Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2181 – ok. 2055 p.n.e.) – okres w historiistarożytnego Egiptu międzyStarym aŚrednim Państwem charakteryzujący się chaosem politycznym, upadkiem silnej, scentralizowanej władzy, wewnętrznymi walkami o panowanie nad całym krajem i niepokojami społecznymi spowodowanymi pogorszeniem się sytuacji uboższych warstw społeczeństwa.
Z tego okresu zachowały się bardzo nieliczne źródła archeologiczne, głównie z jego początku. Pierwszy okres pośredni był czasem dynamicznym, w którym rządy Egiptu były prawie równo podzielone między dwoma konkurującymi ze sobą ośrodkami władzy -Hierakliopolisem Magna wDolnym Egipcie iTebami wGórnym Egipcie. Między tymi dwoma państwami toczyły się walki i pod koniec Pierwszego Okresu Przejściowego królowie tebańscy podbili północny Egipt i w końcu zjednoczyli państwo pod rządami faraonaMentuhotepa II.
Pod koniec istnienia Starego Państwa, za czasówVI dynastii, zakres władzyfaraonów został znacznie uszczuplony przezurzędników terytorialnych, którzy zapewnili sobie dziedziczność zajmowanych stanowisk. Z czasem doprowadziło to do wyodrębnienia się księstw dzielnicowych, których naczelnicy posiadali dużą swobodę podejmowania decyzji. Równocześnie zwiększały się obciążenia fiskalne ludności, zaś ubożejący dwór faraonów nie był w stanie zapewnić jej środków wystarczających do zaspokojenia potrzeb[1].
Powyższe czynniki nie tłumaczą jednak czemu doszło do upadku Starego Państwa, kraju o tysiącletniej historii, będącego najpotężniejszym państwem, jakie świat widział do tej pory. W związku z tym uważa się, że głównym powodem upadku Starego Państwa była katastrofalna zmiana klimatu. W okresie ok. 2200-2000 p.n.e. północną Afrykę (jak i całyŻyzny Półksiężyc) dotknęła długotrwała susza, w wyniku której powstała dzisiejszaSahara. Katastrofalne następstwa suszy doprowadziły do upadku nimbu boskości faraonów, już uprzednio osłabionej wymarciem rodziny sprawującej władzę odokresu predynastycznego, i zastąpienia jej VI dynastią[2]. Reakcją nomarchów na suszę byłoby ratowanie, w pierwszej kolejności, swoich okręgów. Brak reakcji na te czynności musiał spowodować ostateczny upadek autorytetu króla, a co za tym idzie i państwa[3].
W tej sytuacji doszło do buntu ubogiej ludności skierowanego przeciw możnym i uniezależnienia się książąt dzielnicowych od władzy centralnej, która upadła. Egipt rozpadł się na wiele niezależnych, niewielkich państw (czasy VII i VIII dynastii), które pogrążyły się we wzajemnych konfliktach[4].
Z czasem wyodrębniły się dwa najważniejsze, rywalizujące ze sobą ośrodki władzy:Herakleopolis w Dolnym Egipcie iTeby w Górnym Egipcie. Oba te ośrodki musiały toczyć walki z innymi księstwami dzielnicowymi, a także z najeźdźcami zewnętrznymi z Azji. Około 2050 r. p.n.e. władca TebMentuhotep II (XI dynastia) ostatecznie pokonał władcę Herakleopolis i zjednoczył Egipt, rozpoczynając okresŚredniego Państwa[5].
- J.J. Wolski J.J.,Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1992 .
- S.S. Arnold S.S.,W.W. Kurkiewicz W.W.,A.A. Tatomir A.A.,W.W. Żurawski W.W.,Dzieje świata, Gdańsk 1990 .
- M.M. Jaczynowska M.M.,D.D. Musiał D.D.,M.M. Stępień M.M.,Historia Starożytna, Warszawa 2008 . Brak numerów stron w książce
- A.A. Ziókowski A.A.,Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009 .
