Pyteasz z Massalii (także:Pyteas, ur. ok.350 p.n.e. wMassalii (dzisiejszaMarsylia);stgr.Πυθέας ὁ ΜασσαλιώτηςPytheas ho Massaliotes) –grecki podróżnik i geograf.
Około 310 r. p.n.e. wyruszył w podróż na północ. Pokonując obawy potęgowane opowieściamiFenicjan o zagrożeniach czyhających na żeglarzy pozaGibraltarem, wypłynął na wodyOceanu Atlantyckiego. Żeglując głównie nocami (dla uniknięcia fenickich okrętów wojennych panujących i na tym akwenie)[2] wzdłuż wybrzeży dzisiejszejPortugalii,Hiszpanii iFrancji, dotarł do brzegówBrytanii, którą opłynął, następnie doIrlandii iWysp Szetlandzkich, jak również przypuszczalnie dalej, aż doIslandii – co dziś większość badaczy[kto?] przyjmuje za najbardziej prawdopodobne usytuowanie opisanej przez niegoUltima Thule. Osiągnął również ujścieŁaby i pozostawił pierwsze wiadomości oGermanach.
Jego obserwacje zamarzniętego morza, gdzie – jak pisał[gdzie?] –nie ma już różnicy między lądem a morzem i powietrzem, a substancji łączącej wszystko nie sposób przebyć pieszo ani statkiem, zostały zinterpretowane przezNansena jako opiskaszy lodowej, która we mgle przy brzegach dryfujących lodów rzeczywiście tak może wyglądać. Ten ostatni etap żeglugi był wyjątkowo śmiałym przedsięwzięciem, gdyż wymagał zapuszczenia się na otwarty północny ocean (dotychczas żeglowano głównie przy brzegach), dotąd zupełnie nieznany.
Opisy Pyteasza były tak niewiarygodne dla współczesnych, że wielu autorów starożytnych (wśród nichStrabon) wyśmiewało jego relacje o ogromnychpływach czy też o dniach trwających 19 godzin, a także o warunkach żeglugi wśród lodów.
(...) Pyteasz twierdzi, ze o jeden dzień drogi od estuarium oceanii Metuonis leży wyspa Abalus zwana też Balcią. Tam podczas wiosennych sztormów morze wyrzuca na brzeg wielkie ilości bursztynu. Mieszkańcy używają go zamiast drew do ognia i sprzedają swym sąsiadom (...)
Jego dziełoO Oceanie (Perí Okeanu) zachowało się we fragmentach do naszych czasów.
↑EdwardE.Brooke-HitchingEdwardE.,The Golden Atlas: The Greatest Explorations, Quests and Discoveries on Maps, 2018, s. 23.
↑Niektórzy badacze tematu są zdania, iż niemożliwe było wówczas przeprawienie się przez znajdującą się w rękachKartagińczyków, zazdrośnie przez nich strzeżonąCieśninę Gibraltarską. Wysuwają oni hipotezę o alternatywnym przebiegu pierwszego etapu podróży: miała ona przebiegać drogą lądową wzdłużRodanu, następnie Pyteasz przeprawiając się nieopodal współczesnego miastaSt. Étienne kuLoarze, dążył jej biegiem aż do osiągnięcia wybrzeżyZatoki Biskajskiej, nieopodal współczesnego miastaSaint-Nazaire (Jerzy Strzelczyk:Odkrywanie Europy, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2000, s. 144,ISBN 83-7177-010-3).
↑Sfabularyzowaną relację z odtworzonej podróży Pyteasza dał francuski archeolog Ferdinand Lallemand w paradokumencieJournal de bord de Pythéas (wyd. polskieDziennik pokładowy Pyteasza, Warszawa: „Iskry”, 1960).
↑Wielka Historia Świata (red.Aleksander Krawczuk). Tom 3:Świat okresu cywilizacji klasycznych, Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005, s. 236,ISBN 83-85719-84-9.
↑Wielka Historia Świata. T. 10, Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 67,ISBN 83-7425-365-7.
