Na świecie żyje obecnie ok. 800 milionów protestantów, co stanowi ok. 40% wszystkich chrześcijan[2]. Stawia to protestantyzm na drugim miejscu pokatolicyzmie pod względem liczby wiernych związanych z tym nurtem chrześcijaństwa. Protestantyzm jest najdynamiczniej rozwijającą się gałęzią chrześcijaństwa[3][4][5]. Każdego dnia przybywa 57 tysięcy protestantów, w tym 37 tysięcy charyzmatycznych i 20 tysięcy klasycznych[2].
Podstawowe założeniateologii protestanckiej można ująć wpięciu zasadach protestantyzmu, które przyjmowane są we wszystkich Kościołach chrześcijańskich należących do tej gałęzi chrześcijaństwa. Są to:
Termin „protestantyzm” pochodzi od protestu złożonego przez ewangelików (luteran) 6 księstw i 14 miast w 1529 roku podczassejmu Rzeszy w Spirze przeciw uchwale zabraniającej przechodzenia naewangelicyzm[6].
Ze względu na dużą zbieżność głównych założeń XVI-wiecznej reformacji z postulatami wcześniejszych ruchów o podobnym charakterze, lecz występujących na mniejszą skalę, mianem protestantyzmu można określić także te przejawy jawnego przeciwstawiania się doktrynom i elementom tradycji Kościoła Rzymskiego na przestrzeni dziejów, które cechowała ta sama myśl teologiczna. Chodzi tu w szczególności owaldensów orazhusytów, których część przyłączyła się do Reformacji, mając identyczne poglądy w kwestiach, postrzeganych jako kluczowe dla protestantów:
przyjęcie zasady nadrzędności Pisma Świętego nadTradycją;
uznanieJezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi;
Teologia protestancka zawsze podkreślała główne doktryny biblijne dotyczące boskości Chrystusa, jego narodzenia z Dziewicy, śmierci za grzechy ludzkości, zmartwychwstania w ciele, wniebowstąpienia oraz powtórnego przyjścia. Podkreślano także konieczność łaski Bożej i Ducha Świętego do prowadzenia świętego życia.
Powyższe cechy odróżniały więc protestantów od herezji znanych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, gdyż w zdecydowanej większości przypadków uznawali oni wyznanie wiarySoboru Nicejskiego I z 325 roku. Z tejże racjikatarów nie można traktować jako wyznania o charakterze protestanckim, jak to ma miejsce w przypadku waldensów. Z drugiej strony charakterystyczne postulaty protestantów czynią ich nurtem chrześcijaństwa w pełni odrębnym odkatolicyzmu, a różnice są znacznie bardziej widoczne, niż ma to miejsce w przypadkuprawosławia czyanglikanizmu (mimo iżanglikanizm, zgodnie z zasadami Symboliki, jest powszechnie uznawany za wyznanie protestanckie, należy zaznaczyć, iż w początkach swego istnienia był kościołem narodowym i stał w opozycji do pozostałych nurtów chrześcijaństwa – anglikanie, głównie z powodów politycznych, prześladowali zarówno katolików, jak i protestantów). Istotną rolę w głoszeniu tez, które można uznać za prekursorskie dla protestantyzmu, odegraliWigilancjusz (IV wiek) iKlaudiusz z Turynu (IX wiek).
W roku 1173 kupiec lyoński,Piotr Waldo, w czasie wielkiego głodu pod wpływem lektury Ewangelii rozdał część swego majątku ubogim pozostawiając resztę żonie i córkom. Następnie podjął działalność wędrownego kaznodziei, głosząc potrzebę ubóstwa oraz występując przeciwko grzechom pospólstwa i kleru, czym pozyskał licznych naśladowców. Waldo i jego zwolennicy sprzeciwiali się istniejącej hierarchii kościelnej, wyłącznemu prawu duchownych do nauczania w sprawach wiary, kultowi relikwii, świętych i obrazów, a także sprzedawaniu odpustów i przymusowym dziesięcinom na rzecz Kościoła rzymskiego. Byli przeciwni stosowaniu wszelkiej przemocy, w tym prowadzeniu wojen oraz karze śmierci[7]. Za podstawę doktryny uznawali wyłącznie Pismo Święte (przetłumaczone na życzenie Valdèsa na język prowansalski), co razem z ich pozostałymi postulatami czyniło z nich prekursorów Reformacji. Po 1184 Kościół rzymskokatolicki ostro wystąpił przeciwko waldensom, w wyniku czego zostali niemal całkowicie wytępieni przezInkwizycję. Część z nich powróciła do kościoła rzymskiego, zaś radykalna grupa lombardzka połączyła się później z humiliatami,braćmi czeskimi, husytami czykalwinistami. Pomimo intensywnych prześladowań gminywaldensów zdołały przetrwać w wysoko położonych rejonach Włoch i Szwajcarii, gdzie istnieją do dziś[8].
John Wycliffe, duchowny i teolog katolicki, kierownik katedry teologii uniwersytetu wOksfordzie znany jest głównie jako inicjator pierwszego tłumaczenia całej Biblii na język angielski. Wystąpił przeciwko prymatowi papieży, niezbędności kapłanów jako pośredników między człowiekiem a Bogiem umożliwiających osiągnięcie zbawienia, konieczności wyznawania wszystkich grzechów kapłanom, przepychowi i bogactwu kleru, zakonom i przymusowemu celibatowi księży, kultowi relikwii, obrazów i świętych oraz sensowi odbywania pielgrzymek. Zaatakował również jeden z głównych dogmatów Kościoła rzymskiego – naukę o transsubstancjacji, według której chleb i wino zostają przemienione w ubóstwione ciało Jezusa, dzięki czemu spożywający Eucharystię, będącą wcieleniem bóstwa, mogą utrzymywać łączność z Chrystusem, zaś On sam może być obecny w ich życiu.
Część studentów z Oksfordu, wędrując w parach jako kaznodzieje, rozniosła naukę Wiklefa po całej Anglii, gdzie nazwano ichlollardami. Potępieni przez Kościół rzymskokatolicki w 1377 i 1382 byli prześladowani, szczególnie po roku 1400 za czasówHenryka IV, zdziesiątkowani zdołali jednak przetrwać w ukryciu aż do czasów reformacji[9].
Savonarola był i pozostaje postacią dosyć kontrowersyjną, gdyż nawet sam Kościół rzymski do dziś nie może się zdecydować, czy określać go mianem świętego czy heretyka. W swych działaniach przypominał postaćJana Kalwina, przez co część protestantów postrzega w nim prekursora reformacji.
Głównymi cechamiwyznań protestanckich są: uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (zasadaSolus Christus), odrzucenie Tradycji przyjmowanej przez katolicyzm za równorzędną z Pismem Świętym podstawę wiary (zasadaSola Scriptura), przyjęcie, że podstawązbawienia jest łaska (zasadaSola Gratia), przyjmowana przez wiarę, a nie przez dobre uczynki albo praktyki religijne (zasadaSola Fide). Ponadto protestanci odrzucaliodpusty, doktrynęczyśćca, kult maryjny iświętych,celibat księży, władzę papieską i liturgię w językułacińskim.
Dyskusje wśród teologów protestanckich dotyczyły m.in. znaczenia sakramentu eucharystii (realnego czy symbolicznego), predestynacji bądź udziału woli w zbawieniu (arminianizm czy kalwinizm), charakteru sakramentuchrztu (chrzest wiernych czy chrzest niemowląt), ustroju kościoła (episkopalizm, prezbiterianizm i kongregacjonizm). Spory te doprowadziły do wykrystalizowania się szeregu nurtów i różnorodności w łonie protestantyzmu.
Kształt reformacji angielskiej nadał królHenryk VIII, który zachował episkopalny ustrój Kościoła i wiele zasad katolickich. Tożsamość anglikańska opiera się w większym stopniu na wspólnej liturgii przy dużej wstrzemięźliwości w rozstrzyganiu problemów teologicznych. Połowiczność reformacji angielskiej i jej odgórny charakter spowodowały, że w Anglii powstawały ciągle nowe społeczności pogłębiające reformację – purytanie, baptyści,metodyści,kwakrzy,darbyści. Władcy Anglii chętnie pozbywali się dysydentów z Kościoła Anglii, ułatwiając ich przesiedlanie się do kolonii amerykańskich, co stało się przyczyną pluralistycznego i (z konieczności) tolerancyjnego charakteru protestantyzmu w USA.
W Niemczech duży wpływ na protestantyzm miały ruchpietystyczny oraz proces zjednoczenia (unii) kalwinów i luteran.Kościoły ewangelicko-unijne są współcześnie istotną formą organizacyjną Kościołów protestanckich. W Europie kluczowym czynnikiem integrującym Kościoły protestanckie jestKonkordia leuenberska.
konfesjonalizm / paleoortodoksja – nurt trzymający się literalnej interpretacji wyznań i katechizmów z czasów Reformacji, często krytycznie ustosunkowany zarówno do ruchu ekumenicznego (szczególnie dialogu z katolicyzmem), jak i nowoczesnego, „otwartego” ewangelikalizmu. Przykładami mogą być tu Kościoły wyznające ortodoksyjny kalwinizm, Wolny Prezbiteriański Kościół Szkocji[12] i Reformowane Zbory Holandii[13] czy też staroluterańskiKościół Synodu Missouri, a także neopurytańskie zbory zrzeszającereformowanych baptystów[14],
grupa pogranicza, reprezentowana głównie przezadwentyzm idarbyzm (tzw. braci ekskluzywnych), charakteryzująca się w większym lub mniejszym stopniu ekskluzywizmem zbawczym (zbawienie zastrzeżone dla kręgu adeptów danej wspólnoty);denominacje z tego kręgu niekiedy posiadają silne znamiona ewangelikalne i podlegają ewolucji w stronę przyjęcia zachowań właściwych dla pozostałych grup wewnątrzprotestanckich[15].
Rzeczywistość protestantyzmu dopełnia ogromna liczba społeczności mniej znaczących oraz niezależnych kościołów (zborów) lokalnych. Rozszczepienie protestantyzmu było jednym z najważniejszych powodów powstania ruchuekumenicznego. Obecnie jednak najważniejszy podział w łonie protestantyzmu przebiega w poprzek wymienionych wyznań i dzieli go na konserwatystów przyjmujących nieomylność Biblii, tradycyjnąetykę seksualną i tzw. poglądy „konserwatywne”, oraz liberałów przyjmujących historyczny charakter Biblii i doktryn, ordynowanie na urząd duchownego kobiet. Występują też społeczności umiejscawiające się pomiędzy tymi dwoma biegunami, aczkolwiek zdecydowanie bliżej bieguna nieliberalnego (teologicznie i w sferze moralności są one całkowicie nieliberalne, pozwalając jednak np. na ordynowanie kobiet). Rosnące znaczenie w protestantyzmie mają też ruchy ponadwyznaniowe, takie jak „Promise Keepers” czy kaznodzieje telewizyjni.
Przynależność do protestantyzmu niektórych grup jest przedmiotem kontrowersji – podobnie jak przynależność do chrześcijaństwa. Często odmawia się tej nazwy wyznaniomantytrynitarnym (zaprzeczającym, że Jezus Chrystus jest Bogiem, bądź głoszącym, że jest On jedynym Bogiem w pełni tożsamym zOjcem iDuchem Świętym w jedno- a nie trójosobowym istnieniu; to drugie podejście jest już raczej bezdyskusyjnie zaliczane do protestantyzmu, choć traktowane jako nieortodoksyjne. Niektóre z tych wyznań powstały w wyniku Reformacji bądź zostały utworzone z wyznań protestanckich – jakbracia polscy,Świadkowie Jehowy (sami również nie zaliczają siebie do protestantów[16]),chrystadelfianie czyunitarianie. Do nurtu protestanckiego nie zalicza sięscjentystów, a takżemormonów, wyrosłych z opozycji do grup protestanckich. Dyskutowana jest także przynależność do protestantyzmuadwentystów[17] ikwakrów.
↑Natalia Pater-Ejgierd: Kultura wizualna a edukacja. [w:]Słowo i obraz [on-line]. books.google.pl, 2010. [dostęp 2022-04-07]. (pol.).
↑abJay Diamond, Larry. Plattner, Marc F. and Costopoulos, Philip J.World Religions and Democracy. 2005, page 119.(also in PDF file, p49), saying „Not only do Protestants presently constitute 13 percent of the world’s population–about 800 million people–but since 1900 Protestantism has spread rapidly in Africa, Asia, and Latin America.”.
↑Hillerbrand, Hans J.,"Encyclopedia of Protestantism: 4-volume Set", p. 1815, "Observers carefully comparing all these figures in the total context will have observed the even more startling finding that for the first time ever in the history of Protestantism,Wider Protestants will by 2050 have become almost exactly as numerous as Roman Catholics—each with just over 1.5 billion followers, or 17 percent of the world, with Protestants growing considerably faster than Catholics each year."
↑Marian Banaszak,Historia Kościoła Katolickiego, t. 2 (średniowiecze), s. 166-167.
↑Popularna Encyklopedia Powszechna (Fogra Oficyna Wydawnicza: Kraków, 1997), t. 19, s. 25.
↑Dwanaście Postulatów Lollardów (wersja oryginalna w języku angielskim(inne języki)); Marian Banaszak, ibid., s. 248-249;Popularna encyklopedia powszechna, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 1997, t. 19, s. 175 oraz t. 9 (1995), s. 192.
↑abAnabaptyści, [w:]Religia. Encyklopedia PWN tom 1,TadeuszT.Gadacz (red.),BogusławB.Milerski (red.),JerzyJ.Bagrowicz, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 199,ISBN 83-01-13415-1,ISBN 83-01-13414-3,OCLC830307486.
.svg)
_ID_613039.jpg)
