| wojny polsko-rosyjskie | |||
 Wojciech Kossak,Bitwa o Olszynkę Grochowską, obraz z 1927 roku | |||
| Czas | 29 listopada 1830 – 21 października 1831 | ||
|---|---|---|---|
| Terytorium | |||
| Wynik | zwycięstwoImperium Rosyjskiego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
| brak współrzędnych | |||
| |||
| |||
| |||
Powstanie listopadowe,wojna polsko-rosyjska 1830–1831[3] – polskiepowstanie narodowe przeciwkoImperium Rosyjskiemu, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830, a zakończyło się 21 października 1831[3][a]. Zasięgiem swoim objęłoKrólestwo Polskie i częśćziem zabranych (Litwę,Żmudź iWołyń).
Po upadku powstaniacesarzMikołaj I Romanow wypowiedział słowa:Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków[4].
WWojsku Polskim w rocznicę wybuchu powstania obchodzony jestDzień Podchorążego.
Główną przyczyną wybuchu powstania listopadowego było nieprzestrzeganie przez władcówImperium Rosyjskiego postanowieńkonstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku.Aleksander I w 1819 roku zniósłwolność prasy i wprowadziłcenzurę prewencyjną. W roku 1821 zawieszono wolność zgromadzeń i zakazano działalnościmasonerii. W październiku 1824 roku skazanoWaleriana Łukasińskiego, przywódcęWolnomularstwa Narodowego. W roku 1823Rosjanie rozbili sieć tajnych stowarzyszeń wprowincjach zabranych.Nikołaj Nowosilcow rozpoczął prześladowanie członków towarzystwfilomatów ifilaretów. W 1825 roku cesarz zlikwidował jawność obrad sejmowych.
Jednocześnie wzmogły się prześladowania polskich organizacji niepodległościowych. W 1827 roku nastąpiły aresztowania członkówTowarzystwa Patriotycznego.Sąd sejmowy, wydając łagodne wyroki na podejrzanych i oczyszczając ich z zarzutu zdrady stanu, pośrednio potwierdził, że występowali oni w dobrej wierze przywrócenia przestrzegania zapisów konstytucji 1815 roku.
Innym powodem niezadowolenia części polskiej opinii publicznej było odwlekanie przez cara tzw. rozszerzenia wewnętrznego. Rosja zobowiązała się w akcie końcowymkongresu wiedeńskiego do powiększenia Królestwa Polskiego o bliżej nieokreślone terytorium, „jakie [car] uzna za stosowne”[5]. Duża część polskich elit politycznych oczekiwała, że car wypełni to zobowiązanie, przyłączając do Królestwa część lub całość obszaruprowincji zabranych, a więc ziem utraconych na rzecz Rosji między 1772 a 1807 rokiem[6].
W lipcu i sierpniu 1830 roku wybuchły zwycięskie rewolucjewe Francji i wBelgii, które doprowadziły do podważenia systemuŚwiętego Przymierza.
17 października cesarz rozkazał przygotowaniemobilizacji alarmowejwojska Królestwa Polskiego irosyjskiego.
21 października ks.Franciszek Ksawery Drucki Lubecki otrzymał polecenie przygotowania finansów Kongresówki na wypadek wojny.
24 listopada Kongres Narodowy wBrukseli zdetronizował królaNiderlandów i ogłosił faktyczną niepodległość Belgii.
28 listopada dotarła do Królestwa Polskiego wieść o upadku prorosyjskiego rząduWielkiej Brytanii księciaWellingtona. Jednocześnie już 23 listopada członkowiesprzysiężenia Podchorążych byli ostrzeżeni o ich dekonspiracji i przygotowanych aresztowaniach. Wydawać by się mogło, że nadszedł ostatni dogodny moment do przeprowadzenia powstania.
_(cropped).jpg)
W roku 1828 wwarszawskiejSzkole Podchorążych Piechoty zawiązało sięsprzysiężenie pod dowództwem podporucznikaPiotra Wysockiego przeciwko wodzowi naczelnemuwojsk Królestwa Polskiego i dowódcy sił rosyjskich stacjonujących w zachodnich guberniach Rosji,wielkiemu księciu Konstantemu, który był bratemcesarza Rosji ikróla PolskiMikołaja I. Był on powszechnie znienawidzony za stworzenie systemu tajnej policji i donosicielstwa, a także za publiczne poniżanie polskich oficerów.
Sygnałem do wybuchu powstania miał być pożarbrowaru naSolcu i kamienicy przy ul. Dzikiej. Powstanie wybuchło wieczorem ok. godz. 18:00 29 listopada 1830, gdypodporucznikPiotr Wysocki wszedł do Szkoły Podchorążych Piechoty wŁazienkach, przerwał zajęcia z taktyki – wygłosił mowę:„Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będąTermopilami dla wrogów”[8], wyprowadzając podchorążych na miejsce zbiórki – podpomnik króla Jana III Sobieskiego. Grupa 18[9] spiskowców, złożona głównie z młodych inteligentów (m.in.Ludwik Nabielak,Seweryn Goszczyński,Leonard Rettel) wraz z częścią podchorążych,zaatakowała Belweder – rezydencję wielkiego księcia. Jednakże Konstanty zdołał się przed napastnikami ukryć. Powstańcy – z pomocąpospólstwa iplebsu warszawskiego –zdobyli wówczas Arsenał. Z rąk powstańców zginęło sześciu przeciwnych powstaniu polskich generałów:Stanisław Trębicki,Maurycy Hauke,Stanisław Potocki,Ignacy Blumer,Tomasz Siemiątkowski,Józef Nowicki – zastrzelony wskutek pomyłki, rosyjski generałAleksiej Gendre - zakłuty bagnetamisprzysiężonych w Belwederze i pułkownikFilip Meciszewski.
Osobny artykuł:Pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową.Następnego dnia, wraz z uzbrojoną ludnością cywilną, opanowali stolicę. W ten sposób spisek wojskowy przekształcił się w powstanie. Wielki książę Konstanty z częścią wiernych mu generałów i wojsk wycofał się z Warszawy do karczmy naWierzbnie, nie podejmując działań przeciwko powstańcom (zmarł w czerwcu 1831 r.).
30 listopadaRada Administracyjna powołałaStraż Bezpieczeństwa, dowodzoną przezPiotra Łubieńskiego, której zadaniem było rozbrojenie zrewoltowanej ludności cywilnej Warszawy. Broń odbierano powstańcom, zakazano też używania rewolucyjnych kokard granatowo-biało-czerwonych, wprowadzając w ich miejsce białe.
Osobne artykuły:Sejm (powstanie listopadowe), Rada Administracyjna, Rada Najwyższa Narodowa (1830), Rząd Tymczasowy (powstanie listopadowe) i Rząd Narodowy (powstanie listopadowe)..jpg)
_(cropped).jpg)
.svg)
Po nieudanych próbach rozbrojenia powstańców przez Radę Administracyjną (kierowaną przez księciaFranciszka Ksawerego Druckiego Lubeckiego) będącą cywilną władzą Królestwa, nastąpiła eskalacja ruchu powstańczego. 1 grudnia powstałoTowarzystwo Patriotyczne, kierowane przezMaurycego Mochnackiego, które domagało się podjęcia natychmiastowej akcji zbrojnej przeciwko wojskom rosyjskim stacjonującym w Królestwie. Ulegając tym naciskom, Rada Administracyjna dokooptowała do swojego składu polityków Towarzystwa, co z kolei wywołało sprzeciw żywiołów konserwatywnych. W celu spacyfikowania nastrojów 3 grudnia 1830 rozwiązano Radę Administracyjną i wyłoniony zostałRząd Tymczasowy, którego prezesem został książęAdam Jerzy Czartoryski. Wodzem Naczelnym rząd mianowałgen. Józefa Chłopickiego. Ten 5 grudnia ogłosił się dyktatorem powstania, usiłując jednocześnie doprowadzić do rokowań z cesarzem. W tym celu zaproponowałmediacjęPrus w sporze z Rosją. Wacław Tokarz uważa, że wysłany przez Chłopickiego do Mikołaja I pułkownik Tadeusz Wyleżyński ujawnił mu dyslokację wojsk polskich[b][10]. Inną opinię wyraża Wojciech Górczyk, który uważa, że Wyleżyński nie zdradził dyslokacji wojsk polskich. Wyleżyński nie znał dyslokacji wojsk i dopiero w drodze powrotnej z Petersburga dowiedział się o reorganizacji wojska[11].
Książę Drucki Lubecki udał się doPetersburga, by tam na czele polskiej delegacji rozpocząć rokowania z cesarzem. Powołując się na powierzone jej instrukcjesejmowe, delegacja ta miała się domagać od Mikołaja I respektowania postanowień konstytucji z 1815 roku, rozciągnięcia jej postanowień naLitwę,Wołyń iPodole, zwołania Sejmu z udziałem posłów zziem zabranych, natychmiastowego opuszczenia terytorium Królestwa Polskiego przez wojska rosyjskie.
13 grudnia cesarz wprowadziłstan wojenny wprowincjach zabranych[12] i wydałukaz o przeprowadzeniu mobilizacji korpusu interwencyjnego pod dowództwemfeldmarszałkaIwana Dybicza, który miał stłumić powstanie[c].17 grudnia Mikołaj I wydał manifest do Polaków, w którym nakazywał przywrócenie Rady Administracyjnej w jej składzie pierwotnym i skoncentrowanie wojsk polskich w okolicachPłocka.
 | Zobacz w Wikiźródłach tekst Manifest obu izb sejmowych Królestwa Polskiego o powstaniu narodu polskiego (20 grudnia 1830) |
Jednakże sytuacja w Królestwie uległa dalszej radykalizacji. 20 grudnia Sejm wydał manifest, w którym ogłosił powstanie narodowe przeciwRosji, przedstawiając opinii międzynarodowej przyczyny jego wybuchu.Zaręczona wolność osobista zgwałcona, zapełniono więzienia, wojenne sądy postanowione na osoby cywilne, rozciągnięto sromotne kary na obywateli, których całą winą było, że ducha i charakter narodowy ratować od zepsucia i zguby zamierzali[potrzebny przypis]. O ile Rosja zaatakuje Królestwowróg nasz nad jedną tylko pustynią więcej panowanie swoje roztoczy[potrzebny przypis].21 grudnia dyktator Józef Chłopicki rozwiązał Rząd Tymczasowy i w jego miejsce powołałRadę Najwyższą Narodową.29 grudnia dyktator powołałKomisję Rozpoznawczą, do rozpatrzenia spraw osób podejrzanych oszpiegostwo[13].
Osobny artykuł:Uchwała Sejmu o detronizacji Mikołaja I. Zobacz też kategorię:Sygnatariusze aktu detronizacji Mikołaja I Romanowa (1831). | Zobacz w Wikiźródłach tekst Rozkaz dzienny Iwana Dybicza Zabałkańskiego (13 stycznia 1831) |
| Zobacz w Wikiźródłach tekst Uchwała Sejmu o bezkrólewiu i niepodległości Polski oraz o powołaniu Rządu Narodowego |
17 stycznia, wobec fiaska rokowań z Mikołajem I, który zażądał bezwarunkowej kapitulacji powstańców, gen. Józef Chłopicki złożył dymisję.RadykalneTowarzystwo Patriotyczne kierowane przezJoachima Lelewela zdobyło wówczas decydujący głos w sejmie, który 25 stycznia 1831 r. na wniosek posłaRomana Sołtyka podjąłuchwałę o detronizacjiMikołaja I, co było równoznaczne z zerwaniem unii personalnej i aktem niepodległości Królestwa. PosełJan Ledóchowski wybiegł wtedy na środek sejmu i zawołał do zgromadzonych:Wyrzeknijmy więc wszyscy: nie ma Mikołaja!. Pod aktem detronizacji podpisało się 187 reprezentantów, w tym 41 senatorów, a kilku członków Sejmu przystąpiło do niego w formie listownej. KsiążęAdam Jerzy Czartoryski, podpisując ten dokument, zarzucił braciom Ostrowskim zgubę Polski, obwiniając ich o przeprowadzenie detronizacji przez Sejm[14].
W odpowiedzi granice Królestwa Polskiego przekroczyła 115 tys. armia rosyjska z 336 działami pod wodzą feldmarszałkaIwana Dybicza, który uzyskał od cesarza nieograniczoną władzę nad ośmioma województwami Królestwa Polskiego. 29 stycznia 1831 sejm powołał w miejsce rozwiązanej Rady Najwyższej NarodowejRząd Narodowy. W jego składzie znaleźli się: książę Adam Jerzy Czartoryski,Wincenty Niemojowski,Stanisław Barzykowski,Teofil Morawski iJoachim Lelewel[15].
| Zobacz w Wikiźródłach tekst Odezwa do wojska (26 lutego 1831) |
W celu wzmocnienia sił powstańczychJan Olrych Szaniecki opracował projekt powołaniapospolitego ruszenia, który przez rozwiązanie kwestii chłopskiej miał przyciągnąć do powstania masy chłopskie. Projekt Szanieckiego poparty przezTowarzystwo Patriotyczne został jednak odrzucony przez większość sejmową. W kilka dni później, to jest 21 czerwca 1831 r. pospolite ruszenie zostało jednak powołane decyzją gen. Skrzyneckiego, jednak nie poparte obietnicami poprawy bytu chłopów nie wzbudziło w nich zainteresowania[16].
Osobny artykuł:Noc 15 sierpnia 1831.
5 lutego 1831 roku armia rosyjska wkroczyła w granice Królestwa. 7 lutego doszło do pierwszych starć zbrojnych: jeden z plutonów1 pułku ułanów rozpędził wSiedlcach straż przednią nieprzyjaciela. W tym samym dniu3 pułk ułanów wyparł zWęgrowa dwa pułki rosyjskie[17].
Po początkowych odosobnionych sukcesach polskich podStoczkiem 14 lutego iWawrem, doszło do rosyjskiej próby szturmu na Warszawę. Jednak nierozstrzygniętabitwa o Olszynkę Grochowską 25 lutego 1831 roku, podczas której ciężko ranny został Chłopicki, uniemożliwiła te plany i przyniosła stronie polskiej sukces strategiczny.
Po bitwie naczelne dowództwo objął generałJan Skrzynecki, który obawiał się podjęcia kontrofensywy. Zgodził się na to dopiero pod koniec marca. Śmiały plan opracowany przez generałaIgnacego Prądzyńskiego przyniósł sukcesy w bitwach podWawrem (II),Dębem Wielkim iIganiami. Potem Skrzynecki przerwał jednak kontrofensywę. Dopiero w maju zgodził się na nowy planPrądzyńskiego przewidujący rozbicie rosyjskich pułków gwardyjskich operujących w rejonieŁomży iOstrołęki. W wyniku zwlekania wodza przewagę uzyskały wojska rosyjskie. Wojska Mikołaja I osłabiła wybuchła w kwietniu epidemiacholery i gorączka tyfoidalna. WPetersburgu rozpuszczano wówczas plotki o zatruwaniu studzien przezPolaków[18]. Rosjanie wygrali 26 majabitwę pod Ostrołęką, co załamało morale polskich żołnierzy. Skrzynecki tym razem znów zwlekał z atakiem na dziesiątkowane przezcholerę wojska rosyjskie. Dopiero 11 sierpnia został zwolniony z urzędu.
15 sierpniaTowarzystwo Patriotyczne podjęło próbę dokonania zamachu stanu.Tłum warszawski zamordował więzionych naZamku Królewskim zdrajców. Chaos opanował wówczas generałJan Krukowiecki, który stanął na czele rządu z niemal dyktatorską władzą.
Tymczasem wojska rosyjskie, dowodzone po śmierci Dybicza przez feldm.Iwana Paskiewicza 6 września, po okrążeniu Warszawy od strony wschodniej, dalekim marszem przez mosty podWłocławkiem zaatakowały miasto od zachodu. Po utracieWoli, gdzie podczas rosyjskiego szturmu zginął gen.Józef Longin Sowiński, dowództwo powstania, nie widząc możliwości dalszej obrony stolicy, poddało ją. Kilka tygodni później nastąpił rozpad sejmu, Rządu Narodowego i wojska, którego znaczna część przekroczyła granicePrus iGalicji.
Na początku 1831 gen. Ignacy Prądzyński opracował dla sztabu generalnego plan koordynacji polskich działań partyzanckich. Zakładał on sformowanie dużej liczby małych oddziałów leśnych, rekrutowanych ze straży bezpieczeństwa, gwardii ruchomej i pułków wojewódzkich. Całe Królestwo Polskie zostało podzielone na siedem stref działań, do których skierowano poszczególne ugrupowania powstańcze.
W swoim założeniu małe, niezwykle mobilne i nieuchwytne oddziały partyzanckie, miały operować na tyłach Rosjan, przerywając ich komunikację, nękając izolowane mniejsze oddziały nieprzyjaciela. W razie zagrożenia miały podlegać rozproszeniu i ponownie zbierały się w wyznaczonym miejscu.
W czasie kampanii 1831 8-tysięczne oddziały partyzanckie związały wwojewództwie augustowskim ipłockim dużą liczbę wojsk rosyjskich prawego skrzydła. Mobilizowane po lewej stronieWisły były natychmiast przerzucane na tyły armii rosyjskiej.
W Augustowskim operował oddziałMichała Godlewskiego w sile ok. 1 tys. ludzi. Tam też działał najliczniejszy oddział majorówKarola Szona iAntoniego Puszeta w sile 4 tys. żołnierzy, rozbity 22 kwietnia wbitwie podMariampolem. WPuszczy Zielonej działali partyzanci podpułkownikaJózefa Zaliwskiego. Oddział Zaliwskiego liczył ponad stu strzelców i jego działalność polegała na organizowaniu zasadzek i atakowaniu transportów z żywnością i furażem. Klęska pod Ostrołęką spowodowała osłabnięcie walk partyzanckich na Kurpiach[19].
Obok nich istniały wydzielone oddziały strzelców celnych podpułkownikaMichała Kuszlla, oraz majorówEustachego Grothusa iStanisława Krzesimowskiego, które składały się wyłącznie zestrzelców wyborowych[20]. W razie potrzeby łączyły się one z armią regularną, stanowiąc wsparcie piechoty liniowej.
| Zobacz w Wikiźródłach tekst List Jana Skrzyneckiego do Fryderyka Wilhelma III (19 czerwca 1831) |
Władze wojskowe rosyjskie z całą bezwzględnością zwalczałypartyzantkęlitewską. Oficerów, wziętych z bronią w ręku rozstrzeliwano, szlachtę oddawano pod sądy wojenne i skazywano na konfiskatę majątków izesłanie. Chłopów karano chłostą, zsyłano do batalionów syberyjskich, wsie sprzyjające powstańcom palono. Przy poparciu rządustarowiercy napadali na dwory i rabowali je. Władzom rosyjskim pomagała także ludnośćżydowska[21].
Osobny artykuł:Powstanie listopadowe na ziemiach zabranych..jpg)
Po wybuchu powstania w Królestwie władze rosyjskie wprowadziły 1 grudnia 1830stan wojenny w guberniach:wileńskiej,grodzieńskiej,mińskiej i wobwodzie białostockim. Aresztowano potencjalnych przywódców powstania na tych terenach, skonfiskowano broń pozostającą w rękach prywatnych, uwięziono izesłano naSyberię podejrzanych o przygotowywanie wystąpień zbrojnych. WWilnie powołano tzw. Komitet Główny, starający się utrzymywać kontakty z władzami powstańczymi wWarszawie i tworzącymi się tajnymi komitetami powiatowymi. W lutym 1831 naŻmudzi miało miejsce wrzenie chłopstwa, związane z poborem rekruta do wojska rosyjskiego. W marcu powstanie rozprzestrzeniło się na poszczególne powiaty litewskie. Powstanie na Litwie związało w kluczowym momencie wojny 30 tys. żołnierzy rosyjskich, przywracając tym samym równowagę strategiczną sił w Królestwie. W maju na Grodzieńszczyznę wkroczył korpus gen.Dezyderego Chłapowskiego. W czerwcu gen.Antoni Giełgud podjął nieudaną próbę zdobycia Wilna.[potrzebny przypis]
Wobec niepowodzenia opanowania głównych centrów komunikacyjnych i zdobycia portu wPołądze, gdzie miał być wyładowany transport broni, zakupionej wWielkiej Brytanii, oddziały wojska polskiego podzieliły się w lipcu na trzy operujące oddzielnie korpusy. Zepchnięte przez wojska rosyjskie korpusy gen. Chłapowskiego (dowodzony przez Giełguda) i gen.Franciszka Rohlanda zmuszone zostały do przekroczenia granicy zKrólestwem Prus. Jedynie korpus gen.Henryka Dembińskiego przedarł się do Królestwa. Poszczególneoddziały partyzanckie utrzymały się w puszczach litewskich do listopada 1831[22].
Po upadku powstania 9 czerwca 1832 papieżGrzegorz XVI potępił wybuch powstania jako zbuntowanie się przeciwko „legalnej władzy władcy”[23]. Wkrótce potem uświadomiony przez doradców o faktycznych działaniach carskich, papież tłumaczył, że dał się oszukać dyplomacji i nigdy nie chciał potępić Polaków[24].
Królestwo Prus było zdecydowanie wrogie powstaniu w Królestwie Kongresowym. Już w grudniu 1830 zmobilizowano pruską armię obserwacyjną pod dowództwemfeldmarszałkaAugusta Neidhardta von Gneisenau z szefem sztabu generałemCarlem von Clausewitzem, której zadaniem było rozciągnięcie kordonu wojskowego pomiędzy Prusami i Kongresówką. Zmobilizowanolandwehręwielkopolską, którą przerzucono na zachód pozazabór pruski doWittenbergi.Sekwestrem objęto gotówkęBanku Polskiego, zdeponowaną w bankach pruskich. Wydano zakaz wysyłania do Królestwa amunicji, broni, żywności, lekarstw i środków opatrunkowych. Według ustaleń Banku Polskiego Prusy wraz zCesarstwem Austriackim i innymi państwami niemieckimi zatrzymały bądź skonfiskowały 50 tysięcy karabinów, 3 tysiące par pistoletów, 4 tysiące szabel, 40 tysięcy luf karabinowych, 22 tysiące zamków, 51 tysięcy funtów prochu, 355 tysięcy funtów saletry zakupione weFrancji iWielkiej Brytanii na potrzeby powstania.
Oddziały polskie zmuszone do przekroczenia granicy pruskiej były natychmiast rozbrajane i internowane. Władze pruskie odesłały od razu do Rosji oddział kozaków, który na początku powstania schronił się w ich granicach.
Postępowanie Austrii było bardziej ambiwalentne.Władze austriackie wydały zakaz wywozu broni i amunicji do Królestwa, konfiskując 20 tysięcy karabinów i 8 tysięcy szabel zamówionych wWiedniu. WeLwowie działała rosyjska agencja wywiadowcza, z Wiednia przesyłano doPetersburga przejęte listy i wiadomości, ułatwiano sprowadzanie zGalicji materiałów do budowy mostów dla wojsk rosyjskich.
Z drugiej strony jednak Austriacy sprzedawali powstańcom stare karabiny, nie do końca przestrzegali także przepisów dotyczących internowania oddziałów polskich wchodzących w ich granice. Z Galicji cały czas napływała dla powstańców broń, amunicja i lekarstwa. Gubernator Galicji książęAugust Longin von Lobkowitz utrzymywał cały czas kontakt we Lwowie z przedstawicielem powstańczymIzydorem Pietruskim, ułatwiając mu wysyłanie materiałów i ludzi do Kongresówki, dając także nadzieję mediacji austriackiej[25].
W 1831 roku poeta rosyjskiAleksandr Puszkin wyrażał potrzebę jak najszybszego stłumienia polskiego buntu.Należy ich zdusić, powolność nasza jest męcząca. Dla nas bunt Polski to sprawa domowa, prastara, dziedziczna rozterka. W sierpniu 1831 roku napisał przesiąkniętyszowinizmem wierszOszczercom Rosji, we wrześniu poupadku WarszawyRocznica Borodina[26].
Od samego początku władze powstańcze próbowały uzyskać uznanie międzynarodowe dla swojego wystąpienia. W dążeniach tych powoływały się na postanowieniakongresu wiedeńskiego, którego ustalenia wobecPolski były ich zdaniem przez Rosję złamane. Polscy wysłannicy wLondynie iParyżu bezskutecznie próbowali uzyskać uznanie powstańców przezWielką Brytanię iFrancję za stronę walczącą. Rządy państw zachodnich uległy presji rosyjskich przedstawicieli dyplomatycznych i uznały powstanie listopadowe za wewnętrzną sprawęImperium Rosyjskiego.
Pewne znaczenie wypadki w Królestwie Polskim wywarły na obrady konferencji londyńskiej, zajmującej się sprawąBelgii. Zajęta tłumieniem powstania Rosja, przestała sprzeciwiać się przyznaniu niepodległości temu państwu. Mocarstwa zachodnie natomiast zażądały jedynie zachowania neutralności przezPrusy iAustrię i ich nieinterwencji po stronie rosyjskiej w celu stłumieniu powstania. Neutralność ta była i tak łamana przez Prusy, które formalnie neutralne, udzielały schronienia rosyjskim maruderom, zaopatrując armię rosyjską w broń i furaż. Posunęły się nawet do zbudowania dla Rosjan mostu wOsieku, po którym korpus Paskiewicza przedarł się do Warszawy od zachodu.
Austriacy natomiast internowali przebijający się zWołynia korpus gen.Józefa Dwernickiego.
Powstanie zostało potępione przez papieżaGrzegorza XVI encyklikąCum primum z 9 czerwca 1832[27].
5 października 1831, w okolicachBrodnicy pod wsiąJastrzębie, ostatni duży oddział armii polskiej (ponad 20 tysięcy żołnierzy) pod wodzą generałaRybińskiego przekroczył granicę z Prusami, gdzie został internowany[28]. Ostatni wódz naczelny powstania listopadowego gen. Maciej Rybiński zostajeinternowany wraz z władzami powstańczymi i z ostatnimprezesem Rządu NarodowegoBonawenturą Niemojowskim oraz członkamisejmu i licznymi politykami wzabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy gdzie przebywał do12 października.
9 października skapitulowałatwierdza Modlin, a 21 październikatwierdza Zamość. Ta ostatnia data uznawana jest za koniec powstania listopadowego[29].
Do upadku powstania i przegrania wojny w dużym stopniu przyczynili się niewierzący w możliwość zwycięstwa i w gruncie rzeczy lojalistycznie nastawieni wobec cesarza arystokratyczni przywódcy polityczni m.in.Adam Jerzy Czartoryski oraz dowódcy: generałowieJózef Chłopicki,Jan Skrzynecki,Jan Krukowiecki,Henryk Dembiński iMaciej Rybiński.
Nie można też zapominać o przewadze militarnejRosji i braku większego wsparcia ze strony ludności chłopskiej, wobec negatywnego stanowiska szlacheckich, konserwatywnych władz powstańczych do uwłaszczenia i likwidacji pańszczyzny na wsi.
Powstańcy nie doczekali się też pomocy z zewnątrz, a rządy większości[których?] państw europejskich, napiętnowały powstańców jako „wichrzycieli” i zdrajców.
Zobacz też kategorie:Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim (powstanie listopadowe),Skazani na karę śmierci za udział w powstaniu listopadowym.
| Zobacz w Wikiźródłach tekst Manifest Mikołaja I do Rosjan i armii rosyjskiej z okazji zakończenia wojny przeciwko Polsce (18 października 1831) |
Źródła[34]
Źródła[36]
Walki odwrotowe (ofensywa rosyjska na Warszawę)
Ofensywa Dwernickiego
Ofensywa Prądzyńskiego (na szosie brzeskiej)
Ofensywa Sierawskiego
Bitwy ugrupowań partyzanckich
Wyprawa Chrzanowskiego
Wyprawa na gwardie cesarskie
Wyprawa Jankowskiego
Inne
PoetaAleksander Chodźko zadedykował temu powstaniu piosenkę „Herby” »[37]. Popularność zyskał remiks stworzony przez Dawida Hallmana.
| Zobacz w Wikiźródłach tekst Powstanie listopadowe |
 | Zobacz kolekcję cytatówPowstanie listopadowe w Wikicytatach |
| Wojny polsko-rosyjskie |
|
|---|---|
| Wojny polsko-bolszewickie/sowieckie | |
| Wojny toczone przez Wielkie Księstwo Litewskie z udziałem Polski | |
| Wojny toczone przez Francję z udziałem Księstwa Warszawskiego |
|
