Porozumienie czterech mocarstw w sprawie Berlina (niem.Viermächteabkommen über Berlin) – porozumienie, do którego doszło3 września1971 roku, między rządamipaństw alianckich z czasówII wojny światowej, które reprezentowali ministrowie spraw zagranicznych:Wielkiej BrytaniiAlec Douglas-Home,Związku RadzieckiegoAndriej Gromyko,FrancjiMaurice Schumann iStanów ZjednoczonychWilliam P. Rogers. Porozumienie negocjowano od marca 1970[1].
Od momentu powstania dwóch państw niemieckich, atmosfera między nimi była napięta, aNiemiecka Republika Demokratyczna nie uznawałaBerlina Zachodniego, z koleiRepublika Federalna Niemiec i alianci zachodni nie uznawaliBerlina Wschodniego za część NRD ani tym bardziej za jej stolicę. W roku 1970, aby złagodzić napięcia, doszło do rozmów Brandta z rządem radzieckim, w których zrezygnowano z użycia siły względem siebie. RFN zobowiązała się także uznaćde factogranicę na Odrze i Nysie igranicę wewnątrzniemiecką oraz zgodziła się negocjować z Niemiecką Republiką Demokratyczną. Ponadto kanclerz RFNWilly Brandt ustalił z władzami wMoskwie, iż konieczne jest porozumienie regulujące praktyczne funkcjonowanie Berlina jako całości. Nie zmieniła się jednak pozycja RFN co do możliwości negocjowaniaponownego zjednoczenia Niemiec, uznania granicy polsko-niemieckiejde iure, ani odrębnego od NRD statusu Berlina Wschodniego.
Rozmowy doprowadziły do pierwszego od 1948 r. spotkania kanclerza RFN Willy’ego Brandta z premierem NRDWilli Stophem wErfurcie oraz do zwołania pierwszego od 1948 r. posiedzeniaSojuszniczej Rady Kontroli Niemiec wBerlinie, celem wypracowania przez czterech aliantów układu regulującego funkcjonowanie praktyczne tego miasta[2].
Związek Radziecki zgodził się na kilka ważnych ustępstw: zrzeczenia się możliwości blokowania ruchu do i z Berlina Zachodniego oraz zaakceptowania związków Berlina Zachodniego i Republiki Federalnej Niemiec. Postawiono jednak warunek, że Berlin nie może być traktowany jako terytorium zachodnioniemieckie i być zarządzane przez RFN; z kolei ta ostatnia w zamian uzyskała w umowie zauważenie odrębności Berlina Wschodniego od NRD, poprzez użycie zwrotu „terytoria graniczące z zachodnimi sektorami Berlina [bez precyzowania, czy należą do NRD], a także terytoria NRD niegraniczące z tymi sektorami”, Za negocjację warunków, na jakich miałby odbywać się ruch między RFN a Berlinem Zachodnim, odpowiedzialność ponosiły oba państwa[2].
Zadaniem porozumienia, którego tekst liczył 28 stron, było zapobieżenie konfliktom między władzamiBerlina Zachodniego a władzamiNiemieckiej Republiki Demokratycznej. Porozumienie ustalało następujące założenia[1]:
Porozumienie zawierało trzy aneksy; jeden z nich zawierał obietnicę wymiany terytoriów między Berlinem Zachodnim i NRD, aby ułatwić berlińczykom dostęp doeksklaw zachodnioberlińskich na obszarach pod kontrolą NRD. Aneks radziecki obiecywał poprawę w łączności telefonicznej, telegraficznej i transporcie między Berlinem Zachodnim i obszarami pod kontrolą NRD[1].
Podpisanie porozumienia przełożono o jeden dzień z powodu dyskusji nad tłumaczeniem. Jednym z problemów było przetłumaczenie wyrażenia „ruch tranzytowy” (ang.transit traffic) – niemiecki odpowiednik różnił się w tekście przygotowanym dla NRD, tłumaczonym zrosyjskiego i RFN, tłumaczonym z angielskiego. Porozumienie podpisano wneoklasycystycznym budynku w zachodnioberlińskimKleistpark[1].