Według danychGUS z 31 grudnia 2023 r., Piotrków Trybunalski liczył 66 519 mieszkańców[9] i był pod względem liczby ludności drugim (poŁodzi) miastem w województwie łódzkim, a także 50. spośród najludniejszych miast w Polsce[10].
Nazwa miasta notowana jest od XIII wieku jakoPiotrków iPietrków, od XIV wieku spotyka się takżePiotrkowo. Pochodzi ona od imieniaPiotr,zdrobnionego doPiotrek, w języku staropolskim takżePietrek. Drugi człon nazwy,Trybunalski, wywodzi się od faktu, że w mieście urzędowałtrybunał koronny[11].
Nazwa Piotrkowa w innych językach brzmi:język rosyjski – dziś Пётркув-Трыбунальски, za czasów Królestwa Polskiego – Петроковъ[12];jid.פּעטריקעװPetrikew[13];niem.Petrikau[14].
XIII w. – Piotrków rozwinął się w znaczną i ludną osadę, gdzie władcy księstw łęczyckiego i sieradzkiego zwoływali zjazdy rycerskie i odbywali sądy, w czasach, gdy władca był najwyższym sędzią swoich poddanych[22]
1915 – umiejscowienie w Piotrkowie siedziby Departamentu WojskowegoNaczelnego Komitetu Narodowego, największy w historii rozwój piotrkowskiego ośrodka wydawniczo-prasowego
2–5 listopada 1918 – rozbrojenie okupantów austriackich
sierpień–grudzień 1941 – w domu przy ul. Przyszłej 11 działa tajna radiostacja grupy dywersyjno-wywiadowczej zrzuconej z terenów ZSRR (pod dowództwem kpt. Mikołaja Arciszewskiego „Michała”)[26]
14–29 października 1942 – likwidacja getta piotrkowskiego (ok. 20 tys.Żydów wywieziono do obozu zagłady wTreblince, 3500 pozostało w tzw. „małym getcie”, zlikwidowanym w 1944)
1 października 1944 – grupa dywersyjna3 Brygady Armii Ludowej im. gen. Bema pod dowództwem ppor. Nazarewicza wysadza w powietrze na ul. Wolborskiej stację transformatorową[27].
zdobycie Piotrkowa uczczono w Moskwie 20 salwami z 224 dział[29]
Piotrków siedzibą istniejącej do 1953 wiejskiejgminy Uszczyn
11 czerwca 1967 – Rada Państwa nadaje miastu, w roku 750-lecia jego istnienia,Order Sztandaru Pracy I klasy za „zasługi w rewolucyjnym ruchu robotniczym i w walce z hitlerowskim okupantem oraz w uznaniu wkładu w budownictwo socjalistyczne”[29]
9 września 1979 –Dożynki Centralne z udziałem I sekretarza KC PZPREdwarda Gierka. Rozbudowa miasta m.in. stadionu i amfiteatru miejskiego oraz budowa węzła naGierkówce
1997 – przekształcenie Wydziału Zamiejscowego WSP w Filię WSP (od 2000 filiaAkademii Świętokrzyskiej, od 2008 filia Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach)
1 stycznia 1999 – likwidacja województwa piotrkowskiego, ponowne wejście Piotrkowa w składwojewództwa łódzkiego
Miasto posiadało zakaz osiedlania sięŻydów – przywilejde non tolerandis Judaeis. Dopiero w XVI w. ludność żydowska zamieszkała w okolicach Piotrkowa zaczęła przybywać na targi i jarmarki. W 1657 wojskaStefana Czarnieckiego dokonały krwawego pogromu Żydów w Piotrkowie. W 1679 królJan III Sobieski zezwolił na założeniekahału,synagogi,kirkutu,mykwy, rzeźni i sklepów. Piotrków Trybunalski był jednym z najważniejszych w Polsce żydowskich ośrodków wydawniczo-drukarskich.
W październiku 1939Niemcy utworzyli tupierwsze getto na ziemiach polskich. Uwięzili w nim ok. 25 tys. osób z Piotrkowa i okolic. W dniach 15–21 października 1942 ok. 22 tys. osób wywieźli do obozu zagłady wTreblince[30][31].
Średni dochód na jednego mieszkańca dla Piotrkowa Trybunalskiego wynosi 4150 zł brutto[34].Według danych z 2018 stopa bezrobocia w mieście wynosiła 5,5%[35].
W Piotrkowie Trybunalskim nazwa „osiedle” ma dwa znaczenia: Tradycyjne – istniejące osiedla, oraz administracyjne – jednostki pomocnicze gminy (odpowiednik dzielnic w większych miastach lub sołectw w gminach)W niektórych przypadkach nazwy pokrywają się: np. Wierzeje.
Zgodnie z uchwałami Rady Miasta w Piotrkowie funkcjonuje czternaście jednostek pomocniczych:
Budynek dawnej Piotrkowskiej Manufaktury przy ulicy SulejowskiejBrowar Piotrków (2019)
Od XIX w. ośrodek przemysłu, m.in. szklarskiego (huty „Kara”, „Hortensja”, „Feniks”), włókienniczego (Piotrkowska Manufaktura – potem Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Sigmatex”), maszynowego (Fabryka Maszyn Górniczych „Pioma” – obecnie „Famur”, Warszawskie Zakłady Mechaniczne – Polskie Zakłady Lotnicze WZM-PZL). Obecnie jedno z dwóch głównych miastPiotrkowsko-Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Piotrków to także przemysł meblowy (Piotrkowska Fabryka Mebli) oraz papierniczy – swoją siedzibę ma tutaj Emerson, potentat w produkcji papieru komputerowego. W południowej części miasta działa nowoczesny regionalnyBrowar Piotrków produkujący piwa różnego rodzaju. Działa tutaj także duża liczba lokalnych i regionalnych firm budowlanych czy deweloperskich.
Na terenie miasta funkcjonowało 5 spółek prawa handlowego z udziałem Gminy: Piotrkowskie Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o., ul. Przemysłowa 4 (100 % ), Miejski Zakład Komunikacyjny Sp. z o.o., ul. Krakowskie Przedmieście 73 (100 %), Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., Al. 3-go Maja 31 (100 %), Elektrociepłownia Piotrków Trybunalski Sp. z o.o. ul. Rolnicza 75 (100 %), "Piocel" Sp. z o.o., ul. Dworska 6a (50 %)[39].
Sigmatex Sp. z o.o. – producent dzianin Budynek znany jako „Piotrkowska Manufaktura” to fabryka bawełny założona w 1896. Po II wojnie światowej działała jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Sigmatex”. Nieruchomość przy ul. Sulejowskiej 45 jest na sprzedaż za około 8 mln zł[40].
Haftina - aplikacje i emblematy haftowane; usługi haftu i usługi lasera; szaty liturgiczne; sztandary i chorągwie
Pinokio Baby Fashion Sp. z o.o. - producent odzieży dziecięcej i niemowlęcej
Sigma Poland - Producent profesjonalnej odzieży dla ratownictwa medycznego
PPHU "Mikas" - producent garniturów
Przemysł spożywczy
F.H. Nowalijka - producent warzyw, sałat i dań gotowych
Browar Rzemieślniczy Jan Olbracht
PRPH KANDY - zakład przetwórstwa owoców oferujący półprodukty dla przemysłu spożywczego
DUNINEX II - producent napoju Jałowiec
DRINK ID Sp. z o.o. - oprócz piwa produkcja obejmuje wiele różnych kategorii napojów bezalkoholowych
ARES - produkcji sterylizowanych, bogatych w mięso kiełbas i batonów dla kotów i psów
Pozostałe
Green Eco Poland - produkcja nawozów
Sherwin-Williams ICA - producent farb i lakierów
Korona Lab - produkcja ozonatorów
Dolfos - premiksy i mieszanki paszowe uzupełniające dla zwierząt
REAC - siłowniki elektryczne, mechanizmy podnoszenia i pochylania wózków
Emerson - jeden z największych w Europie producentów formularzy i druków specjalistycznych, takich jak zdrapki czy dokumenty utajnione.
Znajdują się tutaj galeria rozrywkowo-handlowaFocus Mall, otwarta 13 listopada 2009, oraz Galeria „Stary Areszt”, znajdująca się w budynkach dawnego aresztu – usytuowana w okolicach starego miasta. W Piotrkowie działają trzy duże markety budowlane OBI (otwarty w 2012 roku) oraz Castorama (otwarta w 2024 roku). 31 maja 2023 roku na ulicy Sulejowskiej 49C został otwarty N-Park o powierzchni najmu 8 000 m. W mieście znajdują sięhipermarkety Auchan i Kaufland. 13 sklepów oraz dwa zakłady produkujące wyroby piekarskie, ciastkarskie i garmażeryjne prowadzi w Piotrkowie Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”[41].
Targowiska miejskie zlokalizowane są na ulicy Wyzwolenia, Modrzewskiego i Bawełnianej. Miejsca do handlu wyznaczono także na ulicy Targowej i Cmentarnej. Targowiska prywatne zlokalizowane na gruntach nie należących do Miasta Piotrkowa Trybunalskiego znajduje się na ulicy Dmowskiego[42].
Ze względu na dogodne położenie miasta, wokół miasta powstało kilka rozbudowanychcentrów logistycznych.
Centrum DystrybucjiIKEA – teren o powierzchni 47 ha, z czego 100 tys. m² pod zabudową.
ProLogis Park Piotrków – teren o powierzchni 30 ha, 4 hale o łącznej powierzchni 83 tys. m². Najemcy:Unilever,Carrefour,Nomi, Vitakraft.
Centrum Logistyczne „Kaufland” – teren o powierzchni 27 ha, obiekty magazynowe o powierzchni 120 tysięcy m² oraz przetwórnia mięsa i chłodnia.
Trwa realizacja dużych projektów logistycznych w Piotrkowie i jego najbliższym otoczeniu:
Logistic City Piotrków Distribution Center – teren o powierzchni ponad 100 ha, dotychczas zrealizowano 4 hale o ogólnej powierzchni 136 tys. m², planowana powierzchnia zabudowy ponad 450 tys. m². Najemcy: M&M Logistics, PPG, Colep CCL, Erontrans, Compania de Distribucion Integral Logista, Schlecker,Jysk, Trans Południe, Kronopol.
Poland Central – Europolis – teren położony na tereniegminy Grabica (ok. 7 km od Piotrkowa) o powierzchni 122 ha, docelowa powierzchnia magazynowa wyniesie ponad 500 tys. m². Najemcy: IKEA, Erontrans,FM Logistic, PSD, Integer.pl.
Prologis Park Piotrków II – teren o powierzchni 25 ha, docelowo zaplanowano realizację 6 hal o ogólnej powierzchni zabudowy 125 tys. m². Najemcy: Stock Polska,Vobis.
Schemat przedstawiający północno-zachodnią obwodnicę i docelowy układ komunikacyjny Piotrkowa TrybunalskiegoFragment trasy W-ZWschodnia obwodnica Piotrkowa – ulica Miast Partnerskich
Dworzec autobusowy (Powiatowe Centrum Przesiadkowe) w Piotrkowie Trybunalskim (październik 2025)
Ważną rolę odgrywają też zrzeszeni przewoźnicy prywatni, obsługujący linie miejskie oraz podmiejskie, w tym do Sulejowa, Bełchatowa i Tomaszowa.
W Piotrkowie Trybunalskim dworzec autobusowy znajduje się na ulicy Polskiej Organizacji Wojskowej naprzeciwko dworca kolejowego w centralnej część miasta. Do 2018 roku z dworca realizował swoje przewozy PKS Piotrków[43]. W 2020 roku teren dworca został zakupiony przez powiat piotrkowski. Po gruntownej przebudowie, w lutym 2023 roku zostało otwarte Powiatowe Centrum Przesiadkowe Piotrków Trybunalski. Z centrum przesiadkowego w Piotrkowie Trybunalskim korzysta ok. 50 przewoźników, realizujących dziennie blisko 300 kursów na terenie powiatu piotrkowskiego, województwa łódzkiego oraz całego kraju, a także wykonywających przewozy międzynarodowe[44]. W ciągu doby z dworca korzysta od 4 do 6 tys. podróżnych[45].
Stare Miasto – staromiejski układ urbanistyczny sięga początkamiśredniowiecznej lokacji, zabudowa jest znacznie późniejsza. W obrębie rynku można obejrzeć ok. 142 kamienice o ciekawej architekturze. Po pożarze w 1835 r. przebudowano domy w stylu klasycystycznym. Wewnątrz niektórych zachowały się sklepienia kolebkowe, ślady podcieni, sklepione piwnice, sienie i belkowane stropy.
Wielka Synagoga (1791–1793), do 2019 r. siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej, a obecnieArchiwum Państwowego. Zbudowana na miejscu poprzedniej, drewnianej z 1689, zniszczonej podczas pożaru w 1740.
Miejski Ośrodek Kultury – „Europejska scena Teatru im. Jaracza” oraz działający w ramach struktur MOK – Ośrodek Edukacji Artystycznej „Wyciągamy dzieci z bramy”
Osiedlowy Klub Kultury „Jaskółczyn” – prowadzący między innymi dziecięce i młodzieżowe zespoły tańca
Dni muzyki kameralnej – organizowane w zabytkowej siedzibie Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim
Ogólnopolski konkurs literacki o „Rubinową Hortensję”
Ogólnopolski Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego – odbywający się od 1991 r., w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Piotrkowie Trybunalskim
Świadkowie Jehowy: 4 zbory: Piotrków Trybunalski-Południe (w tym grupa w Zakładzie Karnym), Piotrków Trybunalski-Północ, Piotrków Trybunalski-Wschód (w tym grupa języka migowego)[62], Piotrków Trybunalski-Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna) –Sala Królestwa ul. 1-go Maja 5[63][64]
Wspólnoty zakonne kościoła Rzymskokatolickiego[65]:
Siostry Salezjanki - Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki, ul. Armii Krajowej 19
Dominikanki - Zgromadzenie Sióstr św. Dominika, ul. Rycerska 3
Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, ul. Wojska Polskiego 36
Franciszkanie - Zakon Braci Mniejszych, ul. Słowackiego 2
Ulica Miast Partnerskich będąca jednocześnie wschodnią obwodnicą miasta
Współpraca zagraniczna Piotrkowa Trybunalskiego obejmuje przede wszystkim płaszczyznę kulturalną, oświatową, naukową, gospodarczą czy sportową ze swoimimiastami partnerskimi, z którymi miasto podpisało umowę o współpracy oraz z miastami zaprzyjaźnionymi[78].
↑Stanisław Kutrzeba:Franciszek Piekosiński jako historyk prawa polskiego w:„Kwartalnik Historyczny”, R. XXII, z. 2/3, red. nacz. Aleksander Semkowicz. Towarzystwo Historyczne, Lwów 1908, s. 265.
↑M. Pawlikowski,Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże,Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków2012.
↑Skoczylas Michał M. Historia medycyny a potencjał turystyczny Nadpilicza Środkowego. W: red. Magowska Anita, Pękacka-Falkowska Katarzyna, Owecki Michał. Wybrane problemy historii medycyny. W kręgu epistemologii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2020, s. 53–75.ISBN 978-83-65275-95-0,treść on-line.
↑Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, s. 232.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988,ISBN 83-217-2709-3, s. 526.
↑Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 324.
↑Bolesław Dolata,Tadeusz Jurga,Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s. 385, 386.
↑abAndrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, s. 239.
↑Urzędowski Krzysztof,Przyczynek do historii getta...
↑Tomasz M.T.M.JankowskiTomasz M.T.M.,Demography of a shtetl. The case of Piotrków Trybunalski, Leiden 2022, s. 95,ISBN 978-90-04-51857-5,OCLC1341268335 [dostęp 2023-01-07].
↑[1], w oparciu o dane Komisarza Wyborczego w Piotrkowie Trybunalskim oraz GUS.
Urzędowski Krzysztof,Przyczynek do historii getta w Piotrkowie Trybunalskim;[w:] „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Łodzi-Instytut Pamięci Narodowej”, tom II, Łódź 1990, s. 35–48.
_Lichen99.jpg)
.jpg)
.svg)