Proboszcz (zniem.Propst, a to odłac.praepositus, przełożony; łac. odpowiednik toparochus, zgr.πάροικοςparoikos, sąsiad),pleban (łac.plebanus odplebs lud) –duchowny, na ogół w stopniuprezbitera, zarządzający gminą kościelną (parafią).
WKościele katolickim proboszcz jest mianowanym przezbiskupaduszpasterzem i zarządcąparafii. Jest więc odpowiedzialny za duszpasterstwo parafian idobra materialne parafii. Status proboszczaprawo kanoniczne określa sformułowaniem:Własny pasterz zleconej sobie parafii pod władzą biskupa (Pastor proprius paroeciae sibi commissae sub auctoritate Episcopi – kan. 519).
Proboszczem zostać może wyłącznieprezbiter, którego poglądy są zgodne zmagisterium Kościoła i który nie budzi zastrzeżeńobyczajowych i moralnych. Jeżeli prezbiter żyje wmałżeństwie, jego żona i dzieci z nim mieszkające również nie mogą budzić zastrzeżeń obyczajowych. Ponadto musi być wolny od przeszkód prawnychprawa kanonicznego ipowszechnego. Kandydat na proboszcza musi potwierdzić swoją przydatność przez złożenie egzaminu przed własnym biskupem. Metodę i przedmiot egzaminu określa biskup.
Mianowany na proboszcza powinien swój urząd objąć na czas nieokreślony, ponieważ stałość ma być jednym z jego podstawowych przymiotów. Istnieje jednak możliwość, by urząd proboszcza obsadzany byłkadencyjnie. Taka decyzja wymaga jednak zgodyKonferencji Episkopatu wyrażonej w formiedekretu i potwierdzonej przezStolicę Apostolską.
W obsadzaniu urzędu proboszcza biskup działa w sposób wolny i niezależny. Powinien jednak wysłuchać w tej sprawie przede wszystkim opiniidziekana, oraz wszystkich,duchownych iświeckich, którzy mu w tej decyzji mogą służyć radą.
Mianowanego proboszcza w objęty urząd i parafię wprowadza jegoordynariusz w sposób przyjęty zwyczajowo w danejdiecezji. Minimalną formą wprowadzenia, wymaganą prawem kanonicznym jest publiczne przedstawienie parafianom dekretu o nominacji z wyznaczeniem daty jej obowiązywania. Jeżeli po wyznaczonym terminie, bez ważnej przyczyny, parafia nie zostanie objęta przez nominata, wówczas jego urząd biskup musi uznać za wakujący.
Jeżelistolica biskupia wakuje lub ma przeszkodę w działaniu dłużej niż rok zarządzający diecezją lub jejadministrator przejmuje prawo biskupa do mianowania proboszczów.
Parafia może mieć wyłącznie jednego proboszcza. Prawo kanoniczne dopuszcza jednak kilka przypadków szczególnych:
Do podstawowych obowiązków proboszcza należą:
Biskup może wyznaczyć do pomocy proboszczowiwikariusza i/lub diakona. Ponadto proboszcz powinien wspierać się w swych decyzjach opiniąrady parafialnej.
Owynagrodzeniu za pracę proboszcza decyduje jego biskup swoimi własnymi dekretami.
W czasie przeszkody działania funkcji proboszcza lub w czasie wakansu jego urzędu biskup wyznacza administratora parafii, który ma uprawnienia proboszcza. Zwyczajnym administratorem jest najstarszy nominacją wikariusz.
Utrata urzędu proboszcza następuje:
Sposób działania urzędu proboszcza reguluje wKościele łacińskimKodeks prawa kanonicznego (zwłaszcza w kan. 517–544), natomiast wkatolickich Kościołach wschodnichKodeks kanonów Kościołów wschodnich (zwłaszcza w kan. 281–300). Odwołanie proboszcza jest procedurą administracyjną. Na początku tej procedury biskup bada to, czy istnieje przyczyna, dla której proboszcz ma być odwołany, konsultuje się z dwoma proboszczami z zespołu kapłanów oraz przeprowadza z nimi dyskusje, a następnie może prosić proboszcza o zrzeczenie się urzędu. Proboszcz ma 15 dni na złożenie rezygnacji albo podjęcie obrony. Proboszcz może również nie odpowiedzieć na prośbę i nie podjąć obrony – wtedy biskup ponownie zwraca się z prośbą o zrzeczenie się urzędu. Jeśli proboszcz nadal nie reaguje, tzn. nie odpowiada na prośbę i nie podejmuje obrony, biskup może wydać dekret odwołania z parafii, który zostaje notyfikowany proboszczowi. Od momentu zakomunikowania dekretu proboszczowi winien on powstrzymać się od wykonywania obowiązków proboszcza, opuścić dom parafialny oraz przekazać własność parafii osobie, którą biskup wyznaczył do zarządzania parafią. Proboszcz ma prawo do zaskarżenia dekretu biskupa – aby skorzystać z tego prawa, proboszcz w ciągu 10 dni prosi biskupa o zmianę dekretu. Jeśli biskup podtrzymuje decyzję (nie zmienia dekretu), proboszcz ma prawo do rekursu hierarchicznego (rodzaj skargi kierowany do Stolicy Apostolskiej) – w tej sytuacji obowiązuje dekret biskupa, a więc proboszcz powinien opuścić dom parafialny i powstrzymać się od wykonywania swoich obowiązków, a biskup powierza parafię administratorowi (nie może wyznaczyć nowego proboszcza do czasu rozpatrzenia rekursu przez Stolice Apostolską, bowiem jeśli Stolica Apostolska uchyliłaby dekret biskupa i przyznała rację dotychczasowemu proboszczowi, okazałoby się, że w parafii urzęduje dwóch proboszczów, a jest to sytuacja niedopuszczalna przez Kodeks prawa kanonicznego)[1].
W kościołach protestanckich proboszczowie na ogół pochodzą z wyboru. Np. wKościele Ewangelicko-Augsburskim w RP proboszcza wybierają na 10-letnią kadencję członkowie parafii posiadający czynne prawo wyborcze (rozróżnić trzeba to stanowisko odproboszcza-administratora mianowanego przezKonsystorz). W niektórych Kościołach zamiast terminu proboszcz stosuje się terminpastor.
Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,rozbuduj ją.Wśredniowieczu proboszczem mogła być również osoba świecka, np. mieszczanin sprawujący funkcje administracyjne w parafii. W tym samym czasie wyróżnianoprepozyta, który zarządzał parafią miejską, oraz plebana, który zarządzał parafią wiejską.
WWojsku Polskim II RPproboszcz był tytułem duchownych katolickich oraz ewangelickich (wyznaniaaugsburskiego,reformowanego iunijnego) odpowiadającyrandzepodpułkownika (komandora porucznika).
| Informacje w projektach siostrzanych |
 Cytaty wWikicytatach |
 Definicje słownikowe wWikisłowniku |
| Organizacja | |
|---|---|
| Początki i historia | |
| Teologia | |
| Liturgia |
