Portugalia,Republika Portugalska (port.Portugal, wym.[puɾtuˈɣaɫ]; oficjalna nazwaRepública Portuguesa) – państwoeuropejskie położone w zachodniej częściEuropy Południowej na południowym zachodziePółwyspu Iberyjskiego, gdzie od północy i wschodu graniczy zHiszpanią, a od zachodu i południa Portugalię oblewają wodyOceanu Atlantyckiego. Dodatkowo w skład Portugalii wchodzą dwa archipelagi wysp położonych na Oceanie Atlantyckim –Azory iMadera, co czyni Portugalię najdalej na zachód położonym państwem Europy. Portugalia jest członkiemUnii Europejskiej orazNATO.
Na północy przeważa teren górzysty i wyżynny. Tu przebiegają pasma górSerra do Larouco (1525 m n.p.m.),Serra do Marão (1415 m n.p.m.) iSerra da Estrela (1993 m n.p.m.). Na południu króluje krajobraz nizinno-wyżynny. Bliżej oceanu rozciągają się wyżynyAlentejo iAlgarve. Wybrzeże w południowej częściklifowe, na pozostałym terenie pokrytewydmami ilagunami.
Góry i wyżyny zajmują znaczną część obszaru Portugalii. Na północ od dolinyTagu wznosi siępaleozoiczny,zrębowy masyw zbudowany głównie ze zwietrzałychskał magmowych (granit) imetamorficznych (gnejs,kwarcyt). Teren ten jest obcięty od zachodu wyraźną linią tektoniczną, co wraz z silnie wciętymi dolinami rzecznymi nadaje krajobrazowi dużą malowniczość. Najwyższą część obszaru stanowią górySerra da Estrela z granitową kulminacjąTorre (1993 m n.p.m.). GórySerra de Aire,Serra dos Candeeiros iSerra de Sintra, położone w południowo-zachodnim przedłużeniu Serra da Estrela, mimo swojej małej wysokości (odpowiednio do 679 m n.p.m., 610 m n.p.m. i 528 m n.p.m.) stanowią wyraźną granicę klimatyczną między obszarami o wyraźnym wpływie Atlantyku na północy a obszaramiklimatu śródziemnomorskiego na południu. Na charakter gór Serra de Aire i Serra dos Candeeiros duży wpływ mają budujące jejurajskie skały wapienne, w których wykształciły się silne zjawiskakrasowe. Dużą atrakcją turystyczną tych gór stało się odkrycie w1994 r. śladów stópdinozaurów. Na południe od rzekiTag leży WyżynaAlentejo. Obszar ten stanowi pomost do hiszpańskiejEstremadury. Jest zbudowana ze skałtrzeciorzędowych, wśród których występują magmowe skały wylewne, będące świadectwem intensywnejdziałalności wulkanicznej. Im dalej na wschód, tym większe znaczenie mają starsze skały metamorficzne (np.marmury) iosadowe. Cały obszar jest poprzecinany sieciąuskoków tektonicznych iaktywny sejsmicznie. Największym naturalnym bogactwem tego regionu są lasydębów korkowych. Najbardziej południowy kraniec Portugalii zajmują niskie góry i wyżynaAlgarve, zbudowane głównie złupków paleozoicznych. Najwyższe wzniesienie Fóia (903 m n.p.m.) położone w górachSerra de Monchique budują twardsze od łupkówsjenity. Południowe stoki gór są najbardziej suchym i gorącym regionem Portugalii. Znacznie mniejszy obszar zajmują niziny, występujące jedynie w pasie nadbrzeżnym oraz w dolnych odcinkach kilku większych dolin rzecznych. Na południe od ujściaDouro, u stóp progumesety, leży zbudowana głównie zplioceńskich piasków Nizina Środkowoportugalska. Na wybrzeżu występują tu wydmy, za którymi czasami występująlaguny (Laguna Aveiro) lub bagna. Nad dolnym Tagiem i rzekąSado leży zbudowana zneogeńskich osadów Nizina Południowoportugalska. Osłonięta wapiennymistoliwami od wpływu Atlantyku ma wyraźny charakter regionu śródziemnomorskiego. Ujścia rzek są silnie zamulanymilimanami, mimo to założono tu stolicę krajuLizbonę i duży portSetúbal.
Portugalia położona jest w strefie klimatu śródziemnomorskiego oceanicznego. Zimą występują wyraźne różnice między północą a południem kraju. Na wysuniętym najdalej na południe Algarve zdarzają się wtedy często ciepłe, słoneczne dni, a osłonięte plaże południa pozwalają się opalać przez cały rok. Wieczory bywają chłodne, ale nie na tyle, aby zrazić turystów. W okolicachLizbony zima jest łagodna, ale nieprzewidywalna – na przemian występują dni słoneczne i deszczowe. W centrum i na północy zimy bywają deszczowe i chłodne, ale nie mroźne. Okresy deszczu są przerywane rozpogodzeniami. W górach jest zdecydowanie zimniej. Pokrywa śnieżna utrzymuje się od listopada do lutego w Serra da Estrela oraz w pasmach górskich na północy i wschodzie. Zima trwa krótko – od listopada/grudnia do lutego/marca, ze średnią temperaturą 12°C.W całym kraju zaczyna być cieplej w maju i czerwcu, a wysoka temperatura utrzymuje się do września. Z wyjątkiem Algarve noce bywają chłodne nawet w lecie, zwłaszcza na wybrzeżuCascais iEstorilu niedaleko Lizbony. Na wybrzeżu zachodnim woda w Atlantyku jest przeważnie chłodna (22°C) do lipca. Na południu ogrzewa się wcześniej.W lecie w całym kraju panują upały. Na północy bywa tak samo gorąco, jak na pozostałym obszarze, ale występuje większe prawdopodobieństwo deszczu. Na niektórych terenach w głębi lądu spiekota staje się trudna do wytrzymania – w Alentejo i górnym Douro słupek rtęci często utrzymuje się przez dłuższy czas na poziomie40°C. Algarve latem jest umiarkowanie gorące (31°C), dzięki chłodnym wiatrom zachodnim.
Zjawiska pogodowe rejestrowane w Portugalii na bazie danych archiwalnych
Pod panowaniemrzymskim (II w. p.n.e.- początek V w. n.e.) południowo-zachodnie ziemie półwyspu objęła od 27 p.n.e. prowincjaLuzytania. Nastąpiły rozwój cywilizacyjny i integracja gospodarcza z imperium (miasta, kolonizacja, drogi, górnictwo, spichlerz zbożowy) oraz romanizacja ludności i jej chrystianizacja (III–V wiek). Po najeździegermańskim na półwysep (409 n.e.) większą część jego zachodnich obszarów opanowali początkowoSwebowie, tworząckrólestwo ze stolicą wBradze, następnieWizygoci zajęli w 469 południową część dzisiejszej Portugalii, a w 585 – jej północne obszary. Po rozbiciu (711–718) przezArabów królestwa Wizygotów ziemie półwyspu objął kalifat Umajjadów.
Prowadzona od VIII wieku przez chrześcijanrekonkwista objęła w IX–XI wieku rejon Bragi,Porto iCoimbry, które zostały zdobyte przez królówLeónu iKastylii. Obszar ten, związany początkowo z prowincjąGalicia, w 1097 r. wydzielono w hrabstwo Portucale z ośrodkiem w Porto (staroż.Portus Cale), nadając je w lennoHenrykowi Burgundzkiemu; 1139 jego syn przyjął tytuł króla Portugalii (Alfons I Zdobywca) i uzyskał niezależność swego państwa (ze stolicą w Coimbrze) od Leónu i Kastylii. Do połowy XIII wieku Portugalia kontynuowała rekonkwistę zachodniego pasa Półwyspu Iberyjskiego; oprócz rodzimego rycerstwa świeckiego w walkach uczestniczyły zakony rycerskie (m.in.Aviz) orazkrzyżowcy zachodnioeuropejscy (w 1147 zdobycie Lizbony). W 1249 osiągnięto wybrzeże Algarve na południu (Portugalia uzyskała obecny kształt terytorialny). Równocześnie monarchia dążyła do ograniczenia rosnącej potęgi możnych, Kościoła i zakonów rycerskich; popierała rozwój handlu i miast. W XIII wieku rada królewska przekształciła się w parlament stanowy, Kortezy, do których w 1254 dopuszczono delegatów miast. Około 1255 przeniesiono stolicę doLizbony, gdzie w latach 1288–1290 powstał pierwszy portugalskiuniwersytet, przeniesiony później do Coimbry.
W XIII w. Portugalię zamieszkiwało około 1 mln lub nieco więcej osób. Po gwałtownym spadku zamieszkującej ten obszar liczby ludności w stuleciu następnym, w XV w. liczba ta ponownie wzrosła do około 1 miliona. Przeciętna gęstość ludności w późnośredniowiecznej Portugalii wynosiła około 11 osób na km²[6]. Powszechny spis ludności przeprowadzony w 2001 roku wykazał, że populacja Portugalii wynosiła wówczas 10 356 117 mieszkańców (z czego 51,7% to kobiety). Na koniec pierwszej dekady XXI w. szacowało się tę liczbę na około 10,6 miliona i większość przyrostu ludności miała miejsce za sprawą imigrantów. Według danych na rok 2008 jedna czwarta z 440 tysięcy imigrantów pochodzi zBrazylii (106 tys.). Kolejne miejsca zajmująUkraina (53,5 tys.),Republika Zielonego Przylądka (51,5 tys.),Rumunia (28 tys.),Angola (27,5 tys.) iGwinea-Bissau (24,5 tys.)[7].
WedługThe Portugal News, liczba obcokrajowców mieszkających w Portugalii podwoiła się w ciągu ostatniej dekady by w 2022 r. osiągnąć 800 tys. osób. Badanie wykazało, że 76% obcokrajowców w Portugalii pochodzi z krajów spoza UE, przy czym największą grupę stanowią Brazylijczycy – 29,3%. Inne główne populacje zagraniczne to: Brytyjczycy (6%), mieszkańcy Zielonego Przylądka (4,9%), Włosi (4,4%),Hindusi (4,3%) i Rumuni (4,1%)[8].
Portugalia jest republiką o parlamentarno-prezydenckim systemie rządów. Obowiązująca konstytucja jest z 1976 roku.Głową państwa jest prezydent i jest on wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5 lat. Może być wybrany na najwyżej dwie kadencje. Przy prezydencie działa ciało doradcze – Rada Państwa. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizboweZgromadzenie Republiki. Składa się z 230 deputowanych wybieranych na 4 lata w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim oraz proporcjonalnym. Rząd jest naczelnym organem administracji publicznej.
Wojska portugalskie w 2014 roku liczyły 40 tys. żołnierzy zawodowych oraz 211 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) portugalskie siły zbrojne stanowią 53. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3,8 mld dolarów (USD)[12].
W drugiej połowie lat 80.produkt krajowy brutto wzrastał średnio o 4,6% rocznie. Na przyspieszenie rozwoju gospodarczego wpłynęło członkostwo w EWG (od 1986) i napływ kapitału zagranicznego. W latach 1988–1993 Portugalia otrzymała 3,7 mld dolarów amerykańskich z Regionalnego Funduszu EWG na modernizacjęprzemysłu, gospodarki rolnej i rozbudowę infrastruktury. Od 1988 r. zaczęły się reprywatyzacja przedsiębiorstw, przejętych przez państwo po 1974 roku, oraz szybkie zmiany struktury gospodarki, opartej do lat 70. na rolnictwie i eksploatacji kolonii. W 1990 r. ok. 56% produktu krajowego brutto wytworzyły usługi (główniehandel,turystyka), 38% – przemysł i budownictwo, 6% –rolnictwo ileśnictwo. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 21,765 dolarów amerykańskich (2014). Istotną rolę w gospodarce odgrywają przekazy pieniężne od pracujących za granicą emigrantów portugalskich (1991 – 3,4 mld dolarów amerykańskich).
Portugalia jest obecnie jednym z najwolniej rozwijających się krajówEuropy. Na uwagę zasługuje fakt, iż w kwietniu 2007 r.The Economist opisała Portugalię jako „chorego człowieka Europy”[13]. Ponadto należy zauważyć, że w 2003 r. Portugalia zanotowała spadekPKB, zaś jego wzrost w 2006 r. w wysokości 1,3% był nie tylko najniższy wUnii Europejskiej, ale też w całejEuropie.
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 10,176 mln turystów (9,7% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 12,606 mlddolarów[14].
Portugalia jest popularnym celem turystów z całego świata, znana jest przede wszystkim z turystyki wypoczynkowej oraz krajoznawczej. Najpopularniejszymi ośrodkami turystycznymi w Portugalii są stolica i największe miastoLizbona, uznawana za jedno z najpiękniejszych miastEuropy, orazPorto. Portugalia to także znaczący ośrodekturystyki pątniczej, ze względu na słynnesanktuarium wFatimie.
Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Portugalii wyniosła w 1990 roku 60,356 Mt, z czego 43,679 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 4,388 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 217 kg. Po roku 1990 całkowita emisja wahała się, osiągając maksimum w pierwszej dekadzie XXI w. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 52,612 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 5,112 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 178 kg. Przez cały czas głównymi branżami odpowiedzialnymi za tę emisję były transport i energetyka. MW całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla zawsze stanowił większość. Emisjemetanu były na drugim miejscu, apodtlenku azotu na trzecim. Zauważalne były też emisjegazów fluorowanych[15].
Oświata charakteryzuje się ciekawymi rozwiązaniami organizacyjno-dydaktycznymi, takimi jak kształcenietelewizyjne na poziomie szkoły podstawowej orazedukacja równoległa, czyli możliwość uczenia się w szkole dziennej, szkole wieczorowej lub telewizyjnie, na szczeblu szkolnictwa średniego. Portugalia ma stosunkowo wysoki wskaźnikanalfabetyzmu – 4,6% mieszkańców w wieku powyżej 15. roku życia nie potrafi czytać ani pisać.
Portugalia to jedno z państwromańskich. W kulturze Portugalii widoczny jest wpływ różnych cywilizacji: tych, które dotarły do Półwyspu Iberyjskiego (m.in. Celtów, Rzymian, Maurów), jak również tych, z którymi Portugalczycy mieli styczność w wyniku morskich wypraw w okresie wielkich odkryć geograficznych. Portugalia posiada również silne historyczne oraz kulturowe powiązania z sąsiedniąHiszpanią, wywarła także ogromny wpływ kulturowy i językowy naBrazylię.
Na Liście Światowego DziedzictwaUNESCO znajduje się 13 miejsc z Portugalii, z czego 9 z nich to zabytki architektoniczne, a 2 to regiony uprawy wina[16].
Charakterystyczny dla Portugalii jeststyl manueliński, cechujący się ozdobną ornamentyką o motywach orientalnych i morskich (np. liny okrętowe, fale, koniki morskie czy koralowce). Styl ten powstał w okresie wielkich odkryć geograficznych, dokonywanych przez Portugalię, pod rządami króla Manuela I. Znakomitymi przykładami stylu manuelińskiego są:Klasztor Hieronimitów iTorre de Belém wLizbonie orazKlasztor Zakonu Chrystusa w Tomar.
Nurt współczesnej muzyki portugalskiej reprezentują takie zespoły, jakBuraka Som Sistema (muzyka elektroniczna), Moonspell (gothic metal), Blasted Mechanizm (electro-rock) oraz The Gift.
W Portugalii odbywa się wiele letnich festiwali poświęconych różnym gatunkom muzyki. Do najważniejszych należą:TMN Festival Sudoeste (w Zambujeira do Mar),Paredes de Coura Festival (w Paredes de Coura), Optimus Alive! (w Passeio Marítimo de Algés),Rock in Rio Lisboa (w Lizbonie) oraz Super Bock Super Rock. W 2005 roku, Portugalia gościła w LizbonieMTV Europe Music Awards.
Kino portugalskie posiada długoletnią tradycję, sięgającą początków tej formy przekazu w późnych latach XIX wieku. Do grona najlepszych portugalskich reżyserów należą:Arthur Duarte,António Lopes Ribeiro,Pedro Costa,Manoel de Oliveira, António-Pedro Vasconcelos, João Botelho oraz Leonel Vieira. Natomiast najbardziej znanymi portugalskimi aktorami sąJoaquim de Almeida,Daniela Ruah, Maria de Medeiros, Diogo Infante, Soraia Chaves, Vasco Santana, Ribeirinho oraz António Silva.
Kuchnię portugalską cechuje zróżnicowanie. Łatwy dostęp do morza zagwarantował bogactwo ryb i skorupiaków, na których bazują potrawy z regionów nadmorskich, natomiast w centralnej części kraju dominują dania mięsne i sery. Wiele produktów Portugalczycy zawdzięczają najeźdźcom: Rzymianie pozostawili po sobie pszenicę, winną latorośl, figi, oliwki i migdały, natomiast Maurowie – ryż, owoce cytrusowe, szafran oraz zamiłowanie do ciast z miodem, migdałami i figami. Dzięki morskim ekspedycjom, portugalska kuchnia wzbogaciła się o rozmaite przyprawy z Indii i Dalekiego Wschodu, m.in. pieprz, cynamon, goździki i gałkę muszkatołową, oraz afrykańskiepapryczki piri piri. Przywieziono także egzotyczne owoce, pomidory, ziemniaki, kukurydzę oraz kakao.
Narodową potrawą Portugalii jestbacalhau, solony i suszony dorsz, którego podobno można przyrządzić na 365 sposobów, czyli tyle, ile jest dni w roku. Każdy z regionów ma swój unikatowy sposób jego przyrządzania. Innym, równie popularnym daniem są grillowane sardynki (port.sardinhas grelhadas).
Każdy region kraju posiada swoją tradycyjną potrawę. Na przykład wAveiro są to słodkieovos moles, natomiast wAlgarvecataplana, czyli owoce morza, duszone w specjalnym, miedzianym naczyniu z przykrywką. Na północy kraju popularna jestcaldo verde – zielona zupa z ziemniaków, a na Azorach –cozido das Furnas – jednogarnkowe danie duszone w gorącej ziemi, tuż nad parującymi źródłami wulkanicznymi. Lizbona szczyci siępastéis de Belém (pastéis de nata), czyli babeczkami z budyniowym nadzieniem, posypanymi cynamonem i cukrem pudrem, a Porto –tripas à moda do Porto, czyli flaczkami z białą fasolą.
Portugalskie wina zdobyły światową sławę oraz kilka międzynarodowych nagród. Najbardziej znane na świecie są winoporto (pochodzące z doliny Douro) oraz niezwykle trwałe winomadera. Z Portugalii pochodzi także m.in.vinho verde oraz wina regionalne, np. z Douro, Alentejo, Dão, Bairrada, a także wino moscatel (z okolic Setúbal i Favaios).
W Portugalii odbywają się festiwale kulinarne, m.in.Algarve Gourmet w regionie Algarve[19],Festival Nacional de Gastronomia w Santarém (region Alentejo)[20] orazMiędzynarodowy Festiwal Czekolady (International Chocolate Festiwal) w Óbidos, a także Festiwal Owoców Morza, czyliFestival do Marisco w Olhão.
Piłka nożna jest najpopularniejszym sportem w Portugalii. W kraju organizuje się zarówno amatorskie mecze lokalne, jak i światowej klasy spotkania na profesjonalnym poziomie. Największą legendą portugalskiej piłki nożnej jestCristiano Ronaldo, choć na świecie uznaniem cieszą się takżeLuís Figo iEusébio – obaj są zdobywcami tytułuPiłkarza Roku FIFA, oraz trenerzy:José Mourinho,Carlos Queiroz,Manuel José iAndré Villas-Boas.
Największymi klubami sportowymi w Portugalii są:SL Benfica (Sport Lisboa e Benfica),FC Porto (Futebol Clube do Porto) orazSporting CP (Sporting Clube de Portugal). Kluby te często określane są jako„os três grandes”, czyli „wielka trójka”.
10 lipca 2016 reprezentacja Portugalii zdobyła pierwszy w historii tytuł Mistrza Europy.
Surfing i bodyboarding są bardzo popularne w Portugalii. Ericeira (okolice Lizbony) zajęła 3. miejsce w rankingu Top 10 najlepszych miejsc do surfowania na świecie (według magazynu Sunday Times, 2010 rok)[21]. W Portugalii odbywają się też zawody surfingowe Quiksilver Pro Portugal[22].
Najważniejszym wyścigiem kolarskim w Portugalii jestVolta a Portugal.
W Portugalii znajduje się ponad 70 pól golfowych rozsianych po całym kraju. Najwięcej z nich jest w regionie Algarve oraz w okolicach Lizbony. W Vilamoura (Algarve) odbywa się prestiżowy turniej golfowyPortugal Masters, należący doPGA European Tour.
Portugalia ma długie tradycje jeździeckie. Odbywają się tu ważne zawody – Estoril International Showjumping Competition[23], będące jednym z etapów Global Champions Tour.
W centrum i na południu Portugalii można jeszcze obejrzećtourada à corda, czyli walkę z bykiem przytrzymywanym na linie.
W północnej części Portugalii powstała oryginalna sztuka walki –Jogo do Pau, polegająca na walce z przeciwnikiem przy pomocy długiego kija.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(1454116766).jpg)
.svg)
