Pismo protosynajskie – pismo alfabetyczne pochodzące z pierwszych wieków II tysiąclecia p.n.e., stanowiące pośrednią fazę rozwoju pisma międzyhieroglifami a alfabetem semickim[1]. Zostało ono odkryte na początku XX wieku przez Hildę i Williama Petrie w okolicach miejscowościSarabit al-Chadim. Jego nazwa pochodzi od miejsca odkrycia pierwszych inskrypcji naSynaju, ale używano go też na obszarzePalestyny[2].
Zachowało się ponad 50 inskrypcji zawierających pismo protosynajskie. Jest ono uważane za najstarsze pismo posiadające cechy alfabetyczności.
W latach 1904–1905 Hilda iWilliam Flinders Petrie odkryliinskrypcje znajdujące się na skałach w okolicy świątyniHathor, egipskiej bogini nieba[3]. Odkrycia dokonano w Sarabit al-Chadim w Wadi Maghara na południu Synaju[4]. Większość tych inskrypcji zapisanohieroglifami, jednak niektóre zostały zapisane przy użyciu ograniczonej ich liczby w języku innym niżegipski, prawdopodobnie należącym do grupyjęzyków semickich[2]. Ponieważ pismo to używa 30 znaków, uważa się, że chodzi opismo alfabetyczne[5].
W roku 1993 John Darnell odkrył dwie inskrypcje wyryte na wapiennej skale Wadi al-Hôl niedalekoLuksoru. Kształt liter tych inskrypcji jest niemal identyczny z napisami z Sarabit al-Chadim. Odkrycie to potwierdziło używanie pisma protosynajskiego poza Synajem[4].
W roku 2009 w kopalni miedzi wTimnie w Wadi Arawah na izraelskimNegewie odnaleziono dwie inskrypcje naskalne zaliczane do inskrypcji protokananejskich zawierające znaki podobne do protosynajskich. Datowane są one na okres późnegobrązu[4].
W 1916 roku brytyjski egiptologAlan H. Gardiner zauważył, że z formy graficznej znaków pisma protosynajskiego można wywieść większość literalfabetu fenickiego[2]. Na podstawie tego odczytał często powtarzającą się grupę znaków jakob'lt –ba'alat, czyli „Pani” –semicki odpowiednik pojawiającego się w inskrypcjach hieroglificznych imienia boginiHathor. Mimo starań nie odczytano jednak ani jednego wyrazu więcej[5]. Podejmowane próby odczytu, takie jak zaproponowana przezWilliama Albrighta, nie spotkały się z powszechną akceptacją[2].
Znaki pisma protosynajskiego pisane były, podobnie jak egipskie hieroglify, w pionowych kolumnach lub poziomych liniach. Najprawdopodobniej czytano je od prawej do lewej[2]. Ponieważ inskrypcje w większości zostały wykute w skale, nie można określić ich wieku. Zaledwie dwa napisy powstały na zabytkach kamiennych, na figurce sfinksa i na posążku znalezionym w świątyni Hathor. Na podstawie badań cech stylistycznych ustalono, że kamienne zabytki powstały albo w okresieŚredniego Państwa (XII dynastia, 1991–1785 r. p.n.e.), albo za panowania faraonHatszepsut (Nowe Państwo,XVIII dynastia, 1479–1458 r. p.n.e.). Nie oznacza to jednak, że napis musiał powstać w tym samym czasie co figurki, gdyż mógł zostać wyryty na figurkach później. Alan Gardiner uznawał, że teksty z Sarabit al-Chadim pochodzą z okresu Średniego Państwa[5]. Inskrypcje wykonali prawdopodobnieSemici zKanaanu pracujący w synajskich kopalniach. Są one datowane na drugą połowę XIX w. p.n.e. w czasie panowaniaAmenemhata III[4].
Inskrypcje z Wadi al-Hôl datowane są na końcowy okres Średniego Państwa (pierwsza połowa XVIII wieku p.n.e. – okresXIII dynastii)[4].
Mimo nieznanej dokładnej daty powstania alfabet protosynajski jest uznawany za przodkaalfabetu fenickiego, gdyż stanowi pośrednie stadium rozwoju pisma pomiędzy hieroglifami egipskimi a alfabetem semickim[1]. Pismo protosynajskie wskazuje, że pismo alfabetyczne powstało w środowisku semickim. Odkrycia z Wadi al-Hôl i Timny dowiodły, że pismo protosynajskie zostało przeniesione do Kanaanu (gdzie rozwijało się dalej) jak również do Egiptu (gdzie jednak zanikło)[4].Maurice Sznycer zwrócił uwagę, że nazwy liter alfabetu fenickiego odpowiadają rysunkowym znakom protosynajskim posiadającym tę samą wartość fonetyczną[5].
| alfabetyczne |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| spółgłoskowe (abdżady) | |||||||||||
| półalfabetyczne | |||||||||||
| alfabetyczno- -sylabiczne (abugidy) |
| ||||||||||
| sylabiczne |
| ||||||||||
| logograficzne |
| ||||||||||
| nieznanego typu | |||||||||||
| protopisma | |||||||||||
| alfabety fonetyczne | |||||||||||
| pseudoalfabety | |||||||||||
| zapis liczb | |||||||||||
| projekty ideograficzne |
