| II wojna światowa,front wschodni,operacja wiślańsko-odrzańska | |||
 | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | III Rzesza, obecniePolska | ||
| Przyczyna | ofensywa polsko-radziecka 1945 | ||
| Wynik | zwycięstwo Wojska Polskiego i Armii Czerwonej | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| brak współrzędnych | |||
Przełamanie Wału Pomorskiego – walki jednostek1 Armii Wojska Polskiego iArmii Czerwonej w ramachoperacji wiślańsko-odrzańskiej zakończone przełamaniemniemieckiej obrony opartej na umocnieniachFestungsfront im Oder-Warthe Bogen budowanych w latach 1934-1944.
Osobny artykuł:Wał Pomorski.Niemcy wybudowali Wał Pomorski w latach 1932–1945 na granicy niemiecko-polskiej. Był linią umocnień ciągnących się około 275 kilometrów. Liczył około 900 schronów żelbetowych oraz stanowisk ogniowych różnego rodzaju i przeznaczenia. Umocnienia żelbetowe i betonowe uzupełnione były transzejami strzeleckimi, rowami łączącymi i schronami drewniano – ziemnymi oraz zaporami inżynieryjnymi. W l. 1944 – 1945 Wał był modernizowany na głównej pozycji obronnej. Wał tzw. linia D-1 ciągnęła się odUstki przezSłupsk,Szczecinek,Krągi, na zach. odNadarzyc,Wałcz, zachodni brzegDrawy, płn. brzegNoteci doSantoka. Od rej. Szczecinka na zachodnim brzeguGwdy przygotowana była pozycja polowa (pas przesłaniania) obejmującaPodgaje,Jastrowie iPiłę. Na linii:Kołobrzeg,Białogard,Połczyn-Zdrój,Choszczno,Gorzów Wielkopolski ciągnęła się polowa linia Wału częściowo ufortyfikowana tzw. linia D-2.
Po wyzwoleniu Warszawy 1 AWP wykonywała w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej marsz-manewr wzdłuż lewego brzegu Wisły doBydgoszczy, zabezpieczając styk między 1 i2 Frontem Białoruskim. Na podstawie dyrektywy operacyjnej dowódcy 1 FB z 28 stycznia 1945 r. przeszła 29 stycznia do pierwszego rzutu 1 FB i z rejonu Bydgoszczy w kierunku:Jastrowie,Iłowiec,Poźrzadło Wlk.,Suchań,Widuchowa rozpoczęła marsz z zadaniem prowadzenia natarcia i osłony północnego skrzydła frontu[2] i do 6 lutego 1945 roku wyjścia nad Odrę[3]. Wynika z tego, że średnie tempo natarcia powinno wynosić ponad 27 kilometrów na dobę[4]. Sąsiadami 1 AWP były jednostki radzieckie: z prawej 2 Korpus Kawaleryjski, z lewej47 Armia[5]. Marsz ubezpieczony odbywał się w dwóch kolumnach[6]. 30 stycznia pod Złotowem4 Dywizja Piechoty nawiązała styczność ogniową z nieprzyjacielem. 31 stycznia obie kolumny walczyły już nad Gwdą z broniącymi pozycji polowej na linii Podgaje, Jastrowie,Ptusza wojskami niemieckimi[6]. Na kierunku działania 1 AWP broniła się15 Dywizja Piechoty SS[a] z 16 KA 2 Armii. 1 – 3 lutego, walcząca na prawym skrzydle armii1 Dywizja Piechoty stoczyła walkę o Podgaje[3]. Na skutek poniesionych strat, po zdobyciu miejscowości dywizja przeszła do II rzutu armii[6]. Na jej miejsce weszła6 DP.4 DP, działająca w lewej kolumnie Armii, 31 stycznia opanowała Ptuszę i podeszła podSzwecję. 2 lutego i w nocy 2/3 10 pp z 4 DP i 16 pp z 6 DP stoczyły walkę o Jastrowie opanowując je. W czasie walk opas przesłaniania Wału, na skutek oddalenia walczących wojsk od baz zaopatrzenia oraz śnieżyc, wystąpiły trudności z zaopatrzeniem oddziałów w paliwo i amunicję. Czołgi i artyleria pozostawały w tyle i nie zawsze wspierały walczące oddziały. Do 4 lutego 4 i6 Dywizja Piechoty podeszły pod główną pozycję Wału biegnącą za jeziorami: Dobre, Zbiczno, Smolne, Łubianka. Pozycji tej broniło 11 batalionów piechoty i 140 dział pancernych, dział artyleryjskich i moździerzy dywizji „Märkisch Friedland”[b], 48 pułk zmotoryzowany, dwa bataliony niszczycieli czołgów: „Emil” i „Friedlich” i oddziałyVolkssturmu. W pasie działania 1 AWP było 35 schronów żelbetowych[6].Przełamanie wykonywały 4 i 6 DP wsparte 1 i5 Brygadą Artylerii Ciężkiej,11 Pułkiem Artylerii Haubic,8. i10 batalionami saperów. 5 lutego oddziały 6 DP związały walką jednostki niemieckie na Nadarzyckim Rejonie Umocnionym.
Osobny artykuł:Walki o Nadarzyce.4 DP wiązała walką Niemców na przesmyku Morzyca, między jeziorami Dobre i Zbiczno. W czasie walk 11 pp przeniknął na tyły Niemców, dwa jego bataliony zostały okrążone[3]. Dowódca 4 DP wprowadził nowe siły: 10 pp, 1/11 pp i 2/12 pp i do świtu 6 lutego ponownie włamał się w ugrupowanie nieprzyjaciela[5]. Walcząc wokrążeniu bataliony 11 pp umożliwiły siłom głównym 4 DP dokonać wyłomu o szerokości 3 km i głębokości 4 km. W wyłom gen.Popławski wprowadził 1 DP. Dywizje pogłębiły wyłom w Wale do szosyCzaplinek –Wałcz, na odcinkuIłowiec –Dobrzyca.
Osobny artykuł:Bitwa o Dobrzycę.7 lutego dowódca armii skierował do Nadarzyc3 DP i13 Pułk Artylerii Pancernej. 6., 1. i 4 DP kontynuowały natarcie. W końcu dnia osiągnęły rejon: Iłowiec, Wielboki, Dobrzyca, Golce. Także 7 lutego 1 AWP razem z radzieckimi związkami operacyjnymi[c] osiągnęły rubież dogodną do obrony:Łubowo, Czaplinek,Złocieniec,Drawsko Pomorskie,Ińsko,Stargard.
Osobny artykuł:Bitwa pod Jaksicami (1945).1 AWP uderzyła głównymi siłami na Czaplinek, 4 DP naKarsibór –Lubno. 8 lutego 4 DP zaczęła wychodzić na skrzydło i tyły Wałeckiego Zgrupowania, atakowanego od czoła przez 47 A. Dowódca frontu wstrzymał uderzenia 1 AWP na płn. zachód i nakazał uderzyć dwoma dywizjami i brygadą pancerną w kierunkuKolno,Piecnik iMirosławiec. 9 lutego utworzono silne zgrupowanie uderzeniowe w składzie: 1 i 2 DP,1 Warszawska Brygada Pancerna,4 Pułk Czołgów Ciężkich,13 Pułk Artylerii Pancernej,1 Brygada Artylerii Armat,2 Brygada Artylerii Haubic,4 Brygada Artylerii Przeciwpancernej,1 Pułk Moździerzy oraz 8 i 11 bataliony saperów[5]. 9 lutego zgrupowanie przełamało obronę na kierunku Piecnika, a 10 opanowało Mirosławiec. W ten sposób 1 AWP przełamała obronę niemiecka na głębokość 30 km, wyszła na tyły zgrupowania wałeckiego i przecięła mu drogę odwrotu[d]. Do 12 lutego jednostki 1 AWP zostały zatrzymane na rubieży:Łowicz Wałecki,Żabin,Sośnica,Świerczyna,Będlino (wył), płn. skraj Nadarzyc,Borujsko (wył)[5], gdzie Niemcy zorganizowali obronę na pozycji ryglowej.
W bitwie o Wał Pomorski w okresie od 30 stycznia do 11 lutego straty 1 AWP wyniosły: 1780 poległych, 2767 zostało rannych, a 1055 zaginęło[7]. Straty niemieckie wyniosły ok. kilku tys. żołnierzy oraz ok. 1,5 tys. wziętych przez Polaków do niewoli[5]. Jednostki 1 AWP zniszczyły lub zdobyły 30 czołgów i dział pancernych, 130 dział i moździerzy, 630 samochodów, zniszczyły 27 schronów bojowych[6].
W okresie 1–11 lutego w czasie walk o Wał Pomorski Polacy zdobyli m.in.: Złotów (30–31 stycznia), Jastrowie (3 lutego), Dobrzycę (5–8 lutego), Nadarzyce (5–6 lutego), Mirosławiec (10 lutego),
Walki żołnierza polskiego o przełamanie Wału Pomorskiego zostały upamiętnione naGrobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic po 1990 r. „WAŁ POMORSKI 1 – 10 II 1945”.
W miejscowościGolce w okresiePolski Ludowej umieszczono głaz poświęcony walkom stoczonym przez11 pułk4 Dywizji Piechoty LWP w nocy z 7 na 8 lutego 1945 o zdobycie miejscowości i poszerzenie wyłomu w głównej pozycji Wału Pomorskiego[8].
Są organizowane równieżrekonstrukcje walk podczas przełamywania Wału Pomorskiego[9]. W 2010 w inscenizacji wzięło udział blisko 120 osób z grup rekonstrukcyjnych z Polski, Łotwy i Estonii, m.in. Grupa Inscenizacji Historycznych Pomerania 1945, Lubuskie Towarzystwo Rekonstrukcyjne, GRH Salamandra, GRH Gryf, GRH Teatrum Historica, GRH 62. Pułku Piechoty Bydgoskiej, Pomorskie Muzeum Wojskowe w Bydgoszczy oraz GRH Reichsof[10].
Od 2013 r. Stowarzysze Historyczne „Erika” realizuje projekt „Przełamanie Pommernstellung – bitwa o Wał Pomorski” – w historycznym czasie – początek lutego, w historycznych miejscach – Szwecja, Zdbice, Nadarzyce, Golce, w historycznych mundurach – rekonstruktorzy 1 AWP, z całej Polski, maszerują dawnymi szlakami bojowymi w oparciu o reprinty map, szukając dawnych miejsc, żyjąc przez kilka dni tak, jak żyli kilkadziesiąt lat wcześniej polscy żołnierze[11].
