Ideologia partii jest zazwyczaj określana jako prawicowa (także przez samo PiS, wokół którego powstała koalicja określana jakoZjednoczona Prawica). Doktryna tej partii to połączeniekonserwatyzmu społecznego i narodowego[1][2],solidaryzmu[3],interwencjonizmu[4],chrześcijańskiej demokracji[5][6][7]. Partia określana jest przez część komentatorów politycznych i mediów jako ugrupowaniepopulistyczne[8][9][10] ieurosceptyczne[11][12][13][14][15], przy czym od początku opowiada się za członkostwem Polski wUnii Europejskiej i popiera rozszerzanie jej struktur[16][17], jednak uważa, że UE powinna być zreformowana[18]. Politykę europejską PiS można określić jako konfederacyjną i popierającąEuropę narodów[17][19][20]. Ugrupowanie charakteryzuje się też jako eurorealistyczne[21][22][23]. Partia podjęła współpracę znarodowo-katolickimRadiem Maryja[24]. Wskazuje się na odejście PiS od części wartości konserwatywnych w kierunku narodowo-etatystycznym[25] oraz na cechynacjonalistyczne ugrupowania[26][27]. Po raz pierwszy Prawo i Sprawiedliwość uczestniczyło w sprawowaniu władzy w latach 2005–2007, tworząc rządyKazimierza Marcinkiewicza (do 2006) iJarosława Kaczyńskiego (od 2006) – w latach 2006–2007 w koalicji zSamoobroną RP iLigą Polskich Rodzin, a do 2006 i w schyłkowym okresie w 2007 rząd mniejszościowy. Przez dwie kolejne kadencje (2007–2015) PiS było największą partią opozycyjną w parlamencie. W okresie VIII kadencji Sejmu RP (2015–2019) PiS posiadało największy klub parlamentarny w historiiIII RP (rekordową liczbę członków – 238 posłów i 65 senatorów – liczył w 2018, a najwięcej posłów – 240 – w 2019), który stał się zapleczem rządówBeaty Szydło (2015–2017) iMateusza Morawieckiego (2017–2023). W skład Rady Ministrów wraz z PiS wchodziłySuwerenna Polska (do 2023 Solidarna Polska),Partia Republikańska (od 2021) oraz w latach 2015–2021Polska Razem, w 2017 przekształcona wPorozumienie – po wyjściu którego z koalicji rządzącej rząd przybrał charakter mniejszościowy. Formalną większość odzyskał w 2022, po wejściu w jego skład stowarzyszeniaPolskie Sprawy, posiadającego koło poselskie. Po wyborach w 2023 i złożeniu dymisji rząd ponownie stał się mniejszościowy; następnie powołano funkcjonujący przez kilkanaście dni nowy rząd PiS i Suwerennej Polski (nadal pod premierostwem Mateusza Morawieckiego), po którego upadku PiS od 2023 ponownie jest największą partią opozycyjną.
w wyniku wyborów samorządowych Koalicyjny Komitet Wyborczy PO-PiS uzyskał 16,02% głosów i 97 mandatów radnych wojewódzkich
10 listopada 2002
w wyniku drugiej tury wyborów samorządowych Lech Kaczyński został wybrany na prezydenta miasta stołecznego Warszawa
18 stycznia 2003
V tura Kongresu Założycielskiego PiS; na prezesa partii w miejsce Lecha Kaczyńskiego (odtąd prezesa honorowego PiS; pełnił tę funkcję do 3 czerwca 2006) został wybranyJarosław Kaczyński
12 października 2003
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podlaskim (okręg Białystok) zwyciężył kandydat PiS –Krzysztof Jurgiel (otrzymał 35,29% głosów)
13 czerwca 2004
w wyniku wyborów do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 12,67% głosów i 7 mandatów w PE
25 września 2005
w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 26,99% głosów i 155 mandatów poselskich oraz 49 senatorskich
9 października 2005
kandydat partii na prezydenta Lech Kaczyński zajął 2. miejsce w pierwszej turzewyborów prezydenckich, uzyskując 33,1% głosów i przechodząc do drugiej tury
23 października 2005
w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Lech Kaczyński został wybrany na urząd Prezydenta RP
31 października 2005
zaprzysiężony został rząd Kazimierza Marcinkiewicza
23 grudnia 2005
zaprzysiężenie wybranego na urząd Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
2 lutego 2006
podpisanie paktu stabilizacyjnego przez PiS, Samoobronę RP i LPR
18 marca 2006
zerwanie paktu stabilizacyjnego
5 maja 2006
podpisanie umowy koalicyjnej przez PiS, Samoobronę RP i LPR
3–4 czerwca 2006
II Kongres Prawa i Sprawiedliwości; Lech Kaczyński zrezygnował z tytułu prezesa honorowego PiS w związku z objęciem urzędu Prezydenta RP; na prezesa partii został wybrany ponownie Jarosław Kaczyński; wiceprezesami PiS na kolejną czteroletnią kadencję zostali wybrani:Ludwik Dorn,Marek Jurek,Adam Lipiński orazKazimierz Michał Ujazdowski
14 lipca 2006
zaprzysiężony został rząd Jarosława Kaczyńskiego
12 listopada 2006
w wyniku wyborów samorządowych PiS uzyskało 25,12% głosów i 170 mandatów radnych wojewódzkich
14 kwietnia 2007
Marek Jurek złożył funkcję wiceprezesa partii i zrezygnował z członkostwa w PiS (pięć dni później ogłosił powstanie nowej partiiPrawica Rzeczypospolitej, której koło poselskie 13 dni później powołało kilku dotychczasowych posłów PiS)
11 maja 2007
na nowego wiceprezesa partii został wybranyPaweł Zalewski
20 maja 2007
w wyniku przedterminowych wyborów samorządowych do Sejmiku Województwa Podlaskiego PiS uzyskało 31,43% głosów i 12 mandatów radnych wojewódzkich (zwyciężając)
21 października 2007
w wyniku przedterminowychwyborów parlamentarnych PiS uzyskało 32,11% głosów i 166 mandatów poselskich oraz 39 senatorskich
5 listopada 2007
z funkcji wiceprezesów partii zrezygnowali: Ludwik Dorn, Kazimierz Michał Ujazdowski i Paweł Zalewski
8 grudnia 2007
II tura II Kongresu Prawa i Sprawiedliwości; Jarosław Kaczyński otrzymał wotum zaufania jako prezes partii
12 grudnia 2007
byli wiceprezesi PiS Kazimierz Michał Ujazdowski i Paweł Zalewski wystąpili z partii (w tym samym miesiącu i w następnym roku w ślad za nimi klub PiS opuściło kilku posłów)
odbył się III Kongres Prawa i Sprawiedliwości, podczas którego miały miejsce m.in. panele dyskusyjne oraz wybór prezesa partii, którym ponownie został Jarosław Kaczyński. Wyrażono także poparcie dla prezydenta Lecha Kaczyńskiego w wypadku ubiegania się o reelekcję
10 kwietnia 2010
wkatastrofie lotniczej pod Smoleńskiem, w drodze na uroczystości upamiętniające pomordowanie polskich oficerów w Katyniu w 1940, zginął prezydent Lech Kaczyński wraz z małżonką, a także kilku działaczy Prawa i Sprawiedliwości, m.in. wiceprezesi partii Przemysław Gosiewski i Aleksandra Natalli-Świat oraz przewodnicząca klubu parlamentarnego PiSGrażyna Gęsicka
20 czerwca 2010
kandydat partii na prezydenta Jarosław Kaczyński zajął 2. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 36,46% głosów i przechodząc do drugiej tury
20 czerwca 2010
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podkarpackim (okręg Krosno) mandat uzyskała kandydatka PiS –Alicja Zając
4 lipca 2010
Jarosław Kaczyński uzyskał 46,99% głosów w II turze wyborów prezydenckich i nie zdobył urzędu
24 lipca 2010
na nową czteroletnią kadencję wybrano wiceprezesów partii: Adama Lipińskiego,Beatę Szydło i Zbigniewa Ziobrę
z szeregów PiS decyzją Komitetu Politycznego z 5 listopada zostały usunięte posłankiJoanna Kluzik-Rostkowska orazElżbieta Jakubiak; w proteście z partii oraz klubu parlamentarnego odeszła grupa polityków, ogłosili oni powołanie stowarzyszeniaPolska Jest Najważniejsza (23 listopada powołali klub poselski o tej nazwie)
15 listopada 2010
do PiS wstąpili Janusz Wojciechowski,Bogdan Pęk oraz 2 posłów i 2 senatorów, którzy dotychczas należeli doStronnictwa „Piast”, jednak zasiadali już w klubie parlamentarnym PiS
21 listopada 2010
w wyborach samorządowych kandydaci PiS uzyskali 141 mandatów w sejmikach województw (otrzymali 23,05% głosów)
styczeń–luty 2011
do PiS wstąpili zasiadający już wcześniej w klubie tej partii parlamentarzyści wybrani z rekomendacjiRuchu Ludowo-Narodowego (3 posłów i 1 senator)[31]
20 sierpnia 2011
podczas inauguracji kampanii Prawa i Sprawiedliwości wSali Kongresowej w Warszawie podpisano porozumienie „Wspólnie dla Polski” z 20 organizacjami prawicowymi, m.in.SKL,ROP,Stronnictwem „Piast” (porozumienie z PiS podpisali szefowie tych partii, jednak ostatecznie z ramienia PiS wystartował do parlamentu jedynie prezes SKL i 2 członków „Piasta”) i stowarzyszeniemSolidarni 2010[32]
9 października 2011
w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 29,89% głosów i 157 mandatów poselskich oraz 31 senatorskich
4 listopada 2011
z szeregów PiS decyzją Komitetu Politycznego zostali usunięci europosłowie Zbigniew Ziobro,Jacek Kurski iTadeusz Cymański
7 listopada 2011
16 posłów i jeden senator, wybrani z list wyborczych PiS założyli – niezależny od partyjnego – klub parlamentarnySolidarna Polska
26 listopada 2011
w miejsce Zbigniewa Ziobry nowym wiceprezesem PiS zostałMariusz Kamiński
1 grudnia 2011
członkostwo w PiS na mocy decyzji Komitetu Politycznego utracili parlamentarzyści klubu Solidarna Polska
24 marca 2012
prezes PiS Jarosław Kaczyński i prezes Prawicy Rzeczypospolitej Marek Jurek podpisali porozumienie i w przypadku wyborów deklarację o starcie kandydatów Prawicy z list komitetu PiS, choć przy założeniu odrębnych klubów lub kół parlamentarnych
IV kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii, miało miejsce także m.in. 13 paneli dyskusyjnych
8 września 2013
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podkarpackim (okręg 55) zwyciężył kandydat PiS –Zdzisław Pupa (otrzymywał 60,84% głosów)
23 listopada 2013
rada polityczna partii wybrała nowe władze (w tym nowego, czwartego wiceprezesa, którym zostałAntoni Macierewicz)[34]
25 maja 2014
w wyborach do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 31,78% głosów, zajmując 2. miejsce i otrzymując 19 mandatów (18 bez reprezentanta Prawicy Rzeczypospolitej)
19 lipca 2014
PiS podpisało porozumienie z Solidarną Polską iPolską Razem, zakładające start tych partii z list PiS w wyborach
8 września 2014
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwach mazowieckim (okręg 47) świętokrzyskim (okręg 82) i śląskim (okręg 73) zwyciężyli kandydaci PiS –Maria Koc,Izabela Kloc iJarosław Rusiecki
w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 171 mandatów w sejmikach województw (otrzymał 26,85% głosów)
4 grudnia 2014
w wyniku niejasnych okoliczności wydatków na podróż służbową z członkostwa w PiS zrezygnował posełZbigniew Girzyński
8 lutego 2015
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie śląskim (okręg 75) zwyciężył kandydat PiS –Czesław Ryszka (otrzymał 56,57% głosów)
10 maja 2015
kandydat partii na prezydentaAndrzej Duda zajął 1. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 34,76% głosów i przechodząc do drugiej tury
24 maja 2015
w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Andrzej Duda został wybrany na urząd Prezydenta RP (zaprzysiężony został 6 sierpnia)
25 października 2015
w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 37,58% głosów i 235 mandatów poselskich oraz 61 senatorskich
16 listopada 2015
zaprzysiężony został rząd Beaty Szydło
6 marca 2016
w wyborach uzupełniających do Senatu w województwie podlaskim (okręg 59) zwyciężyła kandydatka PiS –Anna Maria Anders (otrzymała 47,26% głosów)
2 lipca 2016
V kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii
rekonstrukcja pierwszego rządu Mateusza Morawieckiego
21 października 2018
w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 294 mandaty w sejmikach województw (otrzymał 34,13% głosów)
26 maja 2019
PiS odniosło zwycięstwo w wyborach do Parlamentu Europejskiego, uzyskując 45,38% głosów i otrzymując 26 mandatów (23 bez reprezentantów Solidarnej Polski iPorozumienia)
4 czerwca 2019
kolejna rekonstrukcja rządu Mateusza Morawieckiego
13 października 2019
w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 43,59% głosów i 235 mandatów poselskich oraz 48 senatorskich
wywodzący się z PiS i popierany przez partię kandydat na prezydenta Andrzej Duda zajął 1. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 43,5% głosów i przechodząc do drugiej tury
12 lipca 2020
w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Andrzej Duda został wybrany na urząd Prezydenta RP
6 października 2020
rekonstrukcja drugiego rządu Mateusza Morawieckiego
25 czerwca 2021
utrata większości wSejmie przez klub PiS, na skutek wystąpienia z niego trojga posłów
3–4 lipca 2021
VI kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii, a nowym wiceprezesem został premier Mateusz Morawiecki
7 lipca 2021
odzyskanie większości w Sejmie przez klub PiS
12 sierpnia 2021
ponowna utrata większości w Sejmie przez klub PiS, wskutek opuszczenia przez niego posłówPorozumienia
15 października 2023
w wyniku wyborów parlamentarnych PiS uzyskało 35,38% głosów i 194 mandatów poselskich oraz 34 senatorskie
w wyborach samorządowych komitet PiS uzyskał 239 mandatów w sejmikach województw (otrzymał 34,27% głosów)
9 czerwca 2024
w wyborach do Parlamentu Europejskiego PiS uzyskało 36,16% głosów, zajmując 2. miejsce i otrzymując 20 mandatów (18 bez reprezentantów Suwerennej Polski – dawnej Solidarnej Polski)
12 października 2024
do PiS przystąpiła Suwerenna Polska, której dotychczasowi działaczePatryk Jaki i Zbigniew Ziobro (którego obowiązki początkowo objąłMichał Wójcik) zostali nowymi wiceprezesami PiS, podobnie jakElżbieta Witek
popierany przez PiS kandydat na prezydentaKarol Nawrocki zajął 2. miejsce w pierwszej turze wyborów prezydenckich, uzyskując 29,54% głosów i przechodząc do drugiej tury
1 czerwca 2025
w wyniku drugiej tury wyborów prezydenckich Karol Nawrocki został wybrany na urząd Prezydenta RP (zaprzysiężony został 6 sierpnia)
28 czerwca 2025
VII kongres PiS wybrał ponownie Jarosława Kaczyńskiego na prezesa partii, nowymi wiceprezesami zostaliTobiasz Bocheński,Przemysław Czarnek iAnna Krupka, a Mariusz Kamiński przestał pełnić tę funkcję (ponadto Michał Wójcik przestał pełnić obowiązki wiceprezesa, których pełnienie przejął Zbigniew Ziobro)
Geneza
Geneza Prawa i Sprawiedliwości sięga marca 2001. U podstaw powołania nowego ugrupowania leżał konflikt wewnątrzAkcji Wyborczej Solidarność pomiędzy ministrem koordynatorem służb specjalnychJanuszem Pałubickim i ministrem sprawiedliwościLechem Kaczyńskim[35]. Na skutek konfliktu minister Lech Kaczyński skierował list do premieraJerzego Buzka, w którym zarzucił brak reakcji na działania kwestionujące zasadę praworządności oraz poparcie przez premiera tych działań. Skutkiem listu było zdymisjonowanie Lecha Kaczyńskiego[35]. Po odejściu z rządu i AWS bracia Lech iJarosław Kaczyńscy zostali inicjatorami nowej formacji politycznej Prawo i Sprawiedliwość (autorem nazwy byłLudwik Dorn[36]).
3 marca 2001 na konferencji „Warunki Sukcesu Prawicy” Lech i Jarosław Kaczyńscy zapowiedzieli stworzenie formacji politycznej[37]. W kwietniu i maju 2001 zakładano Komitety Prawa i Sprawiedliwości (pierwszy z nich powstał jednak już 22 marca 2001 wBiałymstoku). Na spotkanie założycielskie przyszło około 500 osób. 9 kwietnia 2001 powstało biuro krajowe Komitetów PiS, a 26 kwietnia bracia Kaczyńscy powołali Ogólnopolską Reprezentację Komitetów PiS[38]. 19 maja Lech Kaczyński zapowiedział, że PiS pójdzie do wyborów samodzielnie[39]. 4 dni później porozumienie o wspólnym starcie z PiS zawarłoPrzymierze Prawicy[40]. 29 maja w saliteatru Roma odbył się kongres założycielski[41]. 9 czerwca rozpoczęto kampanię wyborczą i zaprezentowano manifest polityczny, w którym partia zapowiadała walkę z przestępczością poprzez kontynuację zmian w kodeksie karnym, które jako minister zapoczątkował Lech Kaczyński[41]. 4 dni później nastąpiła rejestracja sądowna partii pod numerem 124 wewidencji[42].
Pierwszymi wyborami, w których wzięło udział nowe ugrupowanie, byływybory do Sejmu i Senatu w 2001. Jeszcze w maju, w obliczu rosnącej przewagi koalicjiSLD-UP, zawiązano porozumienie wyborcze zAWS,UW,PO iROP, co zaowocowało wystawieniem wspólnej listy wyborczej kandydatów do Senatu –Blok Senat 2001[44]. Listy kandydatów PiS do Sejmu oparte były w dużej części na członkachPrzymierza Prawicy iPorozumienia Centrum, startowało z nich równieżStronnictwo Pracy, a także część członków innych partii prawicowych (m.in. ROP). Przedwyborcze sondaże dawały partii 9–11% poparcia[45].
PiS uzyskało 9,50% głosów, co pozwoliło partii zająć czwarte miejsce i zdobyć 44 mandaty poselskie[46]. Z ramienia Bloku Senat 2001 żaden z kandydatów PiS nie uzyskał mandatu, jednak z ramienia Komitetu Wyborczego Wyborców i Sympatyków Lecha Kaczyńskiego Prawo i Samorządność uzyskała goAnna Kurska, która przystąpiła do klubu BS 2001. W trakcie kadencji w wyborach uzupełniających mandat z ramienia PiS uzyskałKrzysztof Jurgiel, który znalazł się w klubie PiS, do którego przystąpiła także Anna Kurska. Z sejmowego klubu PiS natomiast w maju 2002 do LPR przeszedłAndrzej Mańka, a 6 października do klubu PiS przeszła z kołaStronnictwa Konserwatywno-LudowegoDorota Arciszewska-Mielewczyk (wybrana z listyPlatformy Obywatelskiej). 18 stycznia 2005, w wyniku rozpadu kołaPolski Blok Ludowy, do klubu PiS dołączyli dwaj jego posłowie (wybrani z list Samoobrony RP) –Wojciech Mojzesowicz (były lider PBL) iWacław Klukowski[47], a 29 lipca tego samego roku z klubu PiS odszedłMarek Muszyński.
Przywódcy partii odmówili w 2001 udziału w koalicji zSLD iUP, stając się tym samym ugrupowaniem opozycyjnym wobecrządu Leszka Millera (a następnie także wobecpierwszego idrugiego rządu Marka Belki). Na stronie internetowej partii zamieszczono dokument pt. „100 dni rządu Leszka Millera” krytykujący niespełnienie wyborczych obietnic, uzależnienie energetyczne od Rosji i pasmo ustępstw w negocjacjach z Unią Europejską dotyczące między innymi skrócenia okresu przejściowego na wykup ziemi przez cudzoziemców. W sferze społecznej skrytykowano również skrócenie urlopów macierzyńskich, sprawy związane z restrukturyzacją służby zdrowia i oświaty, zmniejszenie wydatków na kulturę (o 28%) i naukę (o 20%), ograniczenie ulg kolejowych dla najbiedniejszych warstw społecznych, a także brak reformy finansów publicznych i rozstrzygnięć w sprawie prywatyzacji kluczowych firm. PiS zwracało również uwagę na manipulacje Komisji do spraw Służb Specjalnych oraz przyjęcia byłych funkcjonariuszySłużby Bezpieczeństwa PRL doUOP[48]. W początkowym okresie rządów SLD-PSL-UP poziom poparcia dla Prawa i Sprawiedliwości wynosił około 10% (podobnie jak PO), traciła natomiast koalicja rządząca (ok. 35%), zyskiwała zaś Samoobrona RP (ok. 18%)[49].
2 czerwca 2002 rozwiązało się Przymierze Prawicy, a około 800 jego członków (ponad 1/3) wstąpiło do PiS (nie doszło do przejścia wszystkich członków PP, by nie mieli oni przewagi liczebnej w partii – PiS liczyło dotychczas około 400 członków, do których dołączyło wówczas także około 1400 bezpartyjnych do tej pory członków komitetów PiS)[50]. Do 2009 działacze wywodzący się z Przymierza mieli zagwarantowany statutowo udział we władzach PiS[51] (PiS miało wiceprezesów wywodzących się z PP zgodnie z tym zapisem do 2007).
20 czerwca 2002 Prawo i Sprawiedliwość zawarło koalicję wyborczą przedwyborami samorządowymi z Platformą Obywatelską (tzw.POPiS, koalicja ta nie wystartowała w województwachmazowieckim ipodkarpackim), które zajęło 1. miejsce w wyborach dosejmików w dwóch spośród szesnastu województw (w trzynastu zwyciężyła koalicjaSLD-UP, a w jednym LPR)[52]. Część wyborców obu partii w związku z zawiązaniem tej koalicji przerzuciła swe głosy na inne ugrupowania. W efekcie wyborów PiS współrządziło w województwach mazowieckim, małopolskim, dolnośląskim i pomorskim. W wyborach samorządowychLech Kaczyński został prezydentemWarszawy. Według sondaży partia pozostawała jednak w trudnej sytuacji – w grudniu 2002 poparcie dla niej kształtowało się na poziomie 14%, co dawało jej drugie miejsce – za SLD-UP (32%), ex aequo z Samoobroną RP (14%), a przed LPR (11%), PSL (11%) oraz PO (10%)[53].
W 2003 doszło do zmiany na stanowisku prezesa partii. Lecha Kaczyńskiego (odtąd honorowego prezesa PiS) zastąpił jego brat Jarosław[54]. 10 stycznia 2003 na wniosek posłów PO i PiS Sejm powołałkomisję śledczą w celu wyjaśnienia tzw.afery Rywina. Członkami komisji reprezentującymi PiS zostaliZbigniew Ziobro iZbigniew Wassermann[55].
Partia opowiadała się wtedy za przystąpieniem Polski doUnii Europejskiej, wyrażając jednocześnie poparcie dla utrzymania systemu głosowania ztraktatu nicejskiego.
Stopniowy spadek poparcia dlaSLD-UP stworzył dla PiS szansę przejęcia władzy przy okazji kolejnych wyborów parlamentarnych. Końca dobiegała także druga kadencjaAleksandra Kwaśniewskiego. Kandydatem PiS na prezydenta zostałLech Kaczyński. Przewidywano także utworzenie wspólnego rządu z Platformą Obywatelską. Przed wyborami w 2005 partia prowadziła kampanię wyborczą pod hasłami: „IV Rzeczpospolita – sprawiedliwość dla wszystkich”, „Twój Wybór silne i sprawne państwo”, „Bezpieczna, Szczęśliwa rodzina Polska krajem ludzi zdrowych”, „Dobra nauka i edukacja kluczem do sukcesu”, „Polska kultura narodowa – racją stanu”, „Sport – duma i sposób na życie”[58]. W kampanii partia promowała ideę „Polski solidarnej”, przeciwstawiając ją wizji „Polski liberalnej”[59].
Prawo i Sprawiedliwość odniosło zwycięstwo zarówno wwyborach parlamentarnych, jak i wwyborach prezydenckich (w drugiej turze Lech Kaczyński pokonałDonalda Tuska zPO). W wyborach do Sejmu PiS zdobyło 26,99% głosów[60]. W I turze wyborów prezydenckich, 9 października, głosy na Lecha Kaczyńskiego oddało 4 947 927 wyborców (33,10%)[61], co pozwoliło mu zająć 2. miejsce. Tym samym, ponieważ pierwsza tura nie przyniosła rozstrzygnięcia, dwa tygodnie później odbyła się druga tura wyborów prezydenckich. Lech Kaczyński zdobył w niej 54,04% głosów[62]. Uzyskał duże poparcie we wschodniej, południowej i centralnej Polsce.
Pozycja polityczna PiS w stosunku do roku 2001 uległa znacznemu wzmocnieniu – w wyborach do parlamentu partia uzyskała bowiem 155 mandatów w Sejmie[63] i 49 w Senacie[64] (w początkach kadencji do klubu PiS dołączyło także dwóch posłów wybranych z list PO i senator wybrany jako kandydat niezależny, jednak także do PO przeszła posłanka PiS, a jeden z posłów z klubu PiS został niedługo później wykluczony). 27 września 2005 lider partii Jarosław Kaczyński ogłosił kandydaturęKazimierza Marcinkiewicza na premiera. Rezultatu nie przyniosły natomiast rozmowy o koalicji z Platformą (PO zerwała je ostatecznie po przegłosowaniu przez większość sejmową kandydaturyMarka Jurka na marszałka Sejmu, przeciw kandydaturzeBronisława Komorowskiego; ponadto PiS nie godziło się na powierzenie politykom PO niektórych oczekiwanych przez nich resortów)[65]. 31 października 2005 został zaprzysiężonymniejszościowyrząd Kazimierza Marcinkiewicza[66], a 10 listopada premier wygłosił exposé, przedstawiając programSolidarne Państwo[67]. Rząd uzyskał wotum zaufania głosami PiS,Samoobrony RP,LPR iPSL[68]. Na 19 stycznia 2006 prezes partiiJarosław Kaczyński zaproponował podpisaniepaktu stabilizacyjnego.Pakt został podpisany 2 lutego 2006 przezRomana Giertycha,Andrzeja Leppera i Jarosława Kaczyńskiego. Podpisany był dwukrotnie. Za pierwszym razem na antenieTelewizji Trwam iRadia Maryja, za drugim dla pozostałych mediów[69]. W marcu tego samego roku pakt stabilizacyjny został zerwany[70]. Mimo zerwania paktu stabilizacyjnego głosami PiS, Samoobrony RP, LPR i PSL powołanokomisję śledczą ds. banków i nadzoru bankowego[71], której zakres prac zakwestionowałTrybunał Konstytucyjny[72].
Na skutek zerwania paktu 6 kwietnia doszło do głosowania nad wnioskiem partii o samorozwiązanie Sejmu. Wniosek uzyskał 206 głosów. Jedyną partią, która obok PiS poparła wniosek, byłSojusz Lewicy Demokratycznej[73]. Nieudana próba skrócenia kadencji parlamentu spowodowała, że 5 maja 2006 PiS, Samoobrona RP i LPR podpisałyumowę koalicyjną. Na stanowiska wicepremierów powołani zostali liderzy partii koalicyjnych,Samoobrony RP (Andrzej Lepper) iLigi Polskich Rodzin (Roman Giertych)[74]. Zwycięstwo w wyborach parlamentarnych spowodowało znaczący wzrost poparcia partii rządzącej. Według sondaży połowie marca 2006 wynosiło około 30%[73].
W latach 2006–2007 doszło natomiast do spowolnienia prywatyzacji[75].
14 lipca 2006 po dymisji premiera Kazimierza Marcinkiewicza został zaprzysiężonyrząd Jarosława Kaczyńskiego, który kontynuował politykę poprzedniej Rady Ministrów[76]. Pięć dni później gabinet uzyskał wotum zaufania głosami PiS, Samoobrony RP i LPR, uzyskując 240 głosów[77]. Na stanowiskach ministerialnych nie dokonano większych zmian.
21 lipca doszło do głosowania nad ustawą lustracyjną. Poparcie dla ustawy wyraziły wszystkie kluby poza SLD. Ustawa nie weszła w życie, ponieważ wątpliwości dotyczące ochrony interesów ofiar Służby Bezpieczeństwa PRL wyrazili senatorowie PO i PiS oraz prezydent Lech Kaczyński[78]. Drugą wersję ustawy autorstwa Kancelarii Prezydenta poparli tylko posłowie PiS, Samoobrony RP i PSL. Ustawa została zaskarżona przez posłów SLD doTrybunału Konstytucyjnego, który zakwestionował jej przepisy[79]. Sondaże z lata 2006 dawały PiS poparcie porównywalne lub większe niż PO[80].
21 września Jarosław Kaczyński usunął z rządu Andrzeja Leppera z powodu krytykowania przez niego ustawy budżetowej. Dzień później kilku posłów opuściło szeregi Samoobrony RP i utworzyło klub parlamentarnyRuch Ludowo-Narodowy, który udzielił poparcia rządowi[81]. Po odwołaniu Andrzeja Leppera PiS rozpoczęło rozmowy o współpracy z Polskim Stronnictwem Ludowym oraz z posłanką SamoobronyRenatą Beger o możliwości wejścia do rządu[82]. Wobec braku możliwości zawarcia koalicji z PSL PiS ponownie zawarło koalicję z Samoobroną RP i Ligą Polskich Rodzin[81].
Podczaswyborów samorządowych w 2006 PiS w większości województw zblokowało (zgodnie z wprowadzoną wówczas ordynacją) listy z Samoobroną RP i Ligą Polskich Rodzin[83]. PiS zdobyło drugi wynik pod względem mandatów w sejmikach województw 25,1% (170 na 561). Wyniki wyborów pozwoliły partii na współrządzenie w 5 województwach. Nie udało się zdobyć m.in. urzędu prezydentaWarszawy byłemu premierowi Kazimierzowi Marcinkiewiczowi, który w drugiej turze przegrał z kandydatką POHanną Gronkiewicz-Waltz[84].
W styczniu 2007 dobiegła końca kadencjaLeszka Balcerowicza jako prezesaNarodowego Banku Polskiego. Liga Polskich Rodzin krytycznie odnosiła się do zaproponowanego przez PiS na jego następcęSławomira Skrzypka. Uzyskując ostateczną zgodę koalicjanta na wybór nowego prezesa NBP, PiS zobowiązało się do wyboru nowej rady nadzorczejTelewizji Polskiej[84].
W kwietniu 2007 w PiS doszło do rozłamu. Z partii odszedł jej wiceprezes i marszałek Sejmu Marek Jurek, a wraz z nim m.in. 5 posłów, którzy utworzyli partięPrawica Rzeczypospolitej. Na nowego marszałka został wybrany Ludwik Dorn[86]. Latem tego samego roku w rządzie i Sejmie doszło do kolejnego kryzysu – w związku z tzw.aferą gruntową odwołano z rządu Andrzeja Leppera, a następnie pozostałych ministrów z jego partii, a także z LPR, w związku z czym ponownie doszło do powołania rządu mniejszościowego PiS[87]. Wkrótce jednak większość sejmowych partii, w tym PiS, zdecydowała się na poparcie wniosku oskrócenie kadencji, co oznaczało rozpisanie nowych wyborów na jesień tego samego roku[88]. Tego samego dnia PO zgłosiła wnioski o odwołanie wszystkich ministrów rządu Jarosława Kaczyńskiego. Prezydent zdymisjonował ministrów, a premier powołał ich jednocześnie na funkcje sekretarzy stanu w kierowanych przez nich ministerstwach[88].
Jeszcze przed wyborami doszło też do roszad personalnych. W pracę w otoczeniu prezydenta Lecha Kaczyńskiego zaangażowała sięNelli Rokita, a swój start z ramienia PO ogłosiła część polityków związanych wcześniej z Prawem i Sprawiedliwością, m.in.Antoni Mężydło czyRadosław Sikorski[89], a także popierający wcześniej Lecha Kaczyńskiego marszałek SenatuBogdan Borusewicz[90].
2007–2015
Przedwyborami parlamentarnymi w 2007 partia prowadziła kampanię wyborczą pod hasłem „Czyny, nie cuda”, co było odpowiedzią na sformułowanie „Cud gospodarczy”, zawarte w haśle wyborczymPO[91]. Powołano Komitet Honorowego Poparcia liczący blisko 50 osób, któremu przewodniczyłWojciech Kilar[92][93]. W kampanii partia ponownie promowała ideę „Polski solidarnej”, przedstawiając działania prowadzone w okresie swoich rządów. Z list PiS startowali również przedstawiciele innych partii (m.in.PSL „Piast”,Ruchu Ludowo-Narodowego,Ruchu Katolicko-Narodowego,ROP czyPartii Centrum). Komitet PiS zdobył 32,11% głosów (o około 5 pkt. proc. więcej niż w 2005), co dało jej 166 mandatów w Sejmie i 39 w Senacie[81] (poza klubem PiS znaleźli się jednak wybrani z list tej partiiMaciej Płażyński iLongin Komołowski)[89]. PiS zostało wówczas największym ugrupowaniem opozycyjnym (mającym możliwość m.in. samodzielnego składania wniosków o odwołanie ministrów).
W tym samym roku z powodu nierozliczenia kierownictwa partii z wyników wyborów trzech wiceprezesów PiS (Kazimierz Michał Ujazdowski,Paweł Zalewski iLudwik Dorn) zostało zawieszonych w prawach członków ugrupowania. Dwaj pierwsi w grudniu opuścili partię[94]. W 2007 i 2008 klub opuścili kolejni politycy, którzy współtworzyliRuch Obywatelski „Polska XXI”. W 2008 z partii wykluczony został także Ludwik Dorn, który wraz z dwoma innymi posłami, którzy opuścili w 2009 klub PiS, doprowadził do przekształcenia w 2010 „Polski XXI” w partięPolska Plus[95].
W uzupełniających wyborach do Senatu w okręgu krośnieńskim po śmierciAndrzeja Mazurkiewicza w 2008 kandydat PiSStanisław Zając odniósł zwycięstwo, zdobywając mandat[96]. Osiągnął wynik 47,92%. Wwyborach do Parlamentu Europejskiego 7 czerwca 2009 PiS otrzymało 2 017 607 głosów (27,4%), zajmując 2. miejsce i wprowadzając do PE 15 deputowanych[97]. PiS weszło w skład nowo powołanej frakcjiEuropejscy Konserwatyści i Reformatorzy (w trakcie kadencji 9 wybranych z list PiS deputowanych znalazło się poza delegacją tej partii – pod koniec kadencji czterech europosłów reprezentowałoSolidarną Polskę, trzechPolskę Razem, jeden związał się z PO, a jeden ostatecznie ponownie związał się z PiS).
W związku ze śmiercią prezydenta Lecha Kaczyńskiego konstytucyjne obowiązki głowy państwa przejął marszałek Sejmu – wiceprzewodniczący POBronisław Komorowski[100]. Wprzedterminowych wyborach prezydenckich kandydatem PiS na prezydenta został Jarosław Kaczyński[100]. W pierwszej turze wyborów uzyskał on 36,46% głosów i wraz z Bronisławem Komorowskim przeszedł do drugiej tury[101]. Po przegranych wyborach prezydenckich 8 listopada lider partii zrezygnował z zasiadania wRadzie Bezpieczeństwa Narodowego, bojkotując jej posiedzenia[102].
Po śmierci Stanisława Zająca w katastrofie w Smoleńsku jego żonaAlicja Zając wygrała 20 czerwca 2010 wybory uzupełniające w tym samym okręgu, będąc jedyną kandydatką[103]. Tego samego dnia w wyborach uzupełniających w okręgu płockim, zarządzonych po śmierci w katastrofie smoleńskiejJaniny Fetlińskiej, kandydat PiS przegrał z kandydatemPSL i nie uzyskał mandatu[104].
25 września 2010 do PiS powróciła większość polityków Polski Plus (po samorozwiązaniu tej partii)[105]. 5 listopada 2010 z partii zostały wykluczone prowadzące kampanię prezydencką Jarosława Kaczyńskiego posłankiJoanna Kluzik-Rostkowska iElżbieta Jakubiak. W wyniku tej decyzji komitetu politycznego Prawa i Sprawiedliwości z partii i jej klubu parlamentarnego odeszła grupa osób (w tym eurodeputowanych), które ogłosiły powołanie ugrupowania pod nazwąPolska Jest Najważniejsza[106]. 23 listopada powstał klub poselski o tej samej nazwie[107], a później partia. Zimą, w 2011, klub PiS opuściło ponadto dwóch senatorów.
21 listopada 2010 odbyły sięwybory samorządowe. PiS zdobyło 23,05% głosów[108]. Był to drugi wynik pod względem mandatów w sejmikach województw (141 na 561). Partia wygrała wybory do sejmików w dwóch województwach –lubelskim i podkarpackim (zatem w o trzech województwach mniej niż w 2006)[109]. PiS w sejmiku każdego województwa znalazło się wówczas w opozycji (w 2013 przejęło władzę na Podkarpaciu w koalicji zPrawicą Rzeczypospolitej[110]).
W wynikuwyborów parlamentarnych w 2011 PiS uzyskało 29,89% głosów do Sejmu, co dało partii 2. miejsce i 157 mandatów w izbie[111]. W Senacie ugrupowanie uzyskało 31 miejsc. Z ramienia PiS startowali także działacze ROP, RKN oraz innych małych partii. PiS pozostało po wyborach w opozycji wobec rządu. 4 listopada 2011 z PiS zostali wykluczeni eurodeputowaniZbigniew Ziobro,Jacek Kurski iTadeusz Cymański. Kilka dni później solidaryzujący się z nimi parlamentarzyści powołali klubSolidarna Polska, za co zostali wykluczeni z partii[112] (niektórzy z nich powrócili do klubu PiS w 2012 i 2013). W 2012 projekt Solidarna Polska przekształcił się w partię.
24 marca 2012 PiS podpisało porozumienie i w przypadku wyborów deklarację o wspólnym starcie z Prawicą Rzeczypospolitej[113] (po wyborach w 2015 Prawica Rzeczypospolitej oskarżyła PiS o „wykluczenie z koalicji rządowej”[114] i zerwanie tej umowy[115]). 23 czerwca tego samego roku apel do wstępowania członków ROP do PiS wystosowały władze Ruchu, który uległ wówczas samorozwiązaniu[116].
W marcu 2013 posłowie PiS zgłosili wniosek o konstruktywne wotum nieufności wobecrządu Donalda Tuska, proponując kandydaturęPiotra Glińskiego[117]. Wniosek PiS nie uzyskał większości sejmowej[118].
W 2013 kandydaci PiS wygrali dwie elekcje uzupełniające do Senatu. W okręgu rybnickim po śmierciAntoniego Motyczki z PO mandat uzyskałBolesław Piecha[119], a w okręgu mielecko-dębickim po powołaniuWładysława Ortyla z PiS na marszałka województwa podkarpackiego wybory wygrałZdzisław Pupa[120].
W lutym 2014 Rada Polityczna partii powołała do życia Radę Programową jako ciało o charakterze doradczym. W jej skład weszli eksperci z różnych dziedzin życia społecznego. Na czele Rady Programowej stanął prof. Piotr Gliński[121].
Wwyborach do Parlamentu Europejskiego 25 maja 2014 PiS otrzymało 2 246 870 głosów (31,78%), zajmując 2. miejsce i wprowadzając do PE 19 deputowanych (z czego jeden przypadł jednakMarkowi Jurkowi – szefowi Prawicy Rzeczypospolitej, która brała udział w wyborach w nieformalnej koalicji z PiS). PiS przegrało ze zwycięską PO (która także otrzymała 19 mandatów) jedynie o 0,35 pkt. proc[122].
19 lipca 2014 PiS podpisało porozumienie z Solidarną Polską iPolską RazemJarosława Gowina, zakładające start tych partii z list PiS w kolejnych wyborach (samorządowych do większości sejmików województw i parlamentarnych), a także wystawienie wspólnego kandydata na prezydenta Polski[123] (4 listopada 2017 Polska Razem przekształciła się wPorozumienie).
28 lipca poseł Jan Tomaszewski został usunięty z klubu PiS[124].
7 września tego samego roku w wyborach uzupełniających do Senatu w okręgach nr 47, 73 i 82 zwyciężali kandydaci PiS[125]. W tym samym miesiącu PiS utraciło eurodeputowanego i posła na Sejm, którzy stali się niezależni.
10 listopada, w wyniku afery związanej z podróżą służbową, zawieszeni trzy dni wcześniej trzej posłowie partii (ówczesny rzecznik partiiAdam Hofman,Mariusz Antoni Kamiński iAdam Rogacki) zostali mocą sądu partyjnego wydaleni z partii[126].
16 listopada Prawo i Sprawiedliwość zdobyło najwięcej głosów wwyborach do sejmików województw (26,89%). Uzyskało jednak o 8 mniej mandatów od Platformy Obywatelskiej (171). Najwięcej mandatów sejmikowych spośród wszystkich komitetów PiS zdobyło w sześciu województwach (mazowieckim,łódzkim,małopolskim,podlaskim, lubelskim i podkarpackim)[127]. Władzę objęło jedynie wsejmiku podkarpackim. W I turze kandydat PiS wygrał wybory na prezydentaStalowej Woli, a w wyniku drugiej tury prezydentami miast zostało 9 kandydatów ugrupowania (pod koniec kadencji w 2018 dwóch z dziesięciu prezydentów miast z PiS znalazło się poza partią, a jedna prezydent z PiS wystartowała przeciw partii na kolejną kadencję).
4 grudnia w wyniku niejasnych okoliczności wydatków na podróż służbową z PiS odszedł posełZbigniew Girzyński[128] (powrócił on do partii w 2019).
W wyniku wyborów uzupełniających do Senatu 8 lutego 2015 mandat po wybranej na komisarza unijnego senator POElżbiecie Bieńkowskiej objął kandydat PiSCzesław Ryszka[129].
Budynek przy ul.Nowogrodzkiej 84/86, w którym znajduje się siedziba PiSSiedziba Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości wSejmiePosłowie PiS orazZjednoczonej Prawicy podczas przemówienia prezydentaAndrzeja Dudy w trakcie obradZgromadzenia Narodowego (6 sierpnia 2015)Senatorowie PiS podczas głosowania nad wnioskiem prezydenta o zarządzeniu w dniu 25 października 2015 ogólnokrajowego referendum (4 września 2015)
Wwyborach prezydenckich w 2015 PiS wysunęło kandydaturę Andrzeja Dudy (wówczas eurodeputowanego)[130]. W pierwszej turze wyborów prezydenckich zdobył 5 179 092 głosy (tj. 34,76%) głosów i przeszedł do drugiej tury[131], w której zdobył 8 630 627 (tj. 51,55%) głosów, pokonując urzędującego prezydenta Bronisława Komorowskiego[132]. Jego zaprzysiężenie na ten urząd odbyło się 6 sierpnia 2015.
20 czerwca 2015 podczas konwencji PiS, wiceprezes partiiBeata Szydło została ogłoszona kandydatką formacji na premiera po jesiennych wyborach parlamentarnych[133].
Wwyborach parlamentarnych w 2015 komitet wyborczy PiS uzyskał 37,58% głosów, zdobywając 235 mandatów poselskich[134]. W Senacie komitet otrzymał 61 miejsc[135]. Był to pierwszy przypadek w III RP, kiedy komitetowi wyborczemu przypadła większość miejsc w Sejmie (większość ta faktycznie nie przypadła jednak samej partii PiS, gdyż mandaty poselskie z jej list uzyskało kilkunastu przedstawicieli innych partii).
Działacze PiS w dniu pierwszego posiedzeniaSejmu VIII iSenatu IX kadencji, 12 listopada 2015, zostali marszałkami obu izb (odpowiednioMarek Kuchciński iStanisław Karczewski). Następnego dnia prezydent RP Andrzej Duda desygnował na urząd premiera Beatę Szydło, a 16 listopada 2015 dokonał zaprzysiężenia jej rządu.
6 marca 2016 kandydatka PiSAnna Maria Anders wygrała wybory uzupełniające do Senatu (przeprowadzone w wyniku powołaniaBohdana Paszkowskiego na wojewodę podlaskiego)[136]. 15 listopada tego samego roku do klubu PiS przeszedł jedyny senatorPSL[137] (niespełna rok później związał się on z Polską Razem). 3 stycznia 2017 PiS po raz kolejny opuścił (wówczas eurodeputowany) Kazimierz Michał Ujazdowski[138]. 20 września 2017 do klubu parlamentarnego PiS przeszły posłankiAnna Siarkowska iMałgorzata Janowska, dotychczas reprezentujące koło poselskie stowarzyszenia „Republikanie”. Założyły jednocześniePartię Republikańską[139] (wyrejestrowaną w 2019). 11 października 2017 z klubu wykluczony został posełŁukasz Rzepecki[140] (przyjęty następnie do klubuKukiz’15). W późniejszym okresie, oprócz posłów pozyskanych przezPorozumienie, do klubu PiS przystąpiła wiceminister rozwoju, posłankaAndżelika Możdżanowska (wybrana z listy PSL)[141] oraz dwaj senatorowie, którzy kilka dni wcześniej odeszli z PO[142]. W 2018 z PiS odszedł posełPiotr Babiarz[143], natomiast do partii wstąpił dotychczasowy wiceprezes PorozumieniaMarek Zagórski[144], a zWiS do klubu PiS przeszedłIreneusz Zyska[145].
7 grudnia 2017 podczas posiedzenia Komitetu Politycznego partii podjęto decyzję o dymisji Beaty Szydło z funkcji premiera i wysunięto na tę funkcję kandydaturę dotychczasowego wicepremiera, ministra finansów i rozwojuMateusza Morawieckiego[146], którego dzień później na urząd prezesa Rady Ministrów desygnował prezydent. Zaprzysiężenie rządu nastąpiło 11 grudnia. Poza zmianą premiera, jedyną zmianą w stosunku do poprzedniej Rady Ministrów podczas zaprzysiężenia było powołanie Beaty Szydło na wicepremiera[147]. Szerszej rekonstrukcji rządu dokonano 9 stycznia 2018[148].
Wwyborach samorządowych w 2018 komitet wyborczy PiS otrzymał najwięcej głosów w wyborach do sejmików (34,13%) oraz do rad powiatów (30,46%) i gmin. W wyborach do sejmików uzyskał 254 mandaty (około 40 z nich przypadło ugrupowaniom koalicyjnym, startującym z list PiS), wygrywając wybory w 9 z 16 województw, a zdobywając większość w 6 (w lubelskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, podlaskim iświętokrzyskim). 4 kandydatów komitetu PiS wygrało wybory na prezydentów miast (w tym 2 należących do partii – w Stalowej Woli iOtwocku; ponadto związani z Porozumieniem kandydaci PiS wygrali wZamościu iChełmie). Oprócz Stalowej Woli i Otwocka członkowie PiS startujący z własnych komitetów zostali prezydentamiTomaszowa Mazowieckiego iBełchatowa – jednak w Bełchatowie partia w obydwu turach poparła innych kandydatów. Najwięcej kandydatów PiS zostało natomiast wybranych na burmistrzów (62) i wójtów (168), jednak pod względem przynależności partyjnej więcej niż członków PiS (których było to odpowiednio 59 i 140) zostało wybranych członków innych partii (w przypadku burmistrzów PO i PSL, a w przypadku wójtów PSL). Różnice te są pochodną faktu, iż członkowie PiS w wyborach na niższych szczeblach z reguły startowali z ramienia komitetu partyjnego, podczas gdy członkowie PO i PSL w znacznej mierze z komitetów lokalnych. Po wyborach PiS znalazło się u władzy w 8 sejmikach (oprócz 6, w których komitet tej partii zdobył większość, wwojewództwie dolnośląskim zawarło koalicję zBezpartyjnymi Samorządowcami, a wśląskim z niezrzeszonym radnym, który opuściłNowoczesną). Przedstawicielom partii przypadło 7 stanowisk marszałków województw.
Na początku 2019 wybuchła afera związana ze spółką „Srebrna”, której jednym z elementów stały się kontrowersje dotyczące powiązań działaczy PiS (na czele z prezesem partii Jarosława Kaczyńskim) ze spółką, co wzbudziło wątpliwości w kontekścieustawy o partiach politycznych, zabraniającej partiom prowadzenia działalności gospodarczej[149]. W kwietniu do klubu PiS przystąpił Sylwester Chruszcz[150].
Wwyborach do Parlamentu Europejskiego 26 maja 2019 PiS otrzymało 6 192 780 głosów (45,38%), odnosząc swoje pierwsze zwycięstwo w tego typu elekcji i otrzymując 26 mandatów (27 w przypadku sfinalizowaniabrexitu, do którego doszło w 2020)[151] – 3 z nich przypadły jednak startującym z list PiS przedstawicielom Solidarnej Polski iPorozumienia.
W lipcu 2019 do klubu parlamentarnego PiS przystąpiło 3 posłów, którzy opuścili klub Kukiz’15. 9 sierpnia Marek Kuchciński został zastąpiony na funkcji marszałka Sejmu przezElżbietę Witek.
Wwyborach parlamentarnych w 2019 komitet wyborczy PiS uzyskał 43,59% głosów, zdobywając 235 mandatów poselskich[152]. W Senacie komitet otrzymał 48 miejsc[153]. Po raz drugi komitetowi wyborczemu Prawa i Sprawiedliwości przypadła większość miejsc w Sejmie (większość ta ponownie nie przypadła jednak samej partii PiS, gdyż mandaty poselskie z jej list uzyskało trzydziestu kilku przedstawicieli innych partii).
Już po wyborach, a przed upływem starej kadencji Sejmu, do klubu PiS przystąpiła związana wcześniej z WiSMałgorzata Zwiercan (która nie uzyskała reelekcji, startując z listy PiS).
W nowej kadencji Elżbieta Witek utrzymała funkcję marszałka Sejmu, natomiast w Senacie funkcja ta nie przypadła PiS ze względu na utratę większości przez klub partii w tej izbie. Premierem pozostał Mateusz Morawiecki, któregodrugi rząd zaprzysiężono 15 listopada 2019.
Po sporach wewnątrz koalicji rządzącej, 25 września 2020 prezesi PiS, Solidarnej Polski i Porozumienia podpisali nową umowę koalicyjną[155]. 6 października doszło do rekonstrukcji rządu, w ramach której prezes PiS Jarosław Kaczyński został jego członkiem jako wicepremier[156].
24 listopada 2020 posełLech Kołakowski zrezygnował z członkostwa w PiS i opuścił klub parlamentarny partii[157] (powrócił do klubu 1 lipca 2021 jako przedstawicielPartii Republikańskiej, w której znalazło się kilku byłych posłów Porozumienia). Po tym, jak w międzyczasie klub PiS opuściło dwóch posłów Porozumienia, 25 czerwca 2021 klub utracił większość w niższej izbie parlamentu na skutek odejściaArkadiusza Czartoryskiego, Zbigniewa Girzyńskiego i Małgorzaty Janowskiej, którzy utworzyli koło poselskieWybór Polska[158]. 7 lipca 2021 Arkadiusz Czartoryski dołączył do Partii Republikańskiej i powrócił do klubu PiS, który tym samym odzyskał większość w Sejmie[159]. W dniach 11–12 sierpnia tego samego roku z koalicji rządowej wystąpiło Porozumienie[160], wskutek czego (pomimo pozostania w klubie pięciorga posłów, którzy opuścili tę partię[161] i założyli następnie stowarzyszenieOdNowa RP) rząd Mateusza Morawieckiego formalnie przybrał charakter mniejszościowy. 1 października 2021 klub PiS zasiliła posłanka Monika Pawłowska, wcześniej reprezentująca Porozumienie (a początkowoLewicę). 22 lutego następnego roku z klubu usunięty został senatorJan Maria Jackowski[162]. Cztery miesiące później do rządu dołączyło posiadające koło poselskie stowarzyszeniePolskie Sprawy[163], w związku z czym koalicja rządząca odzyskała sejmową większość. 21 lipca 2023 klub opuściła posłanka Anna Siarkowska (od 2022 członkini Solidarnej Polski, od maja 2023 działającej jako Suwerenna Polska), przechodząc doRuchu Narodowego iKonfederacji WiN.
Od 2023
Wwyborach parlamentarnych w 2023 komitet wyborczy PiS uzyskał 35,38% głosów, zdobywając 194 mandaty poselskie (ponownie najwięcej ze wszystkich komitetów, jednak tym razem nie uzyskując większości). W Senacie komitet otrzymał 34 miejsca (uzyskując drugą co do liczebności reprezentację, poKoalicji Obywatelskiej)[164]. Mandaty w Sejmie z list PiS uzyskało 25 przedstawicieli innych partii (Suwerennej Polski, Partii Republikańskiej i Kukiz15), a także sześcioro reprezentantów stowarzyszeń politycznych (OdNowy RP i Polskich Spraw). Kukiz’15 powołał odrębne koło poselskie. Klubowi PiS nie przypadło tym razem stanowisko marszałka Sejmu. 27 listopada zaprzysiężonotrzeci rząd Mateusza Morawieckiego, który wskutek nieuzyskania wotum zaufania zakończył 13 grudnia 2023 urzędowanie, w związku z czym PiS przeszło do opozycji.
16 grudnia 2023 zdecydowano o wejściu w skład PiS Partii Republikańskiej[165][166][167] (posiadającej 4 posłów i eurodeputowanego).
Wwyborach samorządowych w 2024 komitet wyborczy PiS otrzymał najwięcej głosów w wyborach do sejmików (34,27%) i do rad powiatów (29,94%). W wyborach do sejmików uzyskał 239 mandatów (z czego 11 przypadło kandydatom Suwerennej Polski), wygrywając wybory w 7 z 16 województw, a zdobywając większość w 4 (w lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim)[169] – przedstawiciele PiS zostali tam wybrani na marszałków (w tym jedna działaczka OdNowy RP, która w tym samym roku także przystąpiła do PiS). We wszystkich 12 sejmikach, w których komitet PiS nie uzyskał większości mandatów, partia znalazła się w opozycji. Kandydaci PiS zostali wybrani na prezydentów Stalowej Woli iJastrzębia-Zdroju, ponadto startujący z własnych komitetów członkowie PiS wygrali wybory na prezydentówSiedlec i Tomaszowa Mazowieckiego. Najwięcej spośród wszystkich ugrupowań kandydatów PiS zostało wybranych na burmistrzów i wójtów (przy czym wybory na wójtów wygrało więcej członków PSL).
W maju tego samego roku z PiS odszedł jeden z założycieli partii, eurodeputowany Krzysztof Jurgiel[170]. Wwyborach do Parlamentu Europejskiego 9 czerwca PiS zajęło 2. miejsce, po raz pierwszy od 10 lat nie uzyskując najlepszego wyniku w wyborach ogólnopolskich. Zdobyło 36,16% głosów, otrzymując 20 mandatów, z czego 2 uzyskali przedstawiciele Suwerennej Polski[171].
29 sierpnia 2024PKW odrzuciła sprawozdanie finansowe Komitetu Wyborczego PiS z wyborów parlamentarnych 15 października 2023 ze względu na przyjęcie przez Komitet korzyści majątkowych o charakterze niepieniężnym (por. art. 132 §5Kodeksu wyborczego). 11 grudnia 2024nieuznawana m.in. przez europejskie sądy Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN uwzględniła skargę PiS na tę decyzję[174]. Pięć dni później PKW postanowiła odroczyć decyzję w sprawie finansów KW PiS do czasu systemowego rozwiązania kwestii statusu IKNiSP i zasiadających w niej sędziów[175]. 30 grudnia PKW wydała uchwałę, w której z jednej strony zatwierdziła sprawozdanie finansowe KW PiS „w wykonaniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2024”, a z drugiej strony podała w wątpliwość, czy „Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jest sądem w rozumieniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” i czy jej orzeczenie jest skuteczne[176]. Ponadto w listopadzie tego samego roku PKW odrzuciła sprawozdanie finansowe PiS za 2023 ze względu na przypadki nielegalnego finansowania kampanii wyborczej. W wyniku tej decyzji powstała możliwość utraty przez PiS trzyletniej subwencji na działalność partii, wynoszącej ponad 75 mln zł[177]. W styczniu 2025 IKNiSP SN uchyliła również tę uchwałę[178].
12 października 2024 odbył się kongres PiS, na którym wprowadzono zmiany w strukturze oraz statucie partii i podjęto uchwałę o połączeniu z Suwerenną Polską poprzez wejście tej partii w skład PiS[179][180][181].
24 listopada 2024 na konwencji „Polska-Przyszłość” w Krakowie ogłoszono, iż kandydatem z poparciem PiS wwyborach prezydenckich w 2025 zostanie prezesInstytutu Pamięci Narodowej,Karol Nawrocki[182]. W I turze wyborów 18 maja zajął on 2. miejsce, uzyskując 29,54% głosów. W II turze pokonał Rafała Trzaskowskiego z PO, otrzymując 50,89% głosów[183].
„IV Rzeczpospolita – sprawiedliwość dla wszystkich. Program 2005”, 2005[187];
„Dbamy o Polskę, dbamy o Polaków. Program Prawa i Sprawiedliwości”, 2007[188];
„Polska nowoczesna, Polska solidarna, Polska bezpieczna”, 2011[189];
„Silne rolnictwo, zdrowa żywność, nowoczesna wieś. Program rolny Prawa i Sprawiedliwości”, IV Kongres Prawa i Sprawiedliwości, Warszawa, 15 lutego 2014;
„Zdrowie, Praca, Rodzina. Program Prawa i Sprawiedliwości 2014”, 2014;
„Myśląc Polska. Konwencja Programowa Prawa i Sprawiedliwości oraz Zjednoczonej Prawicy, Katowice, 3–5 lipca 2015 r. Materiały Konferencyjne”, oprac. P. Gliński, 2015;
„Myśląc Polska, Prawo i Sprawiedliwość 2015–2019”, 2019;
„Myśląc Polska, 5–7 lipca 2019 r., Katowice. Konwencja Programowa Prawa i Sprawiedliwości oraz Zjednoczonej Prawicy. Materiały Konferencyjne”, oprac. P. Gliński wraz z zespołem, 2019;
„Polski model państwa dobrobytu. Program Prawa i Sprawiedliwości 2019”, KW Prawo i Sprawiedliwość, 2019;
„Polski Ład”, Prawo i Sprawiedliwość, Solidarna Polska, 2021; „Polski Ład dla Polskiej Wsi”, 2021.
Zagadnienia ustrojowe
Prawo i Sprawiedliwość opowiada się za „sanacją państwa” i budową tzw.IV Rzeczypospolitej. Propozycje partii sprowadzają się do oczyszczenia poprzez pozbycie się dziedzictwaPRL. Partia opowiada się za lustracją, dekomunizacją i odtajnieniem wszystkich dokumentów z okresu PRL[190].
PiS zaprezentowało całościowy projekt nowej konstytucji[191] przewidujący m.in.: przyznanie prezydentowi prawa wydawania na wniosek Rady Ministrów rozporządzeń z mocą ustaw, zmniejszenieSejmu iSenatu czy likwidacjęRady Polityki Pieniężnej. Pomimo przedwyborczych zapowiedzi przywróceniakary śmierci[192], przeprowadzenia lustracji majątkowejpolityków oraz upublicznienianazwisk wszystkich agentów peerelowskich służb specjalnych i dekomunizacji, a także zmniejszenia liczbymandatów w obu izbachparlamentu i wprowadzeniasystemu semiprezydenckiego, partia nie zrealizowała tej części programu w okresie sprawowania władzy.
Program gospodarczy
Prawo i Sprawiedliwość opowiada się zaprogresywną skalą podatkową. Wyrazem tego było m.in. poparcie dla propozycji wprowadzenia 50% stawkiPIT w 2004[193]. Natomiast w 2006 posłowie partii poparli redukcję stawek podatkowych do dwóch – 18 i 32%[194]. W obecnym programie partia postuluje wprowadzenie trzeciej stawki podatkowej w wysokości 39% dla osób zarabiających powyżej 300 tys. zł (z wyłączeniem osób tworzących nowe miejsca pracy, a także podnoszenie kwoty wolnej od podatku do wysokości minimum egzystencji tj. około 6 tysięcy złotych rocznie)[195].
PiS deklaruje wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw poprzez m.in. obniżanie pozapłacowych kosztów pracy (tzw. klina podatkowego), do czego Sejm (m.in. głosami PiS) przyczynił się już w 2007 (obniżając składkę rentową)[196] oraz likwidację barierbiurokratycznych hamujących rozwój przedsiębiorczości (tzw.Pakiet Kluski[197], który nie został jednak poddany pod głosowanie).
Partia postuluje też gruntowną reformęfinansów publicznych, m.in. likwidacjęjednostek budżetowych, funduszy celowych i gospodarstw pomocniczych i włączenie ich wydatków do budżetu, oraz wprowadzenie koncepcjibudżetu zadaniowego. Ponadto proponuje wprowadzenie ulg podatkowych ze względu na ilość dzieci w rodzinie, utrzymanie zróżnicowanych stawek podatkuVAT przy jednoczesnym obniżaniu stawki podstawowej, a także wprowadzenie możliwości odliczenia VAT przez finalnego odbiorcęrobót budowlanych[195], rozliczanie VAT na zasadzie kasowej i wydłużenie okresu rozliczenia z 90 do 120 dni[198].
Ugrupowanie sprzeciwia się pochopnie przeprowadzanejprywatyzacji. Postuluje utrzymanie przez państwo kontroli nadspółkami o strategicznym znaczeniu, m.in.PZU. Sprzeciwia się też nadmiernym cięciom w wydatkach socjalnych. Popiera zachowanie bezpłatnej edukacji w szkołach podstawowych, średnich i na wyższych uczelniach państwowych, a także obecny system finansowania służby zdrowia. Proponuje wprowadzenie systemu gwarantowanych przez państwo kredytów mieszkaniowych. Opowiada się za szeroko pojętym programem wspierania polskiej rodziny. W tym celu proponuje opracowanie i przyjęcie kompleksowego programu polityki prorodzinnej. Partia jest przeciwko szybkiemu przyjęciu przez Polskęeuro i wejściu do unii bankowej[199]. PiS sprzeciwiało się odwróceniu skutków reformy emerytalnej zaproponowanym przezkoalicję PO-PSL, czego wyrazem było głosowanie przeciwko ustawie[200].
W kwestii walki z bezrobociem partia postuluje m.in. obniżenie składki emerytalno-rentowej młodych pracowników o 50%, wsparcie dla przedsiębiorców z terenów zdegradowanych ekonomicznie na pokrycie praktyk absolwentów w wysokości 50% wynagrodzenia lub 25% w przypadku praktyki odpłatnej[201], czy też udzielanie kredytów na dogodnych warunkach ludziom młodym chcącym podjąć działalność gospodarczą i tworzącym co najmniej dwa miejsca pracy[201].
Prawo i Sprawiedliwość od początku opowiada się za uczestnictwem Polski w strukturachUnii Europejskiej[203]. W czasie kampanii przed referendum namawiało ludzi do poparcia członkostwa. Kolejnym kierunkiem polskiej polityki zagranicznej w wizji Prawa i Sprawiedliwości miały byćStany Zjednoczone. Realizując politykę proamerykańską w okresie trwania rządów, PiS zwiększyło udziałpolskiego kontyngentu wojskowego w Afganistanie. Zapowiadano utrzymanie możliwie bliskich związków z USA. W dalszej kolejności podkreślał wagę stosunków z sąsiadami zEuropy Środkowej iWschodniej.
Na początku rządów w listopadzie 2005 Rosja nałożyłaembargo naimport na polskiego mięsa i wyrobów roślinnych[204]. Rok później polska minister spraw zagranicznychAnna Fotyga zawetowała rozpoczęcie negocjacji nowej umowy pomiędzyRosją a Unią Europejską[205]. Wybrany z ramienia PiS prezydentLech Kaczyński odmówił udziału w spotkaniu przywódcówtrójkąta weimarskiego z powodu kłopotów zdrowotnych (choć nieoficjalnym powodem był obraźliwy artykuł w „Die Tageszeitung” na temat braci Kaczyńskich i ich matkiJadwigi)[80].
PiS poparło udział polskich żołnierzy w operacji wIraku i sprzeciwiało się ich natychmiastowemu wycofaniu[52].
Weto spowodowało opowiedzenie się Unii Europejskiej po stronie Polski podczas szczytu Unia Europejska-Rosja wSamarze, ale nie doprowadziło do zniesienia embarga za rządów PiS. W grudniu tego samego roku rząd podjął decyzję o budowiegazoportu. Osłabieniu pozycji Rosji miała służyć decyzjaPKN Orlen o zakupie rafinerii wMożejkach, z uwagi na konieczność modernizacji, m.in. kładzenia torów i tajemniczych awarii, inwestycja okazała się deficytowa[206].
Partia nie popiera legalnościaborcji[208]. Będąc w opozycji, PiS opowiadało się dodatkowo w 2012 za delegalizacją aborcji w przypadkach częściowego uszkodzenia płodu[209][210]. W 2016, w wyniku protestów zwanych „czarnym poniedziałkiem”, większość posłów rządzącego wówczas PiS odrzuciło po negatywnej rekomendacji Sejmowej Komisji Zdrowia obywatelski projekt zakładający całkowity zakaz aborcji[211]. Rząd Beaty Szydło wprowadził natomiast program pomocowy dla rodziców niepełnosprawnych dzieci program „Za Życiem”, oferujący 4000 zł zasiłku dla rodziców narodzonego chorego dziecka oraz pomoc doraźną. Wicemarszałek Sejmu i szef KP PiSRyszard Terlecki w 2017 podpisał się pod Inicjatywą Ustawodawczą „Zatrzymaj aborcję” Fundacji Życie i Rodzina. 27 października 2017 doTrybunału Konstytucyjnego trafił wniosek posłaBartłomieja Wróblewskiego, podpisany m.in. przez 100 posłów PiS, o zbadanie zgodności przesłanki embriopatologicznej przerwania ciąży z Konstytucją RP[212].
Pozostałe kwestie społeczne
Partia sprzeciwia się legalizacjieutanazji[213],narkotyków[214], a takżerejestracji związków partnerskich orazmałżeństw osób tej samej płci. Radni PiS popierali w niektórych województwach, powiatach i gminach przyjęcie lokalnych deklaracji dotyczących tzw.stref wolnych od ideologii LGBT[215]. Partia sprzeciwiała się również przyjęciu uchodźców zgodnie z planem relokacji imigrantów Unii Europejskiej z lat 2015–2017, odwracając relację ofiara-krzywdziciel oraz budując dychotomię my-oni, przez co umocniony został negatywny stosunek do uchodźców istotnej części społeczeństwa polskiego[216].
Polityka karna
PiS opowiada się za zwiększeniem praw dla ofiar przestępstw i zaostrzeniem kar dla przestępców, w szczególności za przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu. Jest także za przywróceniemkary śmierci[217]. Ugrupowanie przeforsowało w czasie swoich rządów utworzenieCentralnego Biura Antykorupcyjnego[218].
Polityka historyczna
Wedle partii polityka prowadzona przez rząd nie może ograniczać się do kwestii gospodarczych czy społecznych, ale niezbędna jest również polityka historyczna[219], a więc działania mające na celu narzucenie jednej obowiązującej interpretacji wydarzeń historycznych i przedstawienie ich, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami, w postaci jednej wybranej narracji[220]. PiS krytykuje w tej sprawie swych poprzedników u władzy, głosząc, że uosabiające liberalne elity rządykoalicji PO-PSL przystały na niewłaściwą, pozbawioną godności i dumy wersję historii Polski na modłę Unii Europejskiej (zgodnej raczej ze zdystansowanymi, racjonalnymi ustaleniami naukowców niż z odczuciami samych Polaków), zarzucając im kompleks niższości[219].
W swojej wizji historii PiS odwołuje się do odgrywającego znaczną rolę w polskiej świadomościromantyzmu[221], który, krótkotrwały i przemijający w Europie Zachodniej, odcisnął trwałe, dostrzegalne do dzisiaj piętno na sposobie myślenia i działania Polaków[222]. Istotne znaczenie ma tutaj poczucie bycia niezrozumianym przez ludzi innych narodowości[219], postrzeganie Polski jako mickiewiczowskiego „Chrystusa narodów” – nowego „narodu wybranego”[221], którego kultura, historia i wręcz samo istnienie były ciągle zagrożone, poczynając od zaborów[223]. Prawo i Sprawiedliwość podkreśla tutaj szczególne, bohaterskie dokonania wybranych postaci historycznych[224], w szczególnościżołnierzy wyklętych[225] oraz stara się uniemożliwić ich krytykę, postrzeganą jako wymierzoną w dobre imię Polski. Proponuje ściganie za postrzegane w kategoriach ataku błędy takie, jak sformułowanie „polskie obozy koncentracyjne”, czy też za niezgodne z postrzeganym przez członków partii przedstawienia historii, jak podkreślanie antysemityzmu niektórych członkówArmii Krajowej[224] czy ludności cywilnej, w szczególności odmawiając przyznania roli Polaków w wydarzeniach wJedwabnem[226]. Potępia natomiast postacie historyczne niepasujące do tej narracji, jak choćby zaangażowany w młodości w obronękomunizmu profesorZygmunt Bauman[227] czyLech Wałęsa, którego rolę w„Solidarności” PiS stara się zastąpić postacią niezbyt zauważanego przez historyków w tym zakresie założyciela tej partiiLecha Kaczyńskiego[224]. Szczególnie sprzeciwia się ukazywaniu wydarzeń innych niż zgodne z romantyczną, heroiczną narracją ukazującą Polaków-katolików jedynie jako ofiary bądź bohaterów, także dotyczących relacji polsko-żydowskich. Z jednej strony rozwija pamięć o polskich sprawiedliwych wśród narodów świata, z drugiej pomija trudniejsze kwestie, wydarzenia, w których Polacy występowali w innych rolach, czego przykładem kwestiapogromu w Jedwabnem, odpowiedzialnością za które partia obarcza jedynie Niemców. Wbrew opiniom niektórych krytyków PiS nie prezentuje poglądów jawnieantysemickich, raczej dostosowuje przekaz do odbiorcy, nastrojów społecznych i doraźnych celów politycznych, jak w przemowie Jarosława Kaczyńskiego na 75. rocznicę spaleniaWielkiej Synagogi w Białymstoku, gdzie przedstawiałIzrael jako ostoję europejskiej kultury zagrożoną przez nienazwanych bezpośrednio innych, w domyśle muzułmanów, co wpisywało się w antyimigrancką politykę podsycania islamofobii prowadzoną w tym czasie przez partię[228].
Politykę historyczną partia proponuje prowadzić poprzez tworzenie zgodnych z jej interpretacją historii filmów historycznych, promowanie ich, a nawet wyciąganie konsekwencji wobec podmiotów odmawiających włączenia się w tę działalność, czego przykładem były zapowiedzi ministraPiotra Glińskiego wobecFestiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, który odmówił wyświetlenia filmu patriotycznegoHistoria Roja, preferując filmy o większej wartości artystycznej[227]. Historię promować mogą również czasopisma czy dodatki historyczne[229], a także odzież patriotyczna[230]. PiS stara się wymusić na muzeach odpowiednie ukazywanie heroizmu polskich żołnierzy zamiast skupienia na cierpieniach ludności cywilnej czy podkreślaniu uniwersalności ludzkiego cierpienia na wojnie, nawet wbrew opiniom historyków, jak w przypadkuMuzeum II Wojny Światowej w Gdańsku[231].
Główne działania PiS w okresie sprawowania rządów (2015–2023)
Od 2015 do 2023 partia, posiadając jako klub większość wSejmie (i w kadencji 2015–2019 również wSenacie) oraz wyłonione przez siebie rządyBeaty Szydło iMateusza Morawieckiego, przeprowadziła (przy udziale wywodzącego się z PiS prezydentaAndrzeja Dudy) następujące działania:
przebudowa począwszy od stycznia 2016 systemusłużby cywilnej, m.in. poprzez odejście od konkursów na wyższe stanowiska (jest ich ok. 1600) na rzecz powoływania na te stanowiska[233];
wprowadzenie programu „Rodzina 500 plus” obejmującego przyznawanie świadczeń naczęściowe pokrycie kosztów związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych oraz wychowaniem dziecka[236];
wprowadzenie tzw. ustawy antyterrorystycznej oraz ustawy o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (nazywanej przez część mediów i opozycję parlamentarną „ustawą inwigilacyjną”) regulującej działania służb w zakresie kontroli operacyjnej i dostępu do danych telekomunikacyjnych[239][240];
zmianaustawy o ochronie przyrody, która zezwalała od 1 stycznia 2017 właścicielom nieruchomości na wycinkę rosnących na nich drzew bez zezwolenia, jeśli nie było to związane z działalnością gospodarczą. Ustawa, określana mianemlex Szyszko (od nazwiska ówczesnego ministra środowiskaJana Szyszki), wywołała protesty społeczne, które doprowadziły w maju 2017 do jej ponownej nowelizacji, wprowadzającej ograniczenia w wycince drzew[255][256][257];
do marca 2017 dokonano szerokiej wymiany najwyższych kadr wSiłach Zbrojnych, która wSztabie Generalnym objęła 90 proc. stanowisk; oblicza się, że za rządów PiS ze stanowisk odeszło 30 generałów i 250 pułkowników[259]; zwolnienia dotyczą także znaczącej liczby przedstawicieli wyższej kadry uczelni wojskowych, w tymAkademii Sztuki Wojennej[260];
w marcu 2017 rząd Beaty Szydło przedstawił polskiego kandydata na stanowiskoprzewodniczącego Rady EuropejskiejJacka Saryusza-Wolskiego (dotychczasowego polityka PO). Był on jedynym kontrkandydatem dla starającego się o reelekcjęDonalda Tuska, którego ostatecznie wybrano 9 marca 2017 w głosowaniu na drugą 2,5-letnią kadencję z poparciem wszystkich państwUE oprócz Polski[261];
w lipcu 2017 z inicjatywy posłów PiS Sejm uchwalił ustawę oSądzie Najwyższym, ustawę oKrajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawę o zmianie ustawy – Prawo o sądach powszechnych, co spotkało się z szerokimi protestami społecznymi; ustawę o sądach powszechnych prezydentAndrzej Duda podpisał i została opublikowana 28 lipca 2017[267][268]; 31 lipca 2017 prezydent złożył weto wobec ustaw o SN i o KRS (wniosku prezydenta Sejm nie rozpatrzył)[269][270];
w 2017 wprowadzono przepisy ustawowe umożliwiające karanie posłów za „naruszanie powagi Sejmu” (analogiczne w stosunku do senatorów)[273];
w latach 2015–2017 odwołano z placówek dyplomatycznych ponad 60 procent ambasadorów[274];
wprowadzenie zakazu handlu w niedziele (od marca 2018 zakazem objęto pierwsze i ostatnie niedziela miesiąca, w 2019 trzy niedziele w miesiącu, a w 2020 prawie wszystkie)[275];
uchwalenie ustaw z 8 grudnia 2017 oSądzie Najwyższym iKrajowej Radzie Sądownictwa przewidujących m.in. składanie do SN skarg nadzwyczajnych na prawomocne wyroki polskich sądów z ostatnich 20 lat, powołanie dwóch nowych izb w SN (Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarnej) i wybór wszystkich członków KRS przez Sejm[276]; ustawy te stały się podstawąkryzysu wokół Sądu Najwyższego[277];
dokonane w 2017 zmiany wkodeksie wyborczym przewidujące m.in. wydłużenie od 2018 kadencji władz samorządowych z 4 do 5 lat, ograniczenie możliwości sprawowania funkcji wójta, burmistrza i prezydenta miasta do dwóch kadencji (licząc od 2018), powoływanie członkówPaństwowej Komisji Wyborczej przez Sejm i podporządkowanieKrajowego Biura Wyborczego ministrowi spraw wewnętrznych[278];
wprowadzenie od 1 stycznia 2018 tzw. minimalnego podatku od nieruchomości komercyjnych[279];
nowelizacja w styczniu 2018ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu określająca odpowiedzialność karną za publiczne i wbrew faktom przypisywanie Narodowi Polskiemu lub Państwu Polskiemu odpowiedzialność za zbrodnieIII Rzeszy lub za inne zbrodnie przeciwko i ludzkości; nowe przepisy wywołały protesty ze stronyIzraela iUSA[280]. Pod naciskiem m.in. tych państw zawarte w ustawie przepisy o odpowiedzialności karnej zostały uchylone przez ustawę nowelizującą 27 czerwca 2018[281];
uchwalenie 20 lipca 2018 ustawy zmieniającej przepisykodeksu wyborczego dotyczące wyborów doParlamentu Europejskiego, dokonującej m.in. zwiększenia liczby okręgów wyborczych do 13 i podniesienia realnego progu wyborczego szacunkowo nawet do 16,5% (próg dopuszczany przez prawo europejskie to 5%); zmiany te mogły uniemożliwić więc komitetom wyborczym o mniejszym poparciu zdobycie mandatów deputowanych[284]. 17 sierpnia 2018 ustawę zawetował prezydentAndrzej Duda[285];
uchwalenie 4 października 2018 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych wprowadzającej prywatny, dobrowolny system oszczędzania na dodatkową emeryturę[286];
decyzja o zakazie wwozu ukraińskiego zboża do Polski we wrześniu 2023[295];
wprowadzenie programów społecznych takich jak:Dobry Start,13. i14. emerytura[296][297],Opieka 75 plus, Rodzinny Kapitał Opiekuńczy[298], część bezpłatnych leków dla seniorów 75+[299][300], matczyne emerytury Mama 4+[301] oraz mający w założeniu wspierać osoby z niepełnosprawnościami i ich rodziny program „Za życiem”[302][303].
Symbolika
Prawo i Sprawiedliwość posługuje się kolorem czerwonym i ciemnym błękitem. Znak graficzny partii stanowi głowa orła białego w koronie[304]. Poprzednim logotypem używanym do 2005 był kolorowy napis „PiS” z podpisem u dołu „Prawo i Sprawiedliwość”[305].
Jarosław Kaczyński, prezes Prawa i Sprawiedliwości od 2003, premier w latach 2006–2007Beata Szydło, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2015–2017Mateusz Morawiecki, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2017–2023Kazimierz Marcinkiewicz, premier z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w latach 2005–2006PrezydentLech Kaczyński wybrany w wyborach w 2005 i pierwszy prezes PiS
W Prawie i Sprawiedliwości działają politycy zaliczani do różnych nurtówprawicowych, najwięcej z nich wywodzi się zPC. Z PiS związała się część dawnych działaczy antykomunistycznych, m.in.Antoni Macierewicz czy były senator klubu tej partiiZbigniew Romaszewski. PiS postrzegane jest przez część publicystów jako partia „postsolidarnościowa”, czyli odwołująca się do tradycji„Solidarności” sprzed 1989.
Organizacja
W skład władz krajowych partii wchodzą 4 organy: Prezydium partii, Rada Polityczna, Komitet Polityczny oraz Komitet Wykonawczy. Organizacja młodzieżowa partii toForum Młodych PiS.
↑Vít Hloušek, Lubomír Kopeček: Origin, Ideology and Transformation of Political Parties: East-Central and Western Europe Compared. Ashgate, 2010, s. 196. (ang.).
↑Wolfram Nordsieck: Poland. Parties and Elections in Europe, 2015. (ang.).
↑Dominika Sozańska: Konkurenci czy partnerzy? Chrześcijańska demokracja i Kościół katolicki po 1989 roku. W: Grzegorz Babiński, Maria Kapiszewska: Zrozumieć współczesność. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2009, s. 451–465.ISBN 978-83-7571-093-9.
↑Artur Lipiński, Agnieszka Stępińska: Populizm prawicowy w Polsce. W: Jo Harper: Nieliberalna Rewolucja w Polsce. Washington, D.C.: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020, s. 106.ISBN 978-83-65390-33-2.
↑JoannaJ.ŚrednickaJoannaJ.,Nowy romantyzm, [w:]JoJ.Harper,Nieliberalna rewolucja w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020,ISBN 978-83-65390-33-2. Brak numerów stron w książce
↑Ustawa z dnia 11 września 2019 r. o uchyleniu ustawy o specjalnym podatku węglowodorowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1978).
↑Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2025 r. poz. 764).
Krzysztof Kowalczyk: Prawo i Sprawiedliwość – „rewolucyjni konserwatyści”?. W: Krzysztof Kowalczyk, Jerzy Sielski: Partie i ugrupowania parlamentarne III RP. Toruń: Dom wydawniczy DUET, 2006, s. 192–231.ISBN 83-89706-84-9.
Jan Darasz: Zanurzeni w historii. W: Jo Harper: Nieliberalna rewolucja w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020.ISBN 978-83-65390-33-2.
Krystyna Anna Paszkiewicz: Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Oprac. zespół: Westyna Gładkiewicz, Krystyna A. Paszkiewicz, Barbara Sawicka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.ISBN 83-229-2493-3.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
