raciborza wyróżniono 45 obiektów zakwalifikowanych jakozieleń urządzoną, do której zalicza się: parki, zieleńce, ogrody przydomowe, ogrody działkowe i cmentarze. Zieleń miejska stanowi 823,91 ha powierzchni miasta[145].
W Raciborzu znajduje się 5 parków o łącznej powierzchni 19,52 ha[61][78][145]. Cztery z nich znajdują się w centrum miasta, a jeden w jego zachodniej części. Największymi sąpark Zamkowy o powierzchni 8,6 ha ipark im. Miasta Roth zajmujący 5,5 ha. Pozostałe parki to park Jordanowski o powierzchni 2,82 ha,Park im. kpt. Franciszka Stala – 1,43 ha oraz park wOcicach – 1,22 ha[145].
Zieleńce obejmują powierzchnię 15,6 ha[61][78][145]. Do zieleńców został zaliczony m.in. obszar Cmentarza Żołnierzy Radzieckich przy ul. Reymonta, gdyż jest to cmentarz pamiątkowy, a zieleń nie posiada charakteru cmentarnego. Do tej grupy należą także sad wokół Zakładu Kanalizacji i Wodociągów przy ul. Bogumińskiej i obszar przylegający doZakładu Karnego przy ul. Eichendorffa[145].
Skwery obejmują powierzchnię 13 ha[78]. Skwer im. Kresowiaków znajduje się między gmachem Urzędu Miasta a sklepem Kaufland, natomiast skwer im. Sybiraków między Galerią Młyńską a ul. Batorego[146]. Obokkościoła pw. Najświętszej Maryi Panny znajduje się skwer im. ks. prałata Stefana Pieczki[147]. Naprzeciw budynku Sądu Rejonowego znajduje się skwer im.Stanisława Moniuszki[148], natomiast obok sali gimnastycznej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” znajduje się skwer im. Olimpijczyków i Sław Sportu Ziemi Raciborskiej[149]. Warto wymienić jeszcze skwer przy Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Niesłyszących i Słabosłyszących oraz skwer przy ul. Podwale. Na skwerze przykościele św. Jakuba wkrótce powstanie hotel[150].
Do ogrodów przydomowych, które zajmują powierzchnie 663 ha zaliczono domy jednorodzinne wraz z przylegającymi do nich ogrodami i sadami. Obszary te występują przede wszystkim na obrzeżach miasta, m.in. w dzielnicach Płonia, Ocice, Nowe Zagrody, Miedonia, Markowice, Obora, Dębicz, Brzezie, Pogwizdów, Studzienna i Sudoł[61][145]. Zieleń osiedlowa zajmuje 38,5 ha[78].
Ogródki działkowe stanowią 111 ha i znajdują się na terenie całego miasta[61][67][78]. W największej ilości znajdują się w centrum, południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części Raciborza. Występują przede wszystkim w dzielnicach: Nowe Zagrody, Ocice, Brzezie[67].
Łączna powierzchnia cmentarzy na terenie miasta wynosi 14,5 ha[61][67]. Występują na terenie całego miasta. Największe ich skupiska znajdują się w zachodnich dzielnicach: Nowe Zagrody i Stara Wieś[67].
Herb Raciborza to według Uchwały Rady Miasta Racibórz z 18 grudnia 2013 r. „w polu czerwonym z prawej połuorła srebrnego, z lewej półkoło wozowe z pięcioma pełnymi szprychami, dzwonami i gwoździami, oraz dwiema połówkowymi szprychami i dzwonami w miejscu przepołowienia”[151][152]. Godło to pojawiło się po raz pierwszy na miejskim dokumencie z 1296 r.[151]
Logo Raciborza zawiera nazwę miasta w kolorze niebieskim, którą zdobią z jednej strony baszta więzienna w kolorze czerwonym, a z drugiej zielony liść z białym napisem ISO 14001. Ostatni element ma podkreślić proekologiczne działanie władz[152][153]. Znak nawiązuje do promocyjnego loga Polski[153].
Maskotka Raciborza została wybrana 18 maja 2005 r. spośród prac konkursowych jakie nadesłały dzieci[153][154]. WygrałRaciborek, który jest dziecięcym odpowiednikiem dorosłego rycerza, który według miejscowej legendy założył miasto[153].Flagę Raciborza stanowi prostokątny czerwony płat z godłem herbu miasta w 1/3 odległości od drzewca[152].
Racibórz zawsze był kulturalną stolicą regionu, do dziś tę tradycję kontynuują Dom Kultury „Strzecha”, Młodzieżowy Dom Kultury,Muzeum, Raciborskie Centrum Kultury,Miejska Biblioteka Publiczna oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej. Działalność tych instytucji obejmuje bowiem nie tylko miasto, ale również placówki kulturalno-oświatowe ziemi raciborskiej. Największą instytucją kulturalną jest jednak Raciborskie Centrum Kultury. W mieście znajdują się dwa kina: „Bałtyk” oraz „Przemko”.
W Raciborzu znajdują się: 4 żłobki, 16 przedszkoli, 12 szkół podstawowych, 9 szkół ponadgimnazjalnych oraz jedna uczelnia wyższa (Akademia Nauk Stosowanych w Raciborzu). W 2006 r. decyzją Rady Miasta zlikwidowana została Szkoła Podstawowa nr 11 (włączona doSzkoły Podstawowej nr 15).
W mieście istnieje 11parafii. Racibórz posiada równieżSanktuarium Matki Bożej Raciborskiej, do którego corocznie przybywa wielu pielgrzymów, natomiast wBrzeziu znajduje się grób siostryMarii Dulcissimy Hoffmann. W połowie sierpnia corocznie wyrusza raciborski nurt opolskiej pieszej pielgrzymki doCzęstochowy. Raciborskie parafie należą głównie dodekanatu raciborskiego, którego jest siedzibą, lecz również jedna parafia należy dodekanatu tworkowskiego, natomiast parafia w Brzeziu należy doarchidiecezji katowickiej. Przy parafiach działa wiele grup, m.in.: Róże Różańcowe, Liturgiczna Służba Ołtarza, Dzieci Maryi oraz Duszpasterstwo Młodzieży Miasta Racibórz „Linia Najwyższego Napięcia”.
Cmentarz na Ostrogu – nekropolia pochodzi najprawdopodobniej z XIV w., lecz nagrobki na niej się znajdujące pochodzą z pierwszej połowy XIX w. Na cmentarzu znajdują się dwie kaplice. Pierwsza, murowana, pochodzi z początku XIX w., natomiast druga – drewniana w stylu neogotyckim pochodzi prawdopodobnie z 1869 r.
Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w Raciborzu pojawiły się ok. XI w., kiedy to, według podań ludowych, na miejscu obecnegokościoła św. Mikołaja miała istniećbożnica. Jednak podczasII wojny światowej Żydzi opuścili Racibórz, emigrując lub trafiając doobozów koncentracyjnych, nigdy już nie wracając do rodzinnego miasta. Po wojnie nastąpiła kolejna fala ucieczki z miasta ze względu na represje władz komunistycznych. W Raciborzu istniałysynagoga orazcmentarz żydowski, a oba miejsca zostały rozebrane po wojnie. Obecnie w Raciborzu mieszka zaledwie 57 Żydów. W mieście istniały prawdopodobnie trzy synagogi, żadna z nich nie przetrwała do dzisiaj. Pierwsza, według podań ludowych znajdowała się na miejscu obecnego kościoła św. Mikołaja, druga przy ul. Sukienniczej, obecnie róg ul. Solnej i Leczniczej, a ostatnia, rozebrana w latach pięćdziesiątych przy Szewskiej. Pozostałości po cmentarzu żydowskim znajdują się przy obecnych ulicach Głubczyckiej i Fojcika, za mleczarnią. Nekropolia założona została w 1814 r. i zajmowała łącznie powierzchnię 2 ha.
Miasto jest centralnym ośrodkiempowiatu raciborskiego, który jest regionem o charakterze rolniczo-przemysłowym. Przemysł jest skupiony przede wszystkim w mieście Racibórz.
Bardzo ważną rolę odgrywałorolnictwo w mieście, bowiem sprzyjały temu korzystne warunki naturalne, m.in. urodzajne gleby oraz sprzyjające warunki klimatyczne z długim okresem wegetacyjnym. Około 60% użytków rolnych na terenie gminy Racibórz to gleby w klasach bonitacyjnych od I do III[45][51][52][54][56][57]. Na terenie miasta działa kilka organizacji i instytucji, które wspierają rozwój rolnictwa, są to m.in.: Agencja Rozwoju Rolnictwa i Przemysłu Przetwórczego Regionu Raciborskiego, Ośrodek Doradztwa Rolniczego,Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Zrzeszenie Plantatorów Roślin Okopowych w Raciborzu.
Wcentrum miasta handel skupia się w ciągu ulic Opawskiej, Odrzańskiej iDługiej. W centrum usytuowane są także dwie galerie handlowe: Srebrna i Młyńska. W dzielnicy Obora duże centrum handlowe Castorama, Auchan i galeria handlowa.
Ziemia raciborska, jak i sam Racibórz nie są bogate w kopaliny jak sąsiadujący z nimiRybnicki Okręg Węglowy, mimo to dysponują dużymi zasobami piasków i żwirów eksploatowanych na północ i na południe od miasta oraz pokładami gliny, która służy do produkcji cegieł. Pomimo braku bogactw naturalnych Racibórz jest miastem zasobnym w zakłady przemysłowe z branż chemicznej, maszynowej, energetycznej, rolno-spożywczej (m.in.: Elko,Henkel,Tokai Cobex,Rafako,Mieszko, AwBud, Spółdzielnia Mleczarska, Sunex,DHL, Koltech)[potrzebny przypis]. To właśnie tutaj powstały: pierwszy na ziemiach polskichbrowar (1567), czyfabryka elektrod – jedna z najstarszych na świecie (obydwa zakłady pracują do dziś). O poziomie raciborskiego przemysłu i jakości jego produktów świadczą certyfikatyISO oraz nagrody i wyróżnienia zdobywane na targach na całym świecie. Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1294,31 zł[53].
W latach 2000–2004 odnotowano spadek liczby bezrobotnych. W 2001 r. liczba bezrobotnych wynosiła 3 084, w 2002 r. – 3 176, a w 2003 r. – 2 905. W 2004 r. bez pracy pozostawało 2661 osób, co stanowiło około 11% mniej niż rok wcześniej[124]. W 2005 r. liczba bezrobotnych wynosiła 2 490, czyli o ok. 6,5% mniej niż w poprzednim roku[173]. W 2007 r. liczba bezrobotnych wynosiła 1094 osoby[174]. W październiku 2010 r. było 2586 zarejestrowanych bezrobotnych[175].
W 2004 r. 27% spośród wszystkich bezrobotnych stanowiły osoby do 24 roku życia, jednakże w ciągu ostatnich 3 latach odnotowano spadek liczby bezrobotnych w tej grupie wiekowej. 26% ogółu bezrobotnych stanowią osoby w wieku 25–34 lata, 21% w wieku 35-44 oraz 26% w wieku powyżej 45 roku życia. W latach 2002–2004 odnotowano wzrost liczby bezrobotnych w wieku powyżej 55 lat[176].
W 2004 r. 34,6% ogółu bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym, 28,4% z wykształceniem zawodowym, 21,2% z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, 9,3% z wykształceniem średnim i 3,8% z wykształceniem wyższym[176].
W 2001 r. stopa bezrobocia w powiecie wynosiła 13,1%, a w 2002 r. wzrosła do 14,1%. W kolejnych latach udało się ją zmniejszyć i tak w 2003 r. wyniosła 13,8%, a w 2004 r. – 13,7%[177]. W kolejnych latach stopa bezrobocia nadal spadała i tak w 2005 r. wynosiła 12,8%, w 2006 r. – 9,7%, w 2007 r. – 6,4% i w 2008 r. – 5,5%. W 2009 r. odnotowano wzrost stopy bezrobocia do poziomu 7,4%[174][178].
Bardzo korzystne gospodarczo jest położenie Raciborza, bowiem miasto leży w obrębieEuroregionu Silesia, gdzie do roku 2007 funkcjonowało 21 przejść granicznych zCzechami (3 ogólnodostępne, 1 kolejowe i 17 małego ruchu).W odległości ok. 40 km od Raciborza znajduje sięlotnisko międzynarodowe wOstrawie, ponadto w niewielkiej odległości od miasta, ok. 30 km leżyautostrada A1.
Na terenie Gminy Racibórz istnieje 8 linii autobusowych, które obsługujePrzedsiębiorstwo Komunalne. Są to linie: 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17. W związku z posiadaniem certyfikatuISO 14001 wszystkie autobusy przystosowane są do używaniabiopaliwa.
W mieście wydawane są dwa tygodniki, jeden dwutygodnik i jeden miesięcznik, które traktują o sprawach związanych z regionem, nadają także jedna lokalna stacja radiowa i telewizja. W Raciborzu wydawane są także ogólnopolski dwumiesięcznik energetycznyNowa Energia i półrocznik kulturalnyAlmanach Prowincjonalny.
Wydawnictwo BMP, wydawca 8 ogólnopolskich czasopism branżowych: Energetyka Cieplna i Zawodowa, Chemia Przemysłowa, Kierunek WOD-KAN, Kierunek Spożywczy, Przemysł Farmaceutyczny, Przemysł Kosmetyczny, Surowce i maszyny budowlane, Pompy Pompownie.
Obecnymprezydentem miasta Racibórz jestJacek Wojciechowicz. Od zajęcia miasta przez wojska radzieckie w marcu 1945 r. miasto miało 17prezydentów i 24 wiceprezydentów. Najważniejsze stanowisko we władzach wykonawczych Raciborza było na przestrzeni lat różnie nazywane: od 9 maja 1950 r. najważniejszą osobę nazywano przewodniczącym rady miejskiej, od 15 maja 1963 r. naczelnikiem, a od 30 czerwca 1975 r. przywrócono nazwę prezydent, która jest w użyciu do dziś. W 2002 r., po nowelizacji Ustawy o samorządzie lokalnym rada miasta utraciła prawo wyboru prezydenta. Zgodnie z tą ustawą 27 października 2002 r. odbyły się pierwsze wybory powszechne na prezydenta Raciborza, w których został wybranyJan Osuchowski.
Pierwsza umowa partnerska została podpisana za rządówJana Kuligi z czeskąOpawą. Umowę podpisano 1 czerwca 1991 r. w Opawie. Miasta współpracują ze sobą w zakresie wymiany doświadczeń między organami samorządowymi zarządzającymi miastami, organizacji kontaktów służb miejskich i jednostek organizacyjnych, które obsługują ludność obu miast oraz w zakresie stwarzania warunków do współpracy instytucji kultury, sztuki, sportu, turystyki i rekreacji. W 2003 r. za rządówJana Osuchowskiego odbyła się wspólna sesja rad obu miast[185].
Umowa zRoth została podpisana 19 września 1992 r. w Raciborzu. Współpraca ma dotyczyć tych samych aspektów jak w przypadku umowy z Opawą. W 2002 r. obchodzono 10-lecie podpisania umowy. W uroczystościach zorganizowanych z tej okazji uczestniczyli ówczesny prezydent RaciborzaAdam Hajduk oraz nadburmistrz Roth Richard Erdmann[188].
Umowę zKrólewcem podpisano w tym mieście 5 marca 2002 r. przez prezydenta Raciborza Adama Hajduka imera Królewca, Aleksieja Koniuszenko. Umowa dotyczyła wymiany doświadczeń między samorządami, w tym w sprawach socjalnych i ochrony środowiska. Ponadto współpraca miała miejsce w takich dziedzinach jak przemysł i handel, a na terenach miast realizowano wspólne przedsięwzięcia. Strony zobowiązały się też do współpracy w zakresie edukacji i kultury, w tym do współpracy między szkołami oraz wymiany dzieci i młodzieży[186]. Porosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku współpraca obydwu miast została zerwana[193].
Umowę zLeverkusen podpisano 18 marca 2002 r. w tym mieście. Racibórz reprezentował prezydent Adam Hajduk, a Leverkusen Paul Hebbel, jego nadburmistrz. Współpraca dotyczy m.in. polityki komunalnej, sportu, turystyki, kultury, kontaktów religijnych, rozwoju gospodarczego, naukowego, technicznego oraz współpracy młodzieży[187].
8 maja 2004 r. w Raciborzu została podpisana umowa zTyśmienicą. Współpraca ma dotyczyć wymiany doświadczeń między samorządami, gospodarki komunalnej, ochrony środowiska, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, wymiany kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami, instytucjami, szkołami i mieszkańcami, a także takich dziedzin jak kultura, oświata, sport i rekreacja[189].
Umowę zKędzierzynem-Koźlem podpisano 22 lipca 2005 r. w Raciborzu. List intencyjny podpisali prezydent RaciborzaJan Osuchowski oraz prezydent Kędzierzyna-KoźlaWiesław Fąfara. Współpraca ma dotyczyć dwóch sfer: kultury i sportu. W sferze kultury współpraca ma dotyczyć organizacji wspólnych przedsięwzięć oraz wymiany informacji o organizowanych imprezach. Natomiast w sferze sportu współpraca dotyczy głównie wspólnej organizacji imprezy „Odra – rzeką integracji europejskiej”, czyli tzw. Pływadła[190].
Umowa zVilleneuve-d’Ascq została podpisana 16 października 2007 r. w tej miejscowości przez wiceprezydenta Raciborza Wojciecha Krzyżeka oraz mera Villeneuve-d’Ascq, J.M. Stievenarda. Zawarta została za rządówMirosława Lenka. Współpraca ma dotyczyć takich sfer jak: ochrona środowiska, promocja zrównoważonego rozwoju, kultura, turystyka, sport i rekreacja oraz administracja lokalna[191].
11 grudnia 2008 r. podpisano umowę zZugló, tj. XIV dzielnicą miasta stołecznegoBudapeszt. Podpisana została w tej dzielnicy przez wiceprezydenta Raciborza Wojciecha Krzyżeka oraz burmistrza Zugló Leonárda Weineka. Zawarta została za rządów Mirosława Lenka. Współpraca ma dotyczyć wymiany doświadczeń między samorządami oraz takich sfer jak oświata, sprawy społeczne, kultura, turystyka, sport i rekreacja czy ochrona środowiska[192].
Ponadto Racibórz iPrudnik są miastami zaprzyjaźnionymi. Współpraca ma dotyczyć wymiany doświadczeń między samorządami w sferze rozwoju turystyki[194].
W Raciborzu jako siedzibiepowiatu raciborskiego znajduje się wiele ważnych urzędów i instytucji.
Do lat 50 XX w. w Raciborzu istniałsąd okręgowy. Mieścił się on w budynku obecnego zakładu poprawczego. Został on zlikwidowany w związku z reorganizacją sądownictwa. Sądy okręgowe zostały zniesione, a na ich miejsce wprowadzonosądy wojewódzkie. Do jego jurysdykcji należały powiatygłubczycki,kozielski iraciborski.
Wielu raciborskich zapaśników, pływaków, lekkoatletów i szachistów reprezentowało Polskę na MistrzostwachŚwiata iEuropy, zdobywali również tytuły i medale Mistrzostw Kraju w różnych kategoriach sportowych.
Największym kompleksem obiektów sportowych w mieście zarządza Ośrodek Sportu i Rekreacji, który w 1995 r. oddał do użytku pole minigolfa, a w 1996 r. dokonał gruntownego remontu basenu. W latach 1995–1997 Ośrodek Sportu i Rekreacji przeprowadził 329 imprez sportowych, w których wzięło udział 125 tysięcy uczestników.
Miasto od wielu lat jest miejscem, gdzie są rozgrywane mistrzostwa kraju w pływaniu, zapasach oraz ogólnopolskie i międzynarodowe wyścigi kolarskie i turniejów szachowych. To tutaj odbywa się wojewódzka inauguracja Dni Olimpijczyka. W poprzednich latach w Raciborzu odbyły się Mistrzostwa Polski w szachach i akrobatyce, Ogólnopolskie Dni Kultury Fizycznej, a także Centralna Inauguracja Sportowego Roku Szkolnego.
Racibórz jest miastem, w którym funkcjonuje zamknięty cykl szkolenia sportowego, który rozpoczyna się od klas sportowych, poprzez doskonalenie umiejętności w Zespole Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego, kończąc na możliwości kontynuowania nauki w Kolegium Nauczycielskim.
Trasa rowerowa nr 6, która prowadzi zeSławkowa do granicy polsko-czeskiejKrzanowice/Strahovice. Częściowo prowadziszlakiem im. Husarii Polskiej, a ukazuje walory przyrodnicze i architektoniczne terenu przez który prowadzi. Odcinek od Raciborza do granicy ma długość 19 km.
Racibórz jest pierwszą gminą wPolsce i wEuropie, która zdobyła certyfikatISO 14001. Miasto wprowadza nowatorskie rozwiązania w zakresieochrony środowiska, m.in. w zakresie gospodarki odpadami, edukacji ekologicznej i ochrony przyrody[195]. W mieście na każdym osiedlu znajdują się odpowiednie kontenery do segregacji odpadów, natomiast do domów jednorodzinnych dostarczane są odpowiednie worki.
↑abGemeindelecikon für die Provinz Schlesien, Auf Grund der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderen amtlichen Quellen bearbeitet vom Königlichen Statistischen Bureau. Berlin: 1898, s. 422–423.
↑abPaweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 72.
↑G. Hyckel: Die deutsche Besiedlung des Ratiborer Landes. Glewitz: 1939, s. 14.
↑abStatistik des Deutschen Reiches, tom 568, Volks-, Berufs- und Betriebszählung vom 17. V. 1939. 1939, s. 41–43.
↑abPaweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 74.
↑abBiuletyn statystyki ludności. 1959. Brak numerów stron w książce
↑Johann Adam Valentin Weigel: Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien, Siebenter Theil, Die Fürstenthümer Oels, Trachenberg, Neiße und Rattibor. Berlin: 1803, s. 163.
↑Felix Triest: Topographisches Handbuch von Oberschlesien, 2. Teilband. Breslau: 1865, s. 656.
↑Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Schlesien und ihre Bevölkerung, nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. Dezember 1871 bearbeitet und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. Breslau: 1874, s. 358–359.
↑Statistik des Deutschen Reiches, tom 454, Volks-, Berufs- und Betriebszählung vom 16. VI. 1933. 1933, s. 42.
↑abcLokalny program rewitalizacji miasta Racibórz na lata 2007–2013. Racibórz. s. 15.
↑abStrategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006–2015. Racibórz. s. 19.
↑Racibórz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑Leszek Kosiński: Pochodzenie terytorialne ludności ziem zachodnich w 1950 r.. T. Zeszyt 2. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Geografii, 1960, s. Tabela 1.
↑Strategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006–2015. s. 20.
↑abStrategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006–2015. s. 21.
↑DorotaD.BorowiczDorotaD.,Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II wojny światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 39,ISBN 83-229-2569-7,OCLC69318732.
Strategia rozwoju miasta Racibórz na lata 2006–2015. Racibórz. Brak numerów stron w książce
Racibórz wczoraj i dziś...KazimierzK.Frączek, Racibórz: wyd. R.A.F. SCRIBA, 1998,ISBN 83-87151-01-7,OCLC749205111. Brak numerów stron w książce
J. Szczęsny,Racibórz w fotografii Bolesława Stachowa, Katowice 1998, wyd. Infomax Katowice
G. Wawoczny,Dawny Racibórz, Racibórz 2002, wyd. WAW
G. Wawoczny,Racibórz nieznany, Racibórz 2003, wyd. WAW
Alojzy Nowara: Zarys Dziejów Raciborskiego. W: Wypisy do Dziejów Raciborskiego. Franciszek Hawranek (red.). Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1975. Brak numerów stron w książce
Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2008.ISBN 978-83-89802-73-6. (pol.). Brak numerów stron w książce
Praca zbiorowa pod redakcjąJana Kantyki: Racibórz: Zarys rozwoju miasta. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1981.ISBN 83-216-0140-5. (pol.). Brak numerów stron w książce
Marcin Kutzner: Racibórz. Śląsk w zabytkach sztuki. Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965. (pol.). Brak numerów stron w książce
Iwona Baturo: Racibórz. Miasto na czasie. Kraków: Amistad Sp. z o.o., 2009.ISBN 978-83-7560-058-2. (pol.). Brak numerów stron w książce
Norbert Mika, Šárka Bělastová: Wspólne raciborsko-opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji regionalnej. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna „WAW”, 2000.ISBN 83-912030-4-2. (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2004–2015. Racibórz: marzec 2004. Brak numerów stron w książce
Program ochrony środowiska Gminy Racibórz na lata 2008–2015. Racibórz: czerwiec 2008. Brak numerów stron w książce
Plan gospodarki odpadami dla Gminy Racibórz na lata 2005–2015. Racibórz: 2005. Brak numerów stron w książce
.svg)
_2.JPG)
_w_Raciborzu_6.JPG)
.jpg)
.JPG)
