Ten artykuł dotyczy wyroku sądowego. Zobacz też:inne znaczenia.Precedens (złac. praecedens – poprzedzający) –wyroksądowy mogący wpływać na treśćorzeczeń wydawanych w sprawach późniejszych.
Precedensy zwykło się dzielić na:
Obowiązek wynika z zasadystare decisis, zgodnie z którą sprawy raz już w pewien sposób rozstrzygnięte, nie powinny być rozstrzygane inaczej w przyszłości.
Występowanie precedensówde facto przypisuje siękontynentalnym systemom prawnym (civil law), natomiast precedensówde iure systemom prawnymcommon law, a więc przede wszystkimWielkiej Brytanii iStanom Zjednoczonym[2].
W krajach kultury anglosaskiej (głównie Wielka Brytania i Stany Zjednoczone) precedensy stanowią nadal obok prawa ustawowego (statutowego) podstawoweźródło prawa. Dotyczy to w szczególności zarówno tradycyjnych gałęzi prawa cywilnego, jak prawo kontraktów ideliktów, jak i dziedzinprawa karnego. Ponadto mianem precedensów określane są również wyroki interpretujące postanowieniaustaw i innych aktów prawa stanowionego. Z tym jednak zastrzeżeniem, że o ile wyroki interpretujące ustawy są ściśle wiążące w sprawach późniejszych, o tyle sądowa interpretacja postanowień konstytucji (stanowych i federalnej) nie stanowi już dużej przeszkody do przyjęcia odmiennych rozwiązań w przyszłości[3].
Z reguły pod pojęciem anglosaskiego precedensu kryje się jegoratio decidendi, a więc reguła precedensu (tzw.rule-model precedensu). Możliwe są jednak inne alternatywne ujęcia jego istoty, jak choćby model z zasad, model rezultatu,model z analogii czy nawet bardziej rozbudowane teorie, jak teoriaRonalda Dworkina. Przy czym zwykło się przyjmować, że rule-model jest bardziej typowy dla Wielkiej Brytanii, a model z analogii dla Stanów Zjednoczonych[4].
W polskim porządku prawnym oprócz zasad prawnychSądu Najwyższego, uchwałNaczelnego Sądu Administracyjnego, oraz wyroków interpretacyjnychTrybunału Konstytucyjnego, może być mowa jedynie o precedensachde facto. Z tym jednak zastrzeżeniem, że używanie słowa precedens poza anglosaskim porządkiem prawnym jest zawsze narażone na możliwość spowodowania błędnego wrażenia co do tożsamości systemówcommon icivil law, które faktycznie różnią się znacznie bardziej niż tylko wiążącym lub niewiążącym charakterem zapadających w nich orzeczeń sądowych. Również nazwa prawa precedensowego dotyczy wyłącznie anglosaskiego porządku prawnego i nie może być używana w kontekście prawacivil law[5].
Nie należy mylić precedensu z wyrokiem sądowym w sprawie, dla której nie wydano jeszcze wcześniejszego orzeczenia; takie potoczne skojarzenia znaczeniowe wypaczają bowiem sens pojęcia precedensu prawnego. Precedensem w użyciu prawniczym jest taki wyrok, który może później w jakiś sposób wpływać na wykładnię i stosowanie prawa. Jest to niezależne od tego, czy przed nim wydano jakieś rozstrzygnięcie w danej kwestii prawnej, czy nie. Nie zmienia to faktu, iż w języku potocznym o wyroku wprowadzającym odmienne niż poprzednio rozwiązania, lub usuwającym poważne kontrowersje co do treści dotychczasowego prawa, mówi się nieraz, że ma charakter precedensowy lub po prostu, że jest precedensem.
W mowie potocznej bez nacechowania orzeczniczegoprecedens oznacza postępowanie (zdarzenie), które wydarzyło się pierwszy raz, dotyczy postępowania (zdarzenia) nietypowego, różniącego się znacząco od dotychczasowych doświadczeń bądź dotychczasowego postępowania.
 | Zobacz hasłoprecedens w Wikisłowniku |
 | Zobacz kolekcję cytatówdotyczących precedensu w Wikicytatach |
