Hyacinthe Rigaud,Ludwik XIV – portret reprezentacyjnyAntoon van Dyck,Potrójny portret Karola IRembrandt,Saskia jako Flora – portret historyzowanyJohann Zoffany,Królowa Charlotta z dziećmi i braćmi – portret rodzinny, conversation piecesGiovanni Battista Moroni,Rycerz w czerni – portreten pied
Portret, podobizna, konterfekt (fr.portrait,łac.protrahere – wydobyć na światło dzienne, wyjawiać, pokazać,contrafacere – naśladować) – artystyczny wizerunek (malarski, rzeźbiarski, graficzny, rysunkowy) konkretnej osoby lub grupy osób, ukazujący zewnętrzne podobieństwo oraz niekiedy cechy charakteru portretowanych.
Pomijając sposób wykonania (np. portret rysunkowy), styl (np. portret renesansowy) czy też materiał (np. płótno), biorąc pod uwagę różne kryteria, rozróżniamy wiele typów portretu[1].
asystencyjny (wizerunek fundatora w obrazach i ołtarzach o tematyce religijnej;adorant).
Ze względu na pozycję społeczną modela:
męski, żeński, dziecka, rodziny
władcy, artysty, uczonego, cechu lub grupy zawodowej
rodzajowy (wizerunek człowieka zajętego pracą).
Ze względu na przeznaczenie i funkcję:
oficjalny (reprezentacyjny, dworski)
prywatny.
Ze względu na metodę tworzenia:
osoby pozującej
realistyczny (oddający rzeczywisty wygląd modela)
idealny, imaginacyjny, fikcyjny (wykonany w myśl określonych kanonów estetycznych, np. cykl portretów władców polskichJana Matejki alboMarcella Bacciarellego),
idealizowany (upiększający, nadający portretowanemu dostojeństwa i powagi)
historyzowany (portrety współczesnych, przedstawionych jako postaci historyczne, mitologiczne lub biblijne, w odpowiednich strojach i ze stosownymi atrybutami)
pamięciowy (na podstawie szczegółów podanych przez świadków przestępstwa)
karykatura (ukazujący w sposób przejaskrawiony indywidualne cechy wyglądu lub psychiki postaci, często w celu jej ośmieszenia).
kryptoautoportret (wizerunek postaci historycznej lub biblijnej obdarzony rysami twarzy twórcy dzieła)
rozmiary (medalionowy, miniaturowy).
Od portretu należy odróżnićstudium fizjonomiczne (malowniczy wizerunek charakterystycznej postaci), które ukazuje nie konkretną osobę, lecz określony typ ludzki, np. pobożną staruszkę, urodziwą młodą kobietę, melancholijnego starca, mężnego szlachcica w fantazyjnym stroju itp. (tzw.tronies). Także uogólnione wizerunki danej profesji, przedstawienia różnych zawodów (uczony w pracowni, malarz watelier, kupiec w kantorze itp.), nie muszą być portretami i są wtedy zaliczane do tematyki rodzajowej.
↑Sztuka świata, t. 18,Słownik terminów L-Ż, Warszawa 2013, s. 162-163;Leksykon malarstwa i grafiki, red. L. Altmann, Warszawa 2012, s. 448-451;Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd.. 5, Warszawa 2002, s. 324-327.
MatildeM.BattistiniMatildeM.,LuciaL.ImpellusoLuciaL.,StefanoS.ZuffiStefanoS.,Historia portretu,HannaH.Cieśla (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2001,ISBN 83-213-4235-3,OCLC749556721. Brak numerów stron w książce
Słownik terminologiczny sztuk pięknych Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006ISBN 83-01-12365-6.
