| Prosaurolophus | |||
| Brown, 1916 | |||
| Okres istnienia: 75 mln lat temu | |||
 Prosaurolophus maximus | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | prozaurolof | ||
| Gatunki | |||
| |||
| |||
Prozaurolof (Prosaurolophus) –rodzajdinozaura kaczodziobego żyjącego wpóźnej kredzie wAmeryce Północnej. Odkrycia pozostałości co najmniej dwudziestu pięciu osobników należących do dwóch gatunków, w tym zarównoczaszek, jak iszkieletów. Pomimo tego nie należy do najlepiej znanych opinii publicznej dinozaurów.Skamieniałości tego liczącego 9 metrów długości stworzenia znaleziono wpóźnokampańskiejformacji Dinosaur Park wAlbercie i prawie współczesnej jejmontańskiejformacji Two Medicine, liczą one sobie około 75 milionów lat. Najbardziej charakterystyczna cecha zwierzęcia to niewielki, lecz masywny grzebieniem tworzony przezkości nosowe, sterczący przedoczami.
Gatunek typowy,P. maximus, opisał w 1916 amerykański paleontologBarnum Brown zAmerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Kolejny gatunek,P. blackfeetensis, został nazwany przezJacka Hornera zMuseum of the Rockies w 1992. Różnią się one głównie wielkością grzebienia i proporcjami w obrębie czaszki.
Prosaurolophus był dużym kaczodziobym. Jego najbardziej kompletne znalezisko cechuje się mierzącą 0,9 metra długości czaszką, przy czym cały szkielet liczy sobie 8,5 metra[2]. Zwierzę miało niewielki, gruby, trójkątny grzebień przed oczami, którego wklęsłe boki tworzyły wgłębienia.Kość ramienna była względnie krótka[3].
Budowa prozaurolofa nie wyróżniała go spośród kaczodziobych. Jak prawie wszystkiehadrozaury, cały przód jego czaszki, spłaszczony i poszerzony, tworzył dziób idealny do skubanialiści i gałązek północnoamerykańskich lasów. Podobnie jak u innych hadrozaurów w tylnej części pyska znajdowało się kilkaset zębów służących do miażdżenia pokarmu przed połknięciem[4].
Wyróżniane gatunki różniły się, jak już wspomniano, detalami budowy grzebienia. Poza tym z profilu twarzP. blackfeetensis rekonstruuje się jako bardziej stromą i wyższą niż uP. maximus. U tego pierwszego grzebień podczas wzrostu ulegał przemieszczeniu do tyłu, w kierunku oczu[5].
| Hadrosaurinae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Z powodu nazwy prozaurolofa łączy się zwykle zzaurolofem. Ich pokrewieństwo stanowi jednak kwestię dyskusyjną. Niektórzy autorzy uznają bliskie pokrewieństwo zwierząt[6][7], podczas gdy inni nie, umieszczając prozaurolofa bliżejbrachylofozaura,edmontozaura,grypozaura imajazaury[4]. W każdym razie lokuje się go w podrodziniehadrozaurów płaskogłowych, co wiąże się z brakiem długiego wydrążonego grzebienia zdobiącego głowę.
Kladogram widoczny po lewej opiera się na pracyJacka Hornera,Davida B. Weishampela iCatherine Forster z 2004 w drugiej edycjiThe Dinosauria[4]. Według tej pracyProsaurolophus sytuuje się blisko rodzajów takich, jak grypozaur. Należy pamiętać, że to tylko jeden z wielu zaproponowanych dla dinozaurów kaczodziobych.
W 2014 został wraz z zaurolofem i wydzielonym właśnie zSaurolophus rodzajemAugustynolophus do nowego plemieniaSaurolophini w obrębie podrodzinySaurolophinae[1].
ZnanypaleontologBarnum Brown znalazł kaczodziobą czaszkę w 1915 dlaAmerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej (AMNH 5836) w rzeceRed Deer wAlbercie, w okolicySteveville. W następnym roku opisał swe znalezisko jako nowy rodzajProsaurolophus. Naukowiec uzasadnił wybór takiej nazwy porównaniem z opisanym przez siebie w 1912 zaurolofem posiadającym podobny, choć nieco dłuższy i bardziej spiczasty grzebień[8]. Należący do czaszki pysk zniszczył się i został niewłaściwie zrekonstruowany jako zbyt długi[9]. Jednak późniejsze badania pokazały jego prawdziwy kształt, widoczny choćby w prawie komletnych szkielecie i czaszce opisanych przezWilliama Parksa w 1924[10]. W sumie odnaleziono od 20 do 25 osobników tego gatunku, w tym 7 czaszek i kilka szkieletów pozaczaszkowych[4].
Wyodrębnienie drugiego gatunku,P. blackfeetensis, bazuje na znalezisku należącym do Museum of the Rockies (MOR 454), opisanym przez innego znanego paleontologa, Jacka Hornera. Obejmuje ono pozostałości trzech lub czterech zwierząt odszukanych wmontańskimhrabstwie Glacier[5]. W tym przypadku szczątki spoczywały razem, co świadczy o wspólnym życiu tych prozaurolofów przynajmniej przez pewien czas. Prawdopodobnie zgromadziły się one wokół źródła wody, gdy zapanowała powódź[11]. Choć wiele nazw gatunków dinozaurów kaczodziobychzsynonimizowano ze sobą,P. blackfeetensis wydaje się pewny[4]
Formacja Dinosaur Park, z której pochodziProsaurolophus maximus, stanowi pozostałości rzeki płynącej niegdyś przezrówninę zalewową. GdyMorze Środkowego Zachodu posuwało się na zachód, był tobagnisty teren o morskim klimacie[12], cieplejszym niż dzisiejszaAlberta, bez mrozów. Występowały w nim okresy suche i wilgotne.Iglaste dominowały w koronach lasów, poniżej wpodszycie rosłypaprotniki (w tymolbrzymkowceCyatheales) irośliny kwiatowe[13]. W tej dobrze poznanej formacjiP. maximus pojawia się tylko w jej górnej części, w której przejawiał się większy, niż w dolnej wpływ morza. Jest jej najpopularniejszym hadrozaurem płaskogłowym, pojawia się pomiędzy osadami liczącymi od około 76 do około 74 milionów lat[14]. Formacja Dinosaur Park zachowała także szczątki wielu innych dobrze znanych dinozaurów zamieszkujących jej tereny. Należy wymienić roślinożerneceratopsy, jakcentrozaur,styrakozaur ichasmozaur, inne kaczodziobe, jakgrypozaur,korytozaur,lambeozaur iparazaurolof, orazpancerne, jakedmontonia ieuoplocefal. Mięsem żywiły siętyranozaury, jakgorgozaur[15].
Z kolei powstała w podobnym czasie formacja Two Medicine, ojczysta dlaP. blackfeetensis, znana jest ze skamieniałych dinozaurzych gniazd,jaj i młodych należących do kaczodziobychhipakrozaura imajazaury oraz drapieżnegotroodona. Do mięsożerców zaliczamy w niej też przedstawicielatyranozaurówdaspletozaura, członkacenagnatówchirostenota idromeozaurybambiraptora izaurornitolesta, do roślinożerców zaś ankylozaury edmontonię i euoplocefala, podobnie, jak w przypadku formacji Dinosaur Park,hipsylofodontaorodroma i dinozaury rogate:achelozaura,brachyceratopsa,einiozaura istyrakozaura (dokładniej gatunekS. ovatus)[15]. Formacja Two Medicine leżała dalej od morza i wyżej, niż Dinosaur Park, była też bardziej sucha[11].
Jakohadrozaur, prozaurolof był dużymroślinożercą oczaszce skomplikowanej budowy, umożliwiającej miażdżące ruchy przypominające żucie. Jego baterie policzkowe zawierały setki zębów, zastępowanych w sposób ciągły. Tylko nielicznych z nich dinozaur kiedykolwiek użył. Zwierzę zrywało pokarm roślinny swym szerokim dziobem, po czym umieszczało w strukturach przypominających policzki. Żywiło się roślinami na wysokości od poziomu gruntu do około czterech metrów. Jak inne kaczodziobe,Prosaurolophus mógł poruszać się na dwóch lub czterech łapach[4].
Pozostałości w skałach wskazują na stadny tryb życia osobników tego rodzaju przynajmniej przez część roku[11]. Dodatkowo wymienia się kilka potencjalnych sposobów, za pomocą których prozaurolof komunikował się z innymi przedstawicielami swej grupy. Ważną rolę gra tu kostny grzebień na twarzy, być może występowały też uchyłki nosowe. Miałyby one formę nadmuchiwanych powietrzem worków z tkanek miękkich, ukrytych w głębokich zagłębieniach oskrzydlających grzebień i wydłużonych otworach na nozdrza. Zwierzę mogło ich używać do przekazywania sygnałów zarówno wzrokowych, jak i słuchowych[16].
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
