Porozumienie białowieskie[1][2][3], także:Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw[4][3] –międzynarodowa umowa dotycząca utworzeniaWspólnoty Niepodległych Państw, zawarta przez przewodniczącego Rady NajwyższejBiałorusi oraz prezydentówRosji iUkrainy 8 grudnia 1991 na spotkaniu wWiskulach[5][4][6] (w białoruskiej częściPuszczy Białowieskiej)[7].
Osobny artykuł:Rozpad ZSRR.
W 1991Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich znajdował się w dramatycznie głębokim kryzysie ekonomicznym. 24 sierpnia 1991 deklarację niepodległości uchwaliłaRada NajwyższaUkraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a 25 sierpnia 1991Rada NajwyższaBiałoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[8]. Będący liderem obozudemokratycznego[9]prezydentRosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki RadzieckiejBorys Jelcyn toczył zprezydentem Związku RadzieckiegoMichaiłem Gorbaczowem nieformalną walkę oKreml, dążąc do demontażu konającego Związku Radzieckiego. Ponieważ Jelcyn nie mógł formalnie usunąć urzędującego prezydenta, postanowił zlikwidować państwo, któremu ten prezydent przewodził[6].
Nie mogąc dojść do porozumienia z Gorbaczowem i władzami centralnymi ZSRR, przywódcy Białorusi, Rosji i Ukrainy[7] (trzech najważniejszych republik związkowych) spotkali się w dniach 7–8 grudnia 1991 w domku myśliwskim w Wiskulach. Spotkanie zostało zorganizowane, by omówić dostawy gazu oraz ropy naftowej na Białoruś i Ukrainę. Szybko okazało się jednak, że sprawy gospodarcze stały się drugorzędne, a najważniejsze były sprawy polityczne. Jelcyn stwierdził, że nic nie może zrobić w sprawie dostaw surowców, ponieważ o wszystkim formalnie decydował Gorbaczow[6].
Zawarty traktat głosił, że Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich jako podmiotprawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce suwerenne państwa powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Porozumienie podpisali ze strony Rosji Borys Jelcyn, ze strony BiałorusiStanisłau Szuszkiewicz, zaś ze strony UkrainyŁeonid Krawczuk[5], przy wsparciu doradców i ekspertów. W świetle obowiązującego prawa porozumienie było nielegalne[7]. Gorbaczow protestował: „O losie wielonarodowego państwa nie mogą decydować trzy republiki”, jednak bezskutecznie[10]. Wspólnota, z siedzibą wMińsku, miała wiązać niepodległerepubliki oraz pomóc w uporządkowaniu sytuacji po rozpadzie imperium sowieckiego. Następnie trzej przywódcy zadbali o ratyfikowanie porozumienia białowieskiego przezparlamenty narodowe, co nastąpiło 10 grudnia – Ukraina, 11 grudnia – Białoruś, 12 grudnia – Rosja. 13 grudnia akces do WNP zgłosiły republikiazjatyckie ZSRR:Kazachstan,Kirgistan,Tadżykistan,Turkmenistan iUzbekistan. 21 grudnia na konferencji w kazachskiejAłma-Acie podpisano specjalny protokół dotyczący celów i zasad Wspólnoty Niepodległych Państw[11][12]. Wówczas do wspólnoty przystąpiły jeszczeArmenia,Azerbejdżan iMołdawia[6]. Powstała luźna i dobrowolna organizacja 11 formalnie suwerennych republik. Przyłączenia odmówiłyGruzja (ostatecznie została członkiem WNP w grudniu 1993 roku[12]) orazkraje bałtyckie:Litwa,Łotwa,Estonia[7].
Podpisanie układu białowieskiego i przekształcenie ZSRR w WNP uznawane jest za ostateczny upadek imperium radzieckiego[6] na drodze „cywilizowanego rozwodu”, choć nie wiązało się z likwidacją ani nawet redukcją potencjału gospodarczego i militarnego byłego ZSRR. Porozumienie przywódców Ukrainy, Rosji i Białorusi stwierdzające, że Związek "jako podmiot prawa międzynarodowego i rzeczywistość geopolityczna przestaje istnieć" - anulowało faktycznie traktat ustanawiający Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich[13].
PrezydentBorys JelcynI wicepremierGiennadij Burbulis
Przewodniczący Rady NajwyższejStanisław SzuszkiewiczPremierWiaczasłau Kiebicz
PrezydentŁeonid KrawczukPremierWitold Fokin | Zobacz multimedia związane z tematem:Porozumienie białowieskie |
